Bukanier

Bukanier – ilustracja z książki Howarda Pyle’a

Bukanierzy atakujący dużo większy galeon hiszpański

Bukanierzy wymuszający haracz na mieszkańcach podbitego miasta

Bukanier – członek społeczności piratów i myśliwych, składającej się ze zbiegów pochodzenia angielskiego, francuskiego i holenderskiego, osiedlających się od początku XVII wieku na Wielkich Antylach, będących wówczas posiadłością Hiszpanii^[1][2].

Ich nazwa pochodzi od francuskiego słowa boucan (zapożyczonego z języka mieszkańców Wielkich Antyli), oznaczającego rodzaj grilla, za pomocą którego wędzono mięso upolowanych zwierząt, którym handlowano^[3]. Używane zamiennie określenie filibustier (lub flibustier) wywodzi się z francuskiego przekształcenia holenderskiego wyrazu vrijbueter, czyli wolny łowca łupów (z tego samego źródłosłowu pochodzi angielskie słowo freebooter, synonim pirata)^[4].

Wśród zbiegów znajdowali się byli żołnierze oraz kryminaliści, jak również osoby uciekające przed prześladowaniami religijnymi i szukające schronienia w trudno dostępnych kryjówkach. Po okresie wojen religijnych w Europie, gdy w połowie XVII wieku nastąpił okres pokoju, a równocześnie wzmogło się prześladowanie innowierców, szczególnie wielu z nich wyruszyło do Nowego Świata^[5]. Polowali najpierw na zdziczałe bydło, a po usunięciu przez Hiszpanów z zachodniej części wyspy Haiti (zwanej wówczas Hispaniolą) w 1640 roku rozpoczęli działalność piracką^[1][2]. Wielu przyszłych bukanierów przybyło też jako przymusowi robotnicy francuskiej czy angielskiej Kompanii Zachodnioindyjskiej: oferowały one przewóz kolonisty do Ameryki, którego koszt należało odpracować po przyjeździe; po kilkuletniej, praktycznie niewolniczej pracy, przybysz mógł rozpocząć działalność na własną rękę i nierzadko przyłączał się do bukanierów^[6].

Ich pierwotnymi siedzibami były pierwsze nie-hiszpańskie kolonie na Antylach: francuska Saint Kitts (której gubernatorem był Phillippe de Longvilliers de Poincy) i angielska Nevis. Po zlikwidowaniu tych osad przez oddziały hiszpańskie, przenieśli się na niewielką wyspę Tortugę, położoną u północnych wybrzeży Haiti^[7], a następnie (po 1657 roku) do Port Royal na Jamajce^[1][2]. W każdym przypadku ich uznanie władzy królewskich gubernatorów było nominalne; przedstawiciele władz państwowych nie wtrącali się zaś w ich działalność, pobierając jedynie dziesięcioprocentowy podatek^[8]. Inną bazą była Île-à-Vache, leżąca między Tortugą a Jamajką^[9].

Zorganizowani byli jako tak zwane Bractwo Wybrzeża. Decyzje o planowanych wyprawach i podziale zdobyczy podejmowano w sposób demokratyczny. Atakowali statki oraz tereny należące do Hiszpanii, sprzymierzając się z siłami Anglii, Francji i Holandii^[1][2]. W pierwszym okresie atakowali głównie pojedyncze statki, zarówno pełne kolonialnych skarbów, jak i łodzie lokalnych rybaków^[10]. Używali niewielkich, wzorowanych na indiańskich, łodzi, które nie nadawały się do otwartej walki z silnie uzbrojonymi okrętami, więc ich główną bronią była szybkość, zaskoczenie i bezwzględność^[11].

W drugiej połowie XVII wieku, wobec grupowania przez Hiszpanów statków w silnie chronione konwoje, bukanierzy przerzucili się na rabowanie kolonialnych miast. Jako pierwszy ekspedycję taką poprowadził Lewis Scott, zdobywając Campeche. W następnych latach Edward Mansfield zdobył Granadę, John Davis – Nikaraguę, a jeden z najsławniejszych bukanierów, Francuz François l’Olonnais, kolejno: Puerto Cavallo, San Pedro Sula, a w 1668 – dwa bogate miasta nad jeziorem Maracaibo^[12]. W 1671 roku, pod dowództwem Walijczyka Henry’ego Morgana (zm. 1688), zdobyli Panamę. Znani byli z bezwzględności – Morgan, szturmując w lipcu 1686 roku fort w Porto Bello, posłużył się mieszkańcami miasta jako żywymi tarczami^[1][2]. W Veracruz piraci zgromadzili najważniejszych mieszkańców miasta w katedrze i zagrozili im, w przypadku braku okupu, wysadzeniem w powietrze (otrzymali 200 tysięcy pesos)^[13]. Niektórzy z bukanierów byli szczególnie znani z okrucieństwa – Francuz Montbars zasłużył sobie na przydomek „Eksterminator”^[13], a Roche Brasiliano miał zwyczaj piec jeńców na ruszcie^[14].

Pod koniec XVII wieku, po uznaniu przez Hiszpanów posiadłości krajów wspierających bukanierów, zostali zlikwidowani^[1][2]. Przenieśli się wówczas na wyspę New Providence na Bahamach, której główne miasto, Nassau w pierwszych dziesięcioleciach XVIII wieku było ich główną bazą. Zapuszczali się też na coraz dalsze wyprawy (między innymi na Pacyfik), ale wobec zorganizowanego działania flot wojennych, ich działalność stopniowo wygasła^[15].

Cennym źródłem dla poznania życia bukanierów jest praca Bukanierzy amerykańscy, której autorem był chirurg-bukanier Alexandre Exquemelin^[3]. Innymi dziełami, dotyczącym późniejszego okresu działania piratów karaibskich są książki Williama Dampiera^[16].

Nawiązania w kulturze

W latach 1837–1838 Ignacy Feliks Dobrzyński skomponował operę pod tytułem Monbar, czyli Filibustierowie do tekstu Seweryny Duchińskiej-Pruszakowej i Ludwika Paprockiego, według noweli Karla van der Velde Der Filibustier (1818).

Przypisy

Bibliografia

• Zdzisław Skrok: Świat piratów morskich. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1982. ISBN 83-215-3248-9.

Linki zewnętrzne

• Piracki słownik: Piraci, bukanierzy i korsarze. jollyroger.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-27)].