Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 18 w Sanoku

Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 18 w Sanoku
Ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Sanok

Adres

ul. Tadeusza Kościuszki 18
(Śródmieście)

Typ budynku

budynek

Ukończenie budowy

XIX wiek

Zniszczono

1963

Kolejni właściciele

Szczerbińscy, Jan Zarewicz, Feliks Giela, Tobiasz Dawid Löbl, Marian Kawski, Kawscy

Położenie na mapie Sanoka
Mapa konturowa Sanoka, w centrum znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 18 w Sanoku”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 18 w Sanoku”
Położenie na mapie powiatu sanockiego
Mapa konturowa powiatu sanockiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 18 w Sanoku”
49°33′36,00″N 22°12′10,20″E/49,560000 22,202833

Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 18 w Sanoku – parterowy budynek przy ulicy Tadeusza Kościuszki 18 w Sanoku, w którym mieściła się apteka, wyburzony w 1963.

Historia

Wnętrze apteki i jej pracownicy na początku XX wieku

Właściciel apteki Stanisław Kawski podał datę powstania apteki w 1760[1][2]. Budynek miał formę parterowego dworku. Wewnątrz posiadał beczkowate sklepienia z wymalowanymi dwoma winietami na tle liści laurowych. W jednej były ukazane przyrządy fachu farmaceutycznego, a w drugiej otwarta księga wraz z napisem w języku łacińskim „Vita brevis – ars longa”[3] (pol.: „Życie krótkie – sztuka długotrwała”). Wokół sentencji widniały symbole wiedzy aptekarskiej: wąż i kielich.

Pierwotnie budynek figurował pod numerem konskrypcyjnym 78[4]. Potem figurował przy ówczesnej ulicy Krakowskiej (od końca XIX wieku do czasów współczesnych ulicy Tadeusza Kościuszki), pod numerem 18[4][2].

W 1839 aptekarz Walerian Szczerbiński zapisał nieruchomość nr 78, wraz z budynkiem murowanym, Józefowi Szczerbińskiemu. W wyniku dekretu Kancelarii Nadwornej z 20 kwietnia 1848 apteka uzyskała status koncesjonowanej (zbywalna w rodzinie w drodze umowy kupna-sprzedaży). 10 kwietnia 1856 syn Józefa Szczerbińskiego zbył nieruchomość na rzecz Anny i Jana Zarewiczów. W tym czasie istniała Apteka Obwodowa, która była najstarszą w mieście[5]. Jej zarządcą był Jan Zarewicz (zm. 1885)[6]. W latach 1883-1892 zarządzał nią Feliks Dobrzyniecki.

W 1892 dzierżawcą apteki został jej dotychczasowy pracownik Feliks Giela[7][8][9]. W latach 1892-1904 jej zarządcami byli upoważnieni wyspecjalizowani farmaceuci. Około 1901 aptekę odkupił i został jej właścicielem Tobiasz Dawid Löbel[10], a 31 lipca 1906 wykupił ją farmaceuta Marian Kawski[11][12], który prowadził ją do końca życia. W okresie schyłkowym zaboru austriackiego apteka Mariana Kawskiego była jednym z nielicznych, należących do Polaków sklepów w mieście[13].

W czasie I wojny światowej apteka została okradziona przez rosyjskie wojska podczas okupacji 1914/1915. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w okresie II Rzeczypospolitej apteka funkcjonowała jako publiczna realna, prowadzona przy ulicy Tadeusza Kościuszki 18 przez Mariana Kawskiego[14][15]. W 1931 właścicielem nieruchomości przy ul. T. Kościuszki 18 oraz przyległego nieużytku pod numerem 18a pozostawał Feliks Giela (zm. 1936)[4]. Po śmierci Mariana Kawskiego (1932) aptekę prowadzili nadal członkowie jego rodziny, jako że synowie Stanisław (1913-1996) i Adam oraz córka Wanda także byli farmaceutami (kwalifikację posiadała także żona Stanisława, Zuzanna, z domu Węcławik; od 1943 do 1945 jako laborant w aptece pracował Stanisław Węcławik). Do 1939 placówka funkcjonowała jako Apteka Obwodowa[16]. Według stanu z 1939 aptekę prowadzili sukcesorzy Mariana Kawskiego[17]. Właścicielką apteki była Czesława Kawska[18][19][20]. W 1939 farmaceutą w aptece był Julian Emilian Macieliński[21].

Po wybuchu II wojny światowej i nastaniu okupacji niemieckiej apteka była jedną z trzech działających w Sanoku[22][a]. Właścicielem apteki był Stanisław Kawski, a kierownikiem Zuzanna Kawska[2]. Formalnie została przejęta przez władze hitlerowskie, była nadzorowana przez Pharmazierat (Radę Farmacji) w Krakowie. Wówczas została przemianowana na Aptekę Powiatową[23]. Pomimo tego pracownicy apteki aktywnie działali w konspiracji, w tym wspomagali w leki żołnierzy oddziału partyzanckiego OP-23 Obwód „San” ZWZ-AK, a także ludność żydowską umieszczoną w sanockim getcie i Zwangsarbeitslager Zaslaw. Ta działalność była prowadzona pomimo czterokrotnych rewizji w aptece przeprowadzonych przez Niemców, którzy nie zdołali wykryć ukrywanych medykamentów (były schowane w ruderze nieopodal apteki). Do działalności ZWZ-AK zostali zaprzysiężeni pracownicy apteki: Stanisław Kawski ps. „Skrzypek” i Zuzanna Kawska ps. „Ziuk” oraz Helena Rudzik ps. „Cholercia” i Irena Maziarska ps. „Kurka” (na przełomie lutego i marca 1940), ponadto współpracownikami byli Adam Kawski i Joanna Świder, a oprócz nich również lekarze i pielęgniarki: Wanda Kawska ps. „Aka” i jej mąż Adam Gilewicz ps. „Opoka”. Z apteką współpracował w konspiracji lekarz więzienny i oficer Jan Maria Suchomel[24]. W końcowym okresie okupacji na przełomie 1943/1944 aptece Kawskich zmieniono nazwę na Kreisapotheke (Apteka Obwodowa; zlokalizowana pod zmienionym przez okupantów adresem Hermann Göring Strasse 18[25]), a dzięki zakwalifikowaniu jej do innego przedziału w niemieckiej administracji, otrzymywała od tego czasu większe zaopatrzenie w leki.

Po wojnie aptekę prowadziła Zuzanna Kawska. W 1951 apteka została upaństwowiona, a w 1955 zlikwidowana. Budynek był wpisany przez wojewódzkiego konserwatora jako obiekt zabytkowy[2]. Pomimo tego w 1963 ponad 100-letni budynek został wyburzony. Zgodnie z wolą Mariana Kawskiego, część zachowanego wyposażenia apteki (m.in. godło, sprzęt, dokumenty) trafiła do Muzeum Farmacji Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego (w 1964). Część trafiła do Biecza[26], a w 1973 receptularze apteczne przekazano do Muzeum Historycznego w Sanoku. Zarówno Feliks Giela, jak i Marian Kawski byli burmistrzami Sanoka.

Miejsce przed frontem budynku było wykorzystywane jako stanowisko do tworzenia podium na czas defilad i uroczystości w okresie międzywojennym 1918-1939[27][28], jak również w okresie powojennym (PRL), w tym już po likwidacji apteki[29].

Poeta Janusz Szuber opisał aptekę w wierszu który zatytułował Apteka w tomiku poezji pt. Apokryfy i epitafia sanockie z 1995[30] oraz Apteka Feliksa Gieli w tomiku poezji pt. Mojość z 2005[31].

Uwagi

  1. Pozostałe dwie to apteki „Pod Złotą Gwiazdą” w budynku obecnego ratusza przy ulicy Rynek 1 oraz „Pod Opatrznością Boską”.

Przypisy

  1. Andrzej Brygidyn, Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944, Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 70.
  2. a b c d Stanisław Kawski, Rola polskich aptek w działalności ruchu oporu 1939-1945, [w:] Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz, Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944, Sanok 2012, s. 131, ISBN 978-83-903080-5-0.
  3. II. W ziemi sanockiej 1920–1930. W: Stanisław Proń: Szukałem człowieka. Wspomnienia. Kraków: Muzeum Farmacji Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 64. ISBN 978-83-933657-8-4.
  4. a b c Akta miasta Sanoka. Wykaz ulic i mieszkań w mieście Sanoku 1931 r. (zespół 135, sygn. 503). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 53.
  5. Alojzy Zielecki, Opieka społeczna i zdrowotna. Społeczeństwo Sanoka u progu XX wieku, W epoce autonomii galicyjskiej w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 469.
  6. Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1861. Lwów: 1861, s. 393.
  7. Kronika. Zmiana własności. „Gazeta Sanocka”, s. 4, Nr 76 z 13 września 1896. 
  8. Edward Zając: Szpital Powszechny w Sanoku. www.zozsanok.pl. [dostęp 2012-12-09]. (pol.). (pdf) s. 31.
  9. Alojzy Zielecki, W epoce autonomii Galicyjskiej. Sanok siedzibą organów państwowych i samorządowych. Struktury organizacyjne miasta, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 380.
  10. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1902. Lwów: 1902, s. 719.
  11. Alojzy Zielecki, W epoce autonomii Galicyjskiej. Społeczeństwo Sanoka u progu XX wieku. Opieka społeczna i zdrowotna, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 469.
  12. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1907. Lwów: 1907, s. 762.
  13. Wojciech Sołtys, Budownictwo, przemysł, rzemiosło i handel, Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 536.
  14. Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej oraz aptek w Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: 1925, s. 72.
  15. Spis abonentów sieci telefonicznych państwowych i koncesjonowanych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy). Warszawa: Ministerstwo Poczt i Telegrafów, 1932, s. 514.
  16. Edmund Słuszkiewicz: Przewodnik po Sanoku i Ziemi Sanockiej. Sanok: Polskie Towarzystwo Tatrzańskie, 1938, s. 69.
  17. Urzędowy spis: lekarzy, lekarzy-dentystów, farmaceutów, felczerów, pielęgniarek, położnych, uprawnionych i samodzielnych techników dentystycznych oraz wykazy: aptek, szpitali, ubezpieczalni społecznych,ośrodków zdrowia, przychodni samodzielnych oraz centrali i filii Państwowej Szkoły Higieny Cz.VIII Apteki. Warszawa: Samorz. Instytut Wydawniczy, 1939, s. 21.
  18. Spis Właścicieli Kont Czekowych w Pocztowej Kasie Oszczędności: według stanu z dnia 30 września 1934 r.. Warszawa: Pocztowa Kasa Oszczędności, 1934, s. 586.
  19. Spis Abonentów sieci telefonicznych Państwowych i Koncesjonowanych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) na 1938 r.. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo „Polska Poczta, Telegraf i Telefon”, 1938, s. 622.
  20. Książka telefoniczna. 1939. s. 706. [dostęp 2015-05-26].
  21. Urzędowy spis: lekarzy, lekarzy-dentystów, farmaceutów, felczerów, pielęgniarek, położnych, uprawnionych i samodzielnych techników dentystycznych oraz wykazy: aptek, szpitali, ubezpieczalni społecznych,ośrodków zdrowia, przychodni samodzielnych oraz centrali i filii Państwowej Szkoły Higieny Cz.III Farmaceuci. Warszawa: Samorz. Instytut Wydawniczy, 1939, s. 49.
  22. Edward Zając: Szpital Powszechny w Sanoku. www.zozsanok.pl. [dostęp 2013-07-27]. (pol.). (pdf) s. 73.
  23. Edward Zając: Szpital Powszechny w Sanoku. www.zozsanok.pl. [dostęp 2013-07-27]. (pol.). (pdf) s. 73-74.
  24. Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 72.
  25. Stanisław Kawski: Apteka obwodowa – pomoc więźniom. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 129. ISBN 978-83-903080-5-0.
  26. Maria Matuła. Uszanujmy starą nazwę: Aptekarka. „Tygodnik Sanocki”, s. 6, 17 lipca 2009. ISSN 1232-6534. (pol.). 
  27. Program uroczystości jubileuszu 25-lecia istnienia Z. S. w Sanoku w dniach 19, 20 i 21 maja 1933. W: Jednodniówka wydana z racji jubileuszu 25-lecia istnienia i działalności Związku Strzeleckiego na terenie Sanoka i ziemi sanockiej 1908–1933. Sanok: 21 maja 1933, s. 39.
  28. Andrzej Romaniak: Pamiątki po 2 Pułku Strzelców Podhalańskich z Sanoka. Katalog zbiorów. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2003, s. 33, 60, 77. ISBN 83-919305-0-5.
  29. Andrzej Romaniak: Sanok. Fotografie archiwalne – Tom II. Wydarzenia, uroczystości, imprezy. Sanok: Muzeum Historycznemu w Sanoku, 2011, s. 6, 44-47, 54-63, 216-219. ISBN 978-83-60380-30-7.
  30. Biogram Janusza Szubera. W: Janusz Szuber: Apokryfy i epitafia sanockie. Sanok: 1995, s. 7.
  31. Janusz Szuber: Mojość. Sanok: Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2005, s. 12. ISBN 83-919470-8-4.

Bibliografia

Zobacz też

Media użyte na tej stronie

Sanok location map.png
Autor: OpenStreetMap contributors, Licencja: ODbL
OpenStreepMap location map of Sanok, Poland:
  • top = 49.5905
  • bottom = 49.5234
  • left = 22.1468
  • right = 22.2844
Subcarpathian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 50.9 N
  • S: 48.95 N
  • W: 21.03 E
  • E: 23.66 E
Powiat sanocki location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map
Pharmacy Kościuszki Street in Sanok (apteka) owned by Jan Zarewicz, Feliks Giela, Marian Kawski.JPG
Apteka w Sanoku przy ul. Kościuszki. W przeszłości właścicielami byli Jan Zarewicz, Feliks Giela, Marian Kawski. Budynek istniał do 1963.