Budy (powiat hajnowski)
| Artykuł | 52°43′50″N 23°43′45″E |
|---|---|
| - błąd | 38 m |
| WD | 52°40'N, 23°44'E |
| - błąd | 20383 m |
| Odległość | 6 m |
| wieś | |
 Wieś Budy na fotografii Z. Glogera z 1882 | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna | 85 |
| Kod pocztowy | 17-230[3] |
| Tablice rejestracyjne | BHA |
| SIMC | 0023113[4] |
Położenie na mapie gminy Białowieża _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Białowieża") | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu hajnowskiego  | |
 52°43′50″N 23°43′45″E/52,730556 23,729167 | |
Budy – wieś w Polsce, położona w województwie podlaskim, w powiecie hajnowskim, w gminie Białowieża[5][4].
Nazwa nawiązuje do archaicznego typu budynku mieszkalnego: półziemianki z otwartym paleniskiem. Jeszcze w okresie międzywojennym w takich budach mieszkali tu internowani przez rząd II Rzeczypospolitej żołnierze armii powstańczej Stanisława Bułak-Bałachowicza. We wsi znajduje się skansen „Sioło Budy” prezentujący ludowe budownictwo z przedpola Puszczy (nazwa „sioło” w gwarach wschodnich oznacza osadę). Na końcu wsi (w kierunku Teremisek) znajduje się bogate skupisko dębów, wiele z nich w obwodzie mierzy ponad 4 m.
.JPG)
.jpg)
Prawosławni mieszkańcy wsi należą do parafii św. Mikołaja w Białowieży a wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii św. Jana Chrzciciela w Narewce[6].
Historia wsi
Historia wsi Budy, Teremiski i Pogorzelce jest ściśle związana z przebiegiem zasiedlania i użytkowania Puszczy Białowieskiej. Wraz z wejściem Puszczy w 1589 roku w skład królewskich dóbr stołowych zaczęło się kontrolowane użytkowanie Puszczy poprzez „wchody”, czyli prawo użytkowania lasu. Systematyczna eksploatacja Puszczy rozpoczęła się w XVII w. Jej gruntowną reformę wprowadził w XVIII w. Antoni Tyzenhauz, który uruchomił nowe ośrodki dostarczające przetworzone produkty leśne np. węgiel drzewny, smołę, dziegieć, popiół, potaż. Wówczas wewnątrz puszczy powstały osady przemysłowe Budy, Pogorzelce i Teremiski. Do pracy w przemyśle leśnym sprowadzono specjalnie ludność z Mazowsza. Osady puszczańskie zakładane były na ziemiach królewskich w dobrach stołowych. Mieszkańcy byli zwolnieni z odrabiania pańszczyzny. Ich zajęciem poza pracą w lesie był udział w polowaniach monarszych (za tę pracę dostawali dodatkowe wynagrodzenie).
Historia i współczesność wszystkich puszczańskich osad jest podobna. Wszystkie trzy pojawiały się na mapach w XVIII w. Systematycznie rozrastały się do początku XX w. W czasie I wojny światowej wszyscy mieszkańcy opuścili domy i udali się na bieżeństwo w głąb Rosji za wycofującą się armią rosyjską. Po powrocie w latach 1918-1924 odbudowali spalone siedliska. W okresie międzywojennym większość z nich znalazła zatrudnienie w przemyśle drzewnym.
17 września 1939 roku we wsi został pochowany kpr. Bolesław Bierwiaczonek. W 1941 r. wszystkie wsie leżące wewnątrz Puszczy zostały spacyfikowane przez Niemców: domostwa spalono a mieszkańców wysiedlono poza obszar leśny. Podczas pacyfikacji na terenie wsi Budy 25 lipca 1941 r. został zastrzelony przez hitlerowców Józef Dobrzyński. Pacyfikacja ta została dokonana przez 322. batalion policji niemieckiej. Właściciele powrócili po wojnie by ponownie odbudować gospodarstwa. W maju 1945 roku we wsi stacjonował 1 szwadron 5 Brygady Wileńskiej AK pod dowództwem por. Zygmunta Błażejewicza „Zygmunta”. W 1948 roku z inicjatywy Ministerstwa Leśnictwa przygotowano plan przesiedlenia mieszkańców Bud, Teremisek i Pogorzelc na ziemie poniemieckie, w okolice Gołdapi. Opróżnione w ten sposób polany puszczańskie miały zostać zalesione. Wobec braku zainteresowania ze strony mieszkańców w 1949 z akcji przesiedleńczej zrezygnowano[7].
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa białostockiego.
Współcześnie
Współczesne siedliska lokowane są w nawiązaniu do dawnych wzorów: w centrum polany, po obu stronach przecinającej ją drogi. Wsie mają układ szeregówki (utrzymano porządek przestrzenny z XVIII w.). Otoczone są polami uprawnymi i współczesnymi łąkami. Zaprzestano użytkowania wielu działek rolniczych. Zachodzi na nich proces naturalnego zarastania.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Wieś Budy w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2021-01-05] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 104 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
- ↑ Dokumenty Archiwum Państwowego w Białymstoku.
Linki zewnętrzne
- Dąbrowa w Budach
- Wystawa Archiwum Państwowego w Białymstoku poświęcona m.in. planom wysiedlenia trzech wsi puszczańskich
- Siedziba gminy: Białowieża
| Wsie | |
|---|---|
| Osady | |
| Osady leśne | |
| Integralne części wsi |
|
| Zniesione wsie |
|
Media użyte na tej stronie
Autor:
Mapa gminy Białowieża, Polska
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podlaskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 54.50 N
- S: 52.17 N
- W: 21.45 E
- E: 24.10 E
Autor:
Mapa powiatu hajnowskiego, Polska
Rozkaz o wysiedleniu mieszkańców wsi terenu Puszczy Białowieskiej podpisany przez Ericha von dem Bacha (fotokopia)
Herb gminy Białowieża
Autor: Stormbringer76, Licencja: CC BY 3.0
Budy (powiat hajnowski) pomnik kaprala Bolesława Bierwiaczonka. Na terenie wsi znajduje się kopia grobu kaprala Bolesława Bierwiaczonka., który w wyniku odniesionych ran podczas obrony Hajnówki we wrześniu 1939 r. umiera na Budach. Bolesław Bierwiaczonek został pochowany we wsi przez jej mieszkańców. Grób kaprala istniał do 1973 r. gdy szczątki żołnierza ekshumowano i przeniesiono na cmentarz wojskowy w Białymstoku. W obecnym „grobie” złożono urnę z ziemią z pierwszego miejsca pochówku Bierwiaczonka.