Budynek sądu w Bytomiu

Budynek sądu
w Bytomiu

nr rej. A/579/2019 z 21 listopada 2019[1]
Fasada (2008)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Bytom
Adres	ul. Piekarska 1
Styl architektoniczny	północny neorenesans
Architekt	Paul Jackisch, Karl Friedrich Endell (niem.)
Kondygnacje	3
Powierzchnia użytkowa	3156 m²
Ukończenie budowy	1860
Ważniejsze przebudowy	1891–1895 (rozbudowa)
Właściciel	Skarb państwa
Położenie na mapie Bytomia Budynek sądu w Bytomiu
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Budynek sądu w Bytomiu
Położenie na mapie województwa śląskiego Budynek sądu w Bytomiu
50°20′51,9″N 18°55′03,2″E/50,347750 18,917556

Budynek sądu w Bytomiu – budynek użyteczności publicznej z 2. połowy XIX wieku w Bytomiu wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego.

Pierwotny gmach sądu wzniesiono razem z zespołem zabudowy więzienia w Śródmieściu Bytomia w 1860 roku, w latach 1891–1895 rozbudowano go o skrzydło wschodnie; budynek od czasu powstania jest nieprzerwanie wykorzystywany jako siedziba sądu.

Historia

Pierwotne zabudowania sądu powiatowego^[2] zostały wzniesione z cegły według projektu Paula Jackischa^[3][4] w 1860 roku^[4] (bądź w latach 1858–1862^[5]) na zachodnim krańcu miasta^[5]; jednocześnie budowano przyległy do sądu więzienia^[5]. W 1890 roku prawdopodobnie rządowy radca budowlany Karl Friedrich Endell (niem.)^[6] zaprojektował reprezentacyjny dziedziniec o trzech kondygnacjach z krużgankami^[7], zbliżony do dziedzińca znajdującego się w budynku Muzeum Narodowego we Wrocławiu, również jego projektu^[8]; jest on być może projektantem całego dobudowanego skrzydła^[4]. Stary gmach, który stanowi obecnie zachodnie skrzydło sądu^[4] rozbudowano o nowe wschodnie skrzydło w latach 1891–1895^[4] w stylu północnego neorenesansu^[5][3] na potrzeby sądu powiatowego i krajowego^[7] (projekt rozbudowy bywa niesłusznie przypisywany J. Heisemu^[4][3][7]). Rozbudowa kosztowała 684 000 marek^[4]. Radcy budowlani Klutmann i Klopsch nadzorowali rozbudowę, nadzór na miejscu prowadził królewski radca budowlany Blau, natomiast prowadzenie robót powierzono Heisemu oraz Sobocińskiemu i Schultzowi^[4]. Od 1916 roku w wyniku podziału sądów na cywilne i karne rozdzielono bytomskie sądownictwo pomiędzy dwa budynki: w omawianym gmachu prowadzono izby karne sądu powiatowego oraz odwoławczego^[2], natomiast w budynku przy dzisiejszej ul. Parkowej 2 pomieszczono sąd cywilny^[2].

Około 2005 roku wymieniono oryginalne drzwi okute stalą na współczesne drewniane, oficjalnie z uwagi na ich wypaczenie^[9]. Konserwator zabytków Adam Widera złożył wówczas zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa do prokuratury^[9]. Na początku XXI wieku budynek na skutek działalności górniczej był przechylony – różnica pomiędzy stroną północną a południową wynosiła 50 cm w pionie^[10], a cały teren w rejonie budynku sądu osiadł o 10 metrów^[10]; szkody górnicze obejmowały popękane ściany, zniszczone sztukaterie, ubytki w elewacji i kamiennych obramowaniach^[10]. W 2007 roku prowadzono remont gmachu sądu^[10], którego inwestorem była Bytomska Spółka Restrukturyzacji Kopalń^[10] na mocy wyroku naprawienia szkody górniczej, który został wydany przez Sąd Okręgowy w Katowicach w lutym 2004 roku^[10]. Prowadzone prace obejmowały zarówno wnętrze, w tym hol, korytarze, sale rozpraw, jak i elewacje zewnętrzne^[10].

Gmach leży w rejonie układu urbanistycznego^[9] śródmieścia Bytomia (bądź w jego sąsiedztwie^[9]), które wpisano do rejestru zabytków byłego województwa katowickiego na mocy decyzji nr 1152/70 z 29 grudnia 1970 roku^[3]. Obiekt był wpisywany indywidualnie do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego trzykrotnie: 7 grudnia 2011 roku (nr rej. A/359/11^[11], decyzja została uchylona decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego)^[12], 23 września 2016 roku (nr rej. A/359/2016, decyzja została uchylona decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dn. 27 listopada 2018 roku)^[13] oraz 21 listopada 2019 roku (nr rej. A/579/2019, decyzja o wpisie do rejestru zabytków jest ostateczna i obowiązująca)^[1][13].

Architektura

Gmach o rzucie na planie litery T^[5][2], trójkondygnacyjny z nieużytkowym poddaszem^[2], z piwnicą i strychem^[3], murowany z cegły ceramicznej na fundamentach ceglanych^[14]. Powierzchnia użytkowa wynosi 3156 m²^[2], powierzchnia zabudowy to 2568,2 m²^[2], a kubatura wynosi 41904,50 m³^[14]. Na środku elewacji frontowej znajduje się ryzalit^[5] z zaokrąglonym szczytem^[5]. Na fasadzie rzekomo umieszczono w niszy rzeźbę Temidy, która miała zostać usunięta w czasach hitleryzmu^[7]. Obramowania zewnętrzne okien i drzwi wykonano z różowego piaskowca^[10][14]. Podłogi wykonano z wylewki betonowej^[14], posadzki wykonano z lastrika, płytek ceramicznych gresowych, parkietu, rulonowych wykładzin PCV bądź paneli podłogowych^[14]. W piwnicach stropy ceglane, pozostałe stropy oraz sklepienia z cegły bądź drewna, kolebkowe, krzyżowe oraz odcinkowe, osadzone na stalowych belkach^[14]. Okna i drzwi z płaskimi bądź sklepionymi nadprożami^[14], z drewnianą stolarką^[14]. Schody wewnętrzne wykonano z granitu lub drewna na konstrukcji stalowej^[14]. Zachowano konstrukcje kominów typu gaciowego na poddaszu^[14]. Dach konstrukcji drewnianej, wielospadowy kombinowany, pokryty dachówką ceramiczną oraz częściowo papą^[14].

Wewnątrz wschodniego skrzydła arkadowy dziedziniec trójkondygnacyjny^[15] na planie prostokąta^[14], z krużgankami^[5], nakryty przeszklonym dachem^[7] poniżej niego znajdują się wizerunki herbów^[16] w postaci kartuszy na pilastrach^[2]. Są to herby powiatu oraz Bytomia, a także kartusz z wagą jako symbolem sprawiedliwości^[2]. Na rozwidleniu amfiladowych schodów dziedzińca został umieszczony duży zegar^[2]. Na podłodze dziedzińca położono granitową mozaikową posadzkę^[10]. Zachowały się trzy reprezentacyjne sale rozpraw z oryginalnym wyposażeniem^[16].

Od zachodu budynek sąsiaduje z zespołem zabudowy więzienia^[7]. Do budynku sądu należą dwa pawilony przy ul. Wrocławskiej 2^[17]; w jednym znajduje się kwiaciarnia^[18], a w drugim punkt ubezpieczeniowy^[19].

Galeria

Przypisy

Bibliografia

• Program postępowania konserwatorskiego dla remontu piwnicy i strychu budynku sądu rejonowego w Bytomiu. Arkona, 2006-06. [dostęp 2020-10-22].