Bukszpanowate
 Bukszpan zwyczajny | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | bukszpanowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Buxaceae Dumort. Comment. Bot.: 54. Nov-Dec 1822, nom. cons.[3] | |
| Typ nomenklatoryczny | |
Bukszpanowate (Buxaceae Dumort.) – rodzina roślin z monotypowego rzędu bukszpanowców (Buxales). Obejmuje 6 rodzajów z ok. 120 gatunkami, które występują w dużym rozproszeniu na różnych kontynentach, z wyjątkiem Australii i Antarktydy[2]. Centra zróżnicowania to wschodnia Azja (plemię Sarcococceae) i Ameryka Środkowa (rośnie tam 50 gatunków z rodzaju bukszpan, z czego 30 to endemity Kuby)[4]. Rozpowszechnione w uprawie jako rośliny ozdobne są niektóre gatunki, zwłaszcza z rodzajów runianka i bukszpan[4], przy czym te pierwsze najczęściej jako rośliny okrywowe, a drugie na żywopłot i topiary. Rośliny z rodzaju Sarcococca bywają uprawiane dla pachnących kwiatów kwitnących w okresie zimowym[5]. Twarde drewno niektórych gatunków bukszpanu (zwłaszcza zwyczajnego i Buxus macowanii), dobrze nadaje się do toczenia i polerowania. Wykorzystywane jest od dawna do wyrobu mebli i przedmiotów ozdobnych[4].
Morfologia
- Pokrój
- Zimozielone krzewy i niewielkie drzewa, rzadziej byliny o drewniejącej nasadzie łodyg[6]. Pędy zwykle nagie, jeśli owłosione to włoski proste[5].
- Liście
- Skrętoległe (Didymeles i plemię Sarcococceae) lub naprzeciwległe (Buxus)[4]. Pojedyncze, zwykle skórzaste, całobrzegie, ząbkowane tylko u runianek Pachysandra[4]. Pozbawione przylistków. Użyłkowanie liścia pierzaste, choć czasem z nasady blaszki wychodzą trzy główne żyłki, a nie jedna[5].
- Kwiaty
- Drobne, promieniste, rozdzielnopłciowe (rośliny jednopienne, tylko u niektórych Styloceras dwupienne). Kwiaty wyrastają zwykle w kątach liści, rzadziej szczytowo, w pęczkach, kłosach i gronach[4]. W kwiatach męskich okwiat w postaci czterech listków zrośniętych u nasady (brak ich u Haptanthus[5]). Pręciki występują w liczbie od 4 (najczęściej), przez 6–8, do 45 Styloceras[4], tylko u Haptanthus są dwa, przy tym zrośnięte[5]. W kwiatach żeńskich listków okwiatu jest 5–6 (Buxus) lub więcej – do 20 (plemię Sarcococceae)[4], albo brak wcale (Haptanthus)[5]. Zalążnia górna z dwóch owocolistków (plemię Sarcococceae) lub trzech (Buxus). Owocolistki ponad zalążnią są rozchylone[4] i wyciągnięte w szyjki słupka[5].
- Owoce
- Torebki i pestkowce (plemię Sarcococceae)[4], zwykle z zachowaną i okazałą szyjką słupka[5].
Systematyka
Pozycja systematyczna rodziny przez długi czas pozostawała niejasna. Wyróżnia się bowiem zestawem cech zarówno opisywanych jako pierwotne (niezakończone zrastanie owocolistków ponad zalążnią) oraz cechy typowe dla roślin z podklas ukęślowych (Dilleniidae) i różowych (Rosidae) – trójkomorowa zalążnia, budowa anatomiczna łodygi. W efekcie grupa ta w randze rzędu włączana była do oczarowych (Hamamelidae)[6] lub w randze rodziny trafiała do wilczomleczowców (Euphorbiales) (system Cronquista z 1981)[4]. Późniejsze analizy, w tym molekularne wskazały odrębną pozycję tej rodziny blisko kladu bazalnego dwuliściennych właściwych[4]. W systemach APG I z 1998 i APG II z 2003 rodzina Buxaceae przedstawiana była jako siostrzana rodzinie Didymelaceae w obrębie rzędu Buxales. W systemie APG III z 2009 i APG IV rodzaj Didymeles z monotypowej rodziny Didymelaceae włączony został do Buxaceae[7], podobnie do Buxaceae włączono także rodzinę Haptanthaceae z jednym gatunkiem Haptanthus hazlettii w systemie APG IV. W efekcie od 2016 Buxaceae są jedyną rodziną w rzędzie Buxales[8].
- Pozycja systematyczna rodziny i rzędu według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
| ← |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- Podział rodziny według APweb
- rodzaj: Didymeles Leandri
- plemię Sarcococceae
- rodzaj: Pachysandra Michx. – runianka
- rodzaj: Sarcococca Lindl. – sarkokokka
- rodzaj: Styloceras Kunth ex A. H. L. Jussieu
- rodzaj: Haptanthus Goldberg & C. Nelson
- plemię Buxeae
- rodzaj: Buxus L. (w tym Notobuxus) – bukszpan
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-05-04] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-05-04] (ang.).
- ↑ a b James L. Reveal. [w:] Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium – B [on-line]. University of Maryland, New York Botanical Garden. [dostęp 2020-02-22].
- ↑ a b c d e f g h i j k l Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 74-75. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ a b c d e f g h Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 227-228. ISBN 978-1-842466346.
- ↑ a b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 104-105. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ Angiosperm Phylogeny Group (2009). An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III. Botanical Journal of the Linnean Society 161: 105-121.
- ↑ The Angiosperm Phylogeny Group. An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG IV. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 181, 1, s. 1–20, 2016. DOI: 10.1111/boj.12385.
Media użyte na tej stronie
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: Dominicus Johannes Bergsma, Licencja: CC BY-SA 4.0
Evergreen shrub, blooms with fragrant flowers in winter.
Autor: Burkhard Mücke, Licencja: CC BY-SA 4.0
Buchsbäume zu Kugeln formiert
Autor: Agnieszka Kwiecień, Nova, Licencja: CC BY-SA 4.0
Runianka japońska (Pachysandra terminalis), okazy kwitnące, uprawiane w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, Polska.