Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 4 w Sanoku

Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 4 w Sanoku
Ilustracja
Stan budynku w 2013
Państwo

 Polska

Miejscowość

Sanok

Adres

ul. Tadeusza Kościuszki 4,
(Śródmieście)

Typ budynku

gmach

Architekt

Wohl

Kondygnacje

3

Rozpoczęcie budowy

1935

Ukończenie budowy

1937

Pierwszy właściciel

Miasto Sanok

Obecny właściciel

Bank Pekao

Położenie na mapie Sanoka
Mapa konturowa Sanoka, w centrum znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 4 w Sanoku”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 4 w Sanoku”
Położenie na mapie powiatu sanockiego
Mapa konturowa powiatu sanockiego, u góry znajduje się punkt z opisem „Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 4 w Sanoku”
Ziemia49°33′35,6″N 22°12′15,3″E/49,559889 22,204250

Budynek przy ul. Tadeusza Kościuszki 4 w Sanoku – budynek położony przy ulicy Tadeusza Kościuszki 4 w Sanoku.

Historia

Budynek jest umiejscowiony w centralnej części miasta, w dzielnicy Śródmieście. Elewacja południowa znajduje się przy ulicy Tadeusza Kościuszki, a elewacja wschodnia przy ulicy Grzegorza z Sanoka.

W przeszłości w tym miejscu znajdował się Kościół Najświętszej Marii Panny (od 1377 do 1787 roku)[1].

Gmach został wybudowany w latach 1935-1937 za kadencji burmistrza Jana Rajchla. Projektantem był Wohl, a budowę gmachu nadzorował naczelnik Wydziału Technicznego w magistracie miejskim, inż. Roman Wajda[2]. Uroczystość poświęcenia budynku odbyła się 19 września 1937[3]. Została w nim ulokowana Komunalna Kasa Oszczędności Miasta Sanoka (istniejąca w mieście od 1930)[4][5]. Prezesem rady nadzorczej KKO był w 1938 burmistrz Maksymilian Słuszkiewicz[6], a w dyrekcji KKO działali wówczas Kazimierz Michalski (ojciec Stanisława), Stanisław Augustyński i Salomon Ramer[7][8].

Według Edwarda Zająca wzniesienie tak okazałej i nowoczesnej w owych czasach budowli dowodziło „gospodarności i zapobiegliwości władz miasta”[9]. Do 1939 do numeru 4 ulicy był przypisany lekarz dr Herman Gruber[10].

Fasada budynku została pokryta szlachetną zaprawą kamienną. Wewnątrz budynku znajduje się reprezentacyjna sala manipulacyjna, skarbiec i powierzchnie biurowe. Poza tym w gmachu istnieją lokale mieszkalne[11].

Podczas II wojny światowej w okresie okupacji niemieckiej w budynku pod przemianowanym adresem Hermann Göring Strasse 4 urzędował Stadtkommissar (komisarz miasta) oraz działała Kommunal-Sparkasse (Komunalna Kasa Oszczędności)[12][13], wzgl. określana jako Sparkasse der Stadt Sanok[14][15] (Kasa Oszczędnościowa Miasta Sanok).

Tablica upamiętniająca członków AK, NOW, MWP

Po nadejściu frontu wschodniego i po wkroczeniu wojsk radzieckich do Sanoka, w początkowym okresie Polski Ludowej tj. od drugiej połowy 1944 do wiosny 1947 budynek został przejęty przez Wojenną Komendę Miasta i NKWD[16]. Wejście do Komendy Wojennej istniało od ulicy Grzegorza, a wejście do NKWD było od ulicy Kościuszki[16]. Piwnice budynku zaadaptowano na areszt, w którym przetrzymywani byli podczas śledztw działacze niepodległościowi – członkowie Armii Krajowej, Narodowej Organizacji Wojskowej, Młodzieży Wielkiej Polski[16]. Ich przesłuchania toczyły się nocą na drugim piętrze budynku (prowadzili je mjr Woroszyłow i kpt. Popow)[16]. W budynku było osadzonych m.in. 16 sanoczan, aresztowanych na przełomie września i października 1946 w związku z działalnością w MWP (wśród nich byli m.in. nauczyciel dr Jan Świerzowicz, Józef Kuczma, Augustyn Posadzki, Czesław Jasielski, Edward Stasiczak, Aleksander Roman, Stanisław Trzyszka)[16]. Ich proces odbył się w lutym w Rzeszowie[16].

Po wojnie, u zarania Polski Ludowej w drugiej połowie lat 40. na II piętrze gmachu funkcjonowała księgowość firmy określanej jako „Tartaki” dr. Oskara Schmidta[17]. W okresie PRL w budynku działał Oddział Narodowego Banku Polskiego w Sanoku, którego wieloletnim dyrektorem od końca 1965 był Marcin Drozd[18]. W 1974 elewacja budynku została odremontowana[19][17]. W ramach restrukturyzacji od 1 lutego 1989 oddział NBP został przekształcony w Bank Depozytowo-Kredytowy w Lublinie S.A Oddział w Sanoku[20] (dyrektorem do 1991 pozostawał M. Drozd[21][18]), który funkcjonował w budynku do końca XX wieku (wówczas fasada była wykonana w odcieniach koloru niebieskiego[22]). 3 lutego 1996 roku pracownicy sanockiego Oddziału BD-K obchodzili jubileusz 60-lecia istnienia[23]. 22 grudnia 1997 budynek został otwarty po remoncie[24].

W gmachu ulokowano siedzibę oddziału Banku Pekao (kolor fasady budynku został zmieniony na odcień zieleni).

W mieszkaniach gmachu zamieszkiwali: ww. Marcin Drozd[25] oraz do końca życia Julian Rudak (1917-2008)[26].

Po latach więzieni i torturowani w gmachu przez NKWD zostali upamiętnienie tablicą pamiątkową na południowej elewacji budynku, ustanowioną w 50. rocznicę powstania Armii Krajowej i odsłoniętą 20 grudnia 1992[17][27][28][29]. Inicjatorem było sanockie koło Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Projektantem był Władysław Kandefer. Tablica zawiera inskrypcję: „W tym budynku w latach 1944-1947 byli więzieni i maltretowani przez NKWD członkowie: Armii Krajowej, Narodowej Organizacji Wojskowej, Młodzieży Wielkiej Polski. Wmurowano w 50 rocznicę powstania Armii Krajowej. Sanok 1992”[30]. Treść inskrypcji poddał krytyce były oficer konspiracji AK-owskiej, Julian Rudak[17].

Budynek został wpisany do gminnego rejestru zabytków miasta Sanoka, opublikowanego w 2015[31].

Przypisy

  1. ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 163. W czasie budowy znaleziono szczątki ludzkie, które przeniesiono na cmentarz.
  2. ↑ Edward Zając, Sanockie biografie, Sanok 2009, s. 42.
  3. ↑ Borys Łapiszczak: Sanok i Województwo Podkarpackie na dawnej pocztówce i fotografii. Cz. VII. Sanok: Poligrafia, 2004, s. 101. ISBN 83-915388-4-2.
  4. ↑ Spis Abonentów sieci telefonicznych Państwowych i Koncesjonowanych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) na 1938 r.. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo „Polska Poczta, Telegraf i Telefon”, 1938, s. 622.
  5. ↑ Pierwotnie miejska Kasa Oszczędności powstała po wystawionym poręczeniu Rady Miasta Sanoka w uchwale z 1 maja 1904, zob. Komunalna Kasa Oszczędności M. Sanoka. „Codzienna Gazeta Handlowa”. 270, s. 142, 26 listopada 1938. 
  6. ↑ Rocznik Polskiego Przemysłu i Handlu. Warszawa: 415, s. Warszawa.
  7. ↑ Komunalna Kasa Oszczędności M. Sanoka. „Codzienna Gazeta Handlowa”. 270, s. 142, 26 listopada 1938. 
  8. ↑ Komunalna Kasa Oszczędności Miasta Sanoka. „Rocznik Polskiego Przemysłu i Handlu”. 6, s. 415, 1938. 
  9. ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 134.
  10. ↑ Książka telefoniczna. 1939. s. 706. [dostęp 2015-05-26].
  11. ↑ Edward Zając, Szkice z dziejów Sanoka, Sanok 1998, s. 255.
  12. ↑ Amtliches Fernsprechbuch fűr das Generalgouvernement. Deutsche Post Osten, 1941, s. 59.
  13. ↑ Amtliches Fernsprechbuch fűr das Generalgouvernement. Deutsche Post Osten, 1942, s. 79, 80.
  14. ↑ Maria Łapiszczak: Sanok na dawnej pocztówce i fotografii. Cz. II. Sanok: 2001, s. 37. ISBN 83-915388-1-8.
  15. ↑ Andrzej Romaniak: Sanok. Fotografie archiwalne – Tom II. Wydarzenia, uroczystości, imprezy. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2011, s. 173. ISBN 978-83-60380-30-7.
  16. ↑ a b c d e f Stanisław Kawski. Poczta. „Nowiny”. Nr 154, s. 3, 10 sierpnia 1993. 
  17. ↑ a b c d Julian Rudak. Poczta. Pamięć ułomna. „Nowiny”. Nr 134, s. 3, 13 lipca 1993. 
  18. ↑ a b Drozd 2015 ↓, s. 74.
  19. ↑ Remont. „Gazeta Sanocka – Autosan”, s. 4, Nr 4 z 1-15 maja 1974. Sanocka Fabryka Autobusów. 
  20. ↑ Królewskie Wolne Miasto Sanok. Informator miejski. Bydgoszcz: Journal, 1995, s. 41. ISBN 83-86002-54-9.
  21. ↑ Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974-1994, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 959.
  22. ↑ Stefan Stefański, Sanok i okolice. Przewodnik turystyczny, Sanok 1991 (zdjęcia).
  23. ↑ Zbigniew Osenkowski, Kalendarium sanockie 1995-2000, Rocznik Sanocki Tom VIII – Rok 2001, Sanok 2001, s. 326.
  24. ↑ Zbigniew Osenkowski. Kalendarium sanockie 1995-2000. „Rocznik Sanocki 2001”, s. 343, 2001. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096. 
  25. ↑ Drozd 2015 ↓, s. 9, 11, 15, 74, 150, 189, 329.
  26. ↑ Olga Ptak (oprac.): Zdzisław Beksiński. Listy do Jerzego Lewczyńskiego. Gliwice: Muzeum w Gliwicach, 2014, s. 670. ISBN 978-83-89856-71-5.
  27. ↑ Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 19.
  28. ↑ Adam Sudoł: Wybór z Księgi Ogłoszeń Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku (lata 1967–1995). Sanok: 2001, s. 375, 376. ISBN 83-914224-7-X.
  29. ↑ Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974-1994, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 963.
  30. ↑ Franciszek Oberc, Pomniki i tablice pamiątkowe Sanoka, Sanok 1998, s. 19-20.
  31. ↑ Zarządzenie Burmistrza Miasta Sanoka nr 42/2015 z 9 marca 2015. bip.um.sanok.pl, 2015-03-09. s. 4. [dostęp 2016-10-20].

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Subcarpathian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 50.9 N
  • S: 48.95 N
  • W: 21.03 E
  • E: 23.66 E
4 Kościuszki Street in Sanok 2013.jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Budynek przy ul. Kościuszki 4 w Sanoku, stan w 2013
AK NOW MWP plaque 4 Kościuszki in Sanok.jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Tablica pamiątkowa (AK-owska) na fasadzie budynku przy ulicy Kościuszki 4.
Powiat sanocki location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map
Sanok location map.png
Autor: OpenStreetMap contributors, Licencja: ODbL
OpenStreepMap location map of Sanok, Poland:
  • top = 49.5905
  • bottom = 49.5234
  • left = 22.1468
  • right = 22.2844