Budynek przy ul. Kościelnej 1 w Sanoku

Budynek przy ulicy Kościelnej 1 w Sanoku

Budynek w 2012
Państwo	Polska
Miejscowość	Sanok (Posada)
Adres	ul. Kościelna 1
Architekt	Władysław Chomiak
Powierzchnia użytkowa	niespełna 860 m²
Rozpoczęcie budowy	1925
Ukończenie budowy	1926
Kolejni właściciele	Starostwo powiatowe w Sanoku
Obecny właściciel	Caritas Archidiecezji Przemyskiej
Położenie na mapie Sanoka Budynek przy ulicy Kościelnej 1 w Sanoku
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Budynek przy ulicy Kościelnej 1 w Sanoku
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Budynek przy ulicy Kościelnej 1 w Sanoku
Położenie na mapie powiatu sanockiego Budynek przy ulicy Kościelnej 1 w Sanoku
49°33′01,5″N 22°12′40,8″E/49,550417 22,211333

Budynek przy ulicy Kościelnej 1 w Sanoku (pierwotnie Dom Robotniczy, później Zakładowy Dom Kultury oraz Dom Kultury „Caritas” im. błog. Zygmunta Gorazdowskiego) – budynek w dzielnicy Posada miasta Sanoka.

Historia

Ideę powstania budynku podjęło w 1924 Stowarzyszenie „Praca i Życie” przy sanockiej fabryce fabryki maszyn i wagonów, w zarządzie którego zasiedli Józef Śliwa jako przewodniczący oraz m.in. Roman Baczyński. 6 października 1925 powołano Komitet Założycielski. na czele powołanego wówczas Stowarzyszenia „Dom Robotniczy” stanął Józef Śliwa, jego zastępcą został Antoni Fichtel, a w zarządzie zasiadł m.in. R. Baczyński^[1]. Projektantem i wykonawcą budowy obiektu był Władysław Chomiak, a budowę rozpoczęto na zakupionym w 1926 areale w tym samym roku^[2], kontynuowano do 1930, jednak wówczas obiekt pozostawał jeszcze w stanie surowym (w tym czasie istniał kryzys ekonomiczny). W 1932 dalsze wykończenia budynku przeprowadzono z ramienia Komitetu Wykonawczego Funduszu Budowy Domów Ludowych. Otwarcie nastąpiło w 1932. Majątek pierwotnego stowarzyszenia został przeniesiony na trzy podmioty: Centralny Zarząd Związku Górników (Kraków), Związek Robotników Przemysłu Metalowego w Polsce (Warszawa) i Centralny Związek Przemysłu Chemicznego w Polsce (Kraków).

W okresie lat 30. II Rzeczypospolitej w pomieszczeniach budynku działały: XXV Oddział Związku Zawodowego Metalowców, Oddział Posada Związku Robotników Drzewnych, Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego, Komitet Miejscowy PPS, Spółdzielnia Spożywców „Jedność”. W pomieszczeniach obiektu była prowadzona działalność kulturalno-oświatowa. W Domu Robotniczym działały: orkiestra dęta, zespół sceniczny, chór męski „Lutnia”. Obywały się w nim spotkania robotniczy, mowy wygłaszali działacze socjalistyczni. Dom Robotniczy zyskał określenie potoczne „robotniczy parlament”. Pisarz Kalman Segal w swojej powieści pt. Nad dziwną rzeką Sambation, napisanej w 1955 i wydanej w 1957, zawarł odniesienia do przedwojennego Domu Robotniczego^[3].

Podczas II wojny światowej budynek uległ uszkodzeniom (m.in. pożar w styczniu 1945^[4]).

Po zakończeniu wojny przystąpiono do odbudowy i remontu (sfinansowanego z kredytu dla miasta^[5]), po których 21 września 1946 miało miejsce uroczyste otwarcie Domu Robotniczego^[6]. W obiekcie stworzono Bibliotekę Przyzakładową^[7][8], działała orkiestra dęta, zespół teatralny. Zakładowy zespół pieśni i tańca, korzystający w swoim repertuarze z okolicznych pieśni i obrzędów ludowych, prowadziła Maria Bieńkowska^[9][10]. Zespół instrumentalny prowadził Edward Dańczyszyn^[11].

W 1952 Zarząd Główny Związku Zawodowego Metalowców dokonał przekazania budynku na rzecz fabryki „Sanowag”. W wyniku porozumienia dotychczasowych współwłaścicieli (związków zawodowych) podjęto decyzję, wskutek której jedynym właścicielem został Związek Metalowców. Od końca 1952 do 1953 przy Domu Robotnika członkowie koła klubu Stal Sanok wybudowali lodowisko^[12].Postanowieniem Zarządu Głównego Związku Metalowców z 27 kwietnia 1960 został przekazany na rzecz sanockiej fabryki, a jego kierowanie przejęła Rada Zakładowa. Obiekt został przemianowany na Zakładowy Dom Kultury. Jego rozwój nastąpił w latach 60. W okresie PRL budynek mieścił Kino „San” (także pod nazwą Kino „Robotnik”^[13]), kawiarnię, funkcjonował w nim Zespół Pieśni i Tańca „Autosan”^[14]. Od 1 września 1966 kierownikiem ZDK był Emil Buras^[15]. W połowie lat 70. budynek został odremontowany z funduszy Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”^[16]. W 1981 wykonano remont i naprawy w budynku^[17].

Tablica pamiątkowa pierwotnie umieszczona w budynku

W latach 70. dyrektorem ZDK był Antoni Wojewoda^[18][19]. W tym latach z inicjatywy dyrektor I Liceum Ogólnokształcącego im. Komisji Edukacji Narodowej w Sanoku, Heleny Grabowskiej, zainicjowano współpracę tej szkoły z ZDK^[20]. W 1976 odbyły się obchody 50-lecia działalności Zakładowego Domu Kultury^[21]. Rok 1976 jubileuszu zbiegł się z 30. rocznicami powstania zakładowej orkiestry dętej oraz zakładowego klubu sportowego Stal Sanok^[22]. Pod koniec listopada 1976 obchody uświetniły uroczysta akademia i galowy koncert amatorskich zespołów artystycznych^[23]. Z tej okazji w 1976 został wydana publikacja pt. 50 lat Zakładowego Domu Kultury, 30 lat Orkiestry Dętej, 30 lat Klubu Sportowego „Stal” Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”^[24]. 20 lutego 1980 w ZDK odbył się uroczysty koncert z okazji obchodów 62 rocznicy powstania Armii Radzieckiej^[25]. Podczas obchodów 150-lecia istnienia fabryki w 1982 w budynku ZDK została odsłonięta tablica pamiątkowa i jednocześnie upamiętniająca rocznicę zainicjowania w niej ruchu robotniczego i związkowego^[26][27]. Przedstawia podobizny trzech robotników i zarys zabudowań fabrycznych w tle oraz poniżej inskrypcję o treści: W 100-lecie polskiego ruchu robotniczego i w 80-lecie tworzenia zorganizowanych form ruchu związkowego w Sanockiej Fabryce Autobusów. Załoga w 150-lecie sanockiej fabryki. Grudzień 1982^[28]. Projektantem tablicy był Władysław Kandefer. Później tablica została przeniesiona do budynku biurowego Autosanu przy ulicy Stefana Okrzei w dzielnicy Posada.

W 1988 prowadzono prace modernizacyjne obiektu^[29]. W latach 90. władze Autosanu planowały zbycie budynku, po czym w 1997 został przejęty przez Kuratorium Oświaty w Krośnie i łączony do struktury Młodzieżowego Domu Kultury w Sanoku^[30]. Od końca lat 90. budynek należał do powiatu sanockiego, zaś decyzją Rady Powiatu Sanockiego z listopada 2001 został przekazany w formie darowizny na rzecz Caritas Archidiecezji Przemyskiej celem prowadzenia placówki opiekuńczo wychowawczej i kulturalnej, a administrowanie przejęła pobliska Parafia Najświętszego Serca Pana Jezusa^[31]. 9 czerwca 2002 został uroczyście otwarty Dom Kultury „Caritas” im. błog. Zygmunta Gorazdowskiego^{[32][33][34][35][36]}. W budynku przejściowo działała filia Miejskiej Biblioteki Publicznej w Sanoku, Rada Dzielnicy Posada i Chór im. św. Cecylii.

Odznaczenia i wyróżnienia

• Odznaka „Zasłużony dla Sanoka” (1976)^[37]
• Złota Odznaka Honorowa Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej (1977)^[19][38][39]
• I miejsce w konkursie „Człowiek-Praca-Twórczość” w województwie krośnieńskim za rok 1976^[40]

Zobacz też

• Budynek przy ul. Adama Mickiewicza 24 w Sanoku – Sanocki Dom Kultury
• Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Sanoku – położony w pobliżu

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Janczura. Kartki z historii „Autosanu”. Jak powstał dzisiejszy ZDK?. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 6, Nr 8 z 1-15 lipca 1974. 
• Stanisław Janczura. 50 lat Zakładowego Domu Kultury. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 3, Nr 8 (53) z 15-30 kwietnia 1976. 
• Mieczysława Tarnawczyk. Kultura Robotnicza. Rosną ambicje i potrzeby środowiska. „Nowiny”, s. 4, Nr 197 z 30 sierpnia 1976. 
• 50-lat Zakładowego Domu Kultury. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 9-12, Nr 21-22 (66-67) z 15-30 listopada 1976. 
• 50 lat ZDK „Autosanu”. Z robotniczej inicjatywy.... „Nowiny”, s. 4, Nr 272 z 29 listopada 1976. 
• Bogumiła Koszela, Wiesław Koszela, Marian Struś: 50 lat Zakładowego Domu Kultury, 30 lat Orkiestry Dętej, 30 lat Klubu Sportowego „Stal” Sanockiej Fabryki Autobusów „Autosan”. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976.
• Waldemar Bałda: Sowa i bocian. Opowieść o Posadzie Olchowskiej – III dzielnicy Miasta Sanoka. Kraków: AB Media, 2012, s. 68-71. ISBN 978-83-935385-7-7.
• Jolanta Ziobro. Posada czeka na swoje centrum. „Tygodnik Sanocki”, s. 1, Nr 20 (1018) z 20 maja 2011. 
• Bartosz Błażewicz. Odebrać Caritasowi?. „Tygodnik Sanocki”, s. 1, Nr 15 (1063) z 13 kwietnia 2012. 
• Jolanta Ziobro. Ci dalej z „Caritasem”?. „Tygodnik Sanocki”, s. 4, Nr 14 (1163) z 4 kwietnia 2014.