Burleska

Ten artykuł od 2021-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Fragment występu podczas Burlesque Festival w Nowym Orleanie, 2010

Burleska – forma teatralna używająca w ograniczonym zakresie muzyki – głównie recitativo i pieśni, obecnie również muzyki nowoczesnej. Powstała w XVIII wieku jako parodia poważnych tematów, często dzieł operowych lub operetkowych. Słowo burleska wywodzi się od włoskiego burlesco, które z kolei wywodzi się od włoskiego burla – żart, kpina lub krotochwila. Jednym z najbardziej znanych klasycznych programów komediowych w stylu burleski jest Kto jest pierwszy? autorstwa Buda Abbotta i Lou Costello.

W formie burleska nawiązuje do sztuki tzw. plebejskiej, obliczonej na popularność wśród widzów rekrutujących się z klasy robotniczej. Burleska pojawiła się jako odrębna forma sztuki w drugiej połowie XIX wieku w Stanach Zjednoczonych, a jej artystki nazywano British girls. Przedstawienia tej formy burleski miały silnie erotyczne podłoże. Opierała się na grupowych tańcach, śpiewach i skeczach^[1], młodych, skąpo ubranych aktorek^[2]. W XX wieku burleskę wzbogacono o striptiz ze względu na coraz bardziej tolerancyjne prawa dotyczące tzw. moralności publicznej^[3], co sprawiło, że obecnie te dwa pojęcia są mylone lub zestawiane obok siebie nie jako kategorie pokrewne, ale jako zamienniki^[2].

Charakterystyka

Burleska jest formą sztuki wykonywaną przez wszystkie płcie, a także przez osoby łamiące ustalone kanony płci, np. drag queens. Występ burleskowy, tzw. numer, polega zazwyczaj na wykonaniu układu choreograficznego do podkładu muzycznego, ze śpiewem lub bez^[4], przy jednoczesnym stopniowym rozbieraniu się z elementów kostiumu. Często wykorzystywane są różne rekwizyty; charakterystycznymi dla burleski akcesoriami scenicznymi są wachlarze z piór^[2].

W odróżnieniu od wielu innych form sztuki teatralnej burleska jest otwarta na interakcje z publicznością wychodząca poza przyjmowanie aplauzu — artyści i artystki zapraszają czasem widzów na scenę, ofiarowują widzom drobne podarunki jako element opowiadanej fabuły, lub proszą o symboliczną pomoc w rozebraniu się z kostiumu. Widzowie są także zachęcani do wyrażania swojej aprobaty w formie, która w tradycyjnym teatrze mogłaby zostać uznana za brak kultury; gwizdanie, okrzyki, głośny aplauz w trakcie trwania występu.

Ponieważ burleska wyewoluowała z form sztuki adresowanych do tych warstw społecznych, których nie było stać na bilety wstępu do tradycyjnych teatrów czy opery, w burlesce zawsze pojawiały się elementy subwersyjne w stosunku do panującej w danym okresie moralności czy tolerancji na mniejszości. W związku z tym burleska stała się dyscypliną sztuki, która przyciągała artystów i artystki wywodzące się z mniejszości narodowych, seksualnych czy kulturowych^[5][6], a także z branży erotycznej; za pionierki, inspiracje dla obecnie występujących osób i największe popularyzatorki burleski są uważane między innymi Bettie Page, modelka BDSM i fetyszowa oraz aktorka pornograficzna, oraz Dita von Teese, która swoją karierę rozpoczynała jako modelka erotyczna i tightlacerka.

Kontrowersje

Środowisko artystów i artystek burleski jest podzielone w kwestii zagadnienia, czy burleska jest pracą seksualną, czy też nie. Zgodnie z niektórymi definicjami^[7], pracownik seksualny to osoba, której zawód zakłada wykonywanie czynności o jednoznacznie seksualnym lub/erotycznym charakterze, co sugerowałoby, że burleska jest formą pracy seksualnej. Niektóre osoby wykonujące burleskę jednak odżegnują się od takiej formy kategoryzowania, wskazując, że burleska jest formą sztuki, a praca seksualna nie^[8][9]. Inni artyści uważają, że sztuka i praca seksualna nie wykluczają się wzajemnie, a odżegnywanie się od środowiska seks pracowników jest dyskryminujące oraz niezgodne ze stanem faktycznym, np. ze względu na fakt, że częścią burleski jest striptiz, czynność jednoznacznie skojarzona z pracą seksualną^[10].

Kontrowersyjne jest także pytanie, czy burleska jest formą striptizu^[11][10]; wiele artystek zwłaszcza twierdzi, że rozbierania się w trakcie występu nie można nazwać striptizem^[12][13], inne — że striptiz jest takim samym elementem występu, jak taniec czy używanie rekwizytów^[14].

Burleska w Polsce

Burleska i sztuki pokrewne (kabaret, wodewil, rewia) są znane w Polsce końca XIX w.; jedną z pierwszych udokumentowanych wizji branży burleskowej i jej historii można przeczytać w semiautobiograficznej książce z 1938 r. Strachy autorstwa Marii Ukniewskiej. Podobnie jak w Europie i Ameryce Północnej, burleska straciła na znaczeniu w związku z pojawieniem się telewizji i innych środków masowego przekazu wizualnego^[15], a w momencie zalegalizowania pornografii straciła kolejną część swojej widowni ze względu na to, że przestała być zamiennikiem tejże pornografii.

Lola Noir w trakcie występu Pole Walki zarejestrowanego w klubie Madame Q, 2020

Swoje odrodzenie przeżyła w latach 2000', kiedy pierwsze występy tego typu zaczęły być ujmowane w repertuarach polskich klubów i teatrów, a na warszawskiej Pradze pojawił się pierwszy stricte burleskowy klub o nazwie Madame Q^[16], działający do dzisiaj i goszczący na swojej scenie zarówno artystów i artystki burleski, jak i innych dyscyplin sztuki teatralnej.

Obecnie w Polsce działa kilkadziesiąt osób wykonujących burleskę, w tym burleskę klasyczną i neoburleskę, queerleskę (burleskę wykonywaną przez osoby queer i na tematy związane z doświadczeniem bycia osobą queer), goreleskę (burleska o tematyce gore lub horrorowej), boyleskę^[17] (burleska wykonywana przez mężczyzn^[18] — termin coraz bardziej archaiczny), nerdleskę (burleskę wykorzystującą elementy popkultury, np. uniwersum Marvel czy DC). Burleska bywa także narzędziem protestu lub aktywizmu, np. odnośnie do Strajku Kobiet^[19] lub normalizacji menstruacji^[20]. W Polsce organizowany jest kontrowersyjny Slavic Burlesque Festival^[21]. Kluby burleskowe znajdują się w Warszawie^[22], Białymstoku^[23] i Wrocławiu.

Burleska została sportretowana w pierwszym sezonie polskiego serialu Netflixa pod tytułem Sexify w odcinku 4^[24] oraz w serialu TV Puls Rodzinny Interes^[25].

Galeria

• 

  Witryna w klubie burleskowo-kabaretowym Crazy Horse

• 

  Plakat Bon Ton Burlesques

• 

  Dita Von Teese - popularyzatorka burleski

• 

  Performerka burleski Katrin Gajndr

• 

  Kim Lee — drag queen, artysta burleski

• 

  Plakat filmu burleskowego Teaserama

• 

  Gwiazda Gypsy Rose Lee

• 

  Irrésistible Cabaret

• 

  New Orleans Burlesque Festival 2010

• 

  Sex At The Circus Burlesque

Przypisy