Budynek urzędu obszaru dworskiego Giszowiec

Budynek urzędu obszaru dworskiego Giszowiec
Ilustracja
Ciąg pieszy pomiędzy placem Pod Lipami a ulicą Batalionów Chłopskich; w tym rejonie stał budynek urzędu obszaru dworskiego Giszowiec
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Katowice

Architekt

Georg i Emil Zillmannowie

Inwestor

Georg von Giesches Erben

Ukończenie budowy

1910–1912

Zniszczono

lata 70. XX wieku

Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, po prawej znajduje się punkt z opisem „Budynek urzędu obszaru dworskiego Giszowiec”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Budynek urzędu obszaru dworskiego Giszowiec”
Ziemia50°13′19,8″N 19°03′52,1″E/50,222167 19,064472

Budynek urzędu obszaru dworskiego Giszowiec – gmach urzędu obszaru dworskiego Giszowiec w Katowicach, na terenie jednostki pomocniczej Giszowiec, przy placu Pod Lipami, powstały wraz z budową osiedla patronackiego Giszowiec[1]. Kształt budynku został wymyślony przez Antona Uthemanna[2], a zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów[3]. Do 1924 roku w budynku mieścił się urząd obszaru dworskiego Giszowiec, a po II wojnie światowej komisariat milicji i ORMO. W latach 70. XX wieku budynek został wyburzony[4].

Historia

Pierwotny projekt osiedla robotniczego Giszowiec z 1910 roku, w niektórych miejscach różniący się od powstałego później osiedla; budynek urzędu obszaru dworskiego znajdował się pomiędzy domem nadleśniczego (nr 2) a konsumem (nr 3)

Budynek powstał w ramach budowy osiedla patronackiego Giszowiec[1], z inicjatywy ówczesnego dyrektora generalnego spółki Georg von Giesches ErbenAntona Uthemanna. Został on zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów z Charlottenburga koło Berlina[3]. Powstał on w porównaniu z resztą osiedla późno, gdyż pomiędzy 1910 a 1912 rokiem[5]. W budynku na parterze obsługiwali urzędnicy różnych wydziałów administracji obszaru dworskiego. Zlokalizowano tu też urząd stanu cywilnego[5] Na piętrze mieściły się mieszkania, z których z jednego często korzystał Anton Uthemann[4].

Po przyłączeniu części Górnego Śląska do Polski (w tym Giszowca), w czerwcu 1922 roku władze spółki Giesche zgodziły się tymczasowo wynająć mieszkania w budynku komisarzowi Policji Województwa Śląskiego[6]. Budynek do 1924 roku dalej stanowił siedzibę urzędu obszaru dworskiego[5]. W 1924 roku obszary dworskie na terenie Górnego Śląska w Polsce zostały zlikwidowane, a Giszowiec włączono wówczas do gminy Janów[5]. Budynek zaś pozostał własnością spółki Giesche[5].

W związku z polonizacją życia publicznego, mieszkańcy w rezolucji Towarzystwa Czytelni Ludowych z 6 marca 1923 roku domagali się usunięcia popiersia Bismarcka z elewacji gmachu. W późniejszym czasie nieznany sprawca odrąbał pomnikowi głowę i w 1933 roku na pomniku osadzono nową – Jana III Sobieskiego, celem uczczenia 250. rocznicy bitwy pod Wiedniem[7].

Po zajęciu przez III Rzeszę Giszowca, w październiku 1939 roku zorganizowano filię posterunku niemieckiej policji (Schutzpolizei)[8], natomiast przy wkroczeniu w styczniu 1945 roku na teren osiedla Armii Czerwonej przystąpiono do formowania nowej władzy. 27 stycznia tego roku mieszkańcy w opuszczonym budynku policji utworzyli tymczasowy komitet porządkowy[9]. Po 1945 roku ulokowano w budynku posterunek milicji oraz ORMO[5].

W latach 60. XX wieku, w związku z powstaniem w Giszowcu kopalni Staszic, zadecydowano o wyburzeniu unikatowego osiedla i postawieniu w jego miejscu nowego kompleksu złożonego z wielokondygnacyjnych bloków mieszkalnych. Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku rozpoczęto wyburzanie osiedla Giszowiec. Likwidacji groziło całe osiedle, dlatego też rozpoczęto działania celem jej uratowania. Przetrwała jedynie jedna trzecia części zabytkowej zabudowy[10]. Budynek urzędu został wyburzony w latach 70. XX wieku[4].

Architektura

Kształt architektoniczny gmachu urzędu dworskiego Giszowiec, jak i znajdujący się na nim pomnik został wymyślony przez Antona Uthemanna, a został on zaprojektowany przez Georga i Emila Zillmannów[2]. Budynek urzędu dworskiego zlokalizowany był przy obecnym placu Pod Lipami, pomiędzy budynkiem konsumu a leśniczówką. Powstał na planie sześciokątu i był jednym z dwóch nieotynkowanych obiektów na terenie powstałego wówczas osiedla Giszowiec. Drugim była wieża wodna[11]. Ściany te z biegiem czasu pokryły się roślinnością[4].

Gmach posiadał trzy kondygnacje, podpiwniczenie oraz poddasze. Dach budynku był wielospadowy, z lukarnami. Wejście do urzędu było ujęte w pilastry, a nad nim górował kartusz z herbem rodziny Giesche. Okna z drewnianymi okiennicami posiadały kształt prostokąta. W północnej ścianie, na parterze i piętrze były one półokrągłe[4].

W narożniku budynku umieszczono pomnik Otto von Bismarcka, wystylizowanego na średniowiecznego rycerza Rolanda[2]. Figura ta, w późniejszym czasie przerobiona na Jana III Sobieskiego, około 1938 roku została rozebrana[4].

Przypisy

Bibliografia

  • Grzegorz Grzegorek, Michał Bulsa, Beata Witaszczyk, Domy i gmachy Katowic. Tom II, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2016, ISBN 978-83-63780-16-6 (pol.).
  • Joanna Tofilska, Giszowiec. Monografia historyczna, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2016, ISBN 978-83-64356-19-3 (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Katowice location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mapa lokacyjna miasta Katowice. Punkty graniczne mapy:
  • N: 50.30 N
  • S: 50.125 N
  • W: 18.885 E
  • E: 19.125 E
Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Giszowiec plan sytuacyjny 1910.jpg
Giszowiec plan sytuacyjny z 1910 roku
Katowice Giszowiec.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC BY-SA 2.5
Katowice-Giszowiec 064.jpg
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Katowice - Giszowiec. Ulica Batalionów Chłopskich