Bydgoska Fabryka Narzędzi „Befana”

Bydgoska Fabryka Narzędzi „Befana” Sp. z o.o.

Państwo	Polska
Siedziba	Bydgoszcz
Adres	85-862 Bydgoszcz ul. Józefa Milcherta 11
Data założenia	1852
Forma prawna	spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
Prezes	Witold Kaczyński
Nr KRS	0000042010
Zatrudnienie	50
Położenie na mapie Bydgoszczy Befana Bydgoszcz
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Befana Bydgoszcz
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 Befana Bydgoszcz
53°05′46″N 18°03′58″E/53,096111 18,066111
Strona internetowa

Zakład na terenie Bydgoskiego Parku Przemysłowo-Technologicznego

Bydgoska Fabryka Narzędzi „Befana” Sp. z o.o. – fabryka w Bydgoszczy, producent narzędzi metalowych, jedna z najstarszych, czynnych bydgoskich fabryk założona w 1852 roku.

Charakterystyka

Bydgoska Fabryka Narzędzi „Befana” jest producentem narzędzi metalowych, m.in. pilników ślusarskich, do ostrzenia pił, kluczykowych, igiełkowych, frezowanych, precyzyjnych, rzeźbiarskich i specjalnych oraz tarników, frezów, radełek, musaków. Świadczy również usługi w zakresie obróbki cieplno-chemicznej metali^[1].

Przedsiębiorstwo prowadzi sprzedaż produktów na terenie całego kraju za pomocą sieci dystrybutorów i przedstawicieli handlowych^[1]. Zakład jest wiodącą marką pilników na rynku polskim oraz znaczącym eksporterem na rynek ogólnoświatowy^[1].

Nagrody

• Laureat IV edycji Rankingu Liderzy Eksportu w regionie Kujawsko-Pomorskim w kategorii Osiągnięcia

Historia

Okres pruski

Początki fabryki wiążą się z powstaniem w 1852 zakładu rzemieślniczego produkującego magle ręczne, który po zmianie właściciela zajął się regeneracją używanych pilników^[2], a w 1855 przekształcił się w dość duży zakład.

W latach 1885-1915 przy ul. Marcinkowskiego 8 funkcjonowała Fabryka Maszyn i Kotłów Parowych Leopolda Zobla, produkująca kotły parowe oraz lokomotywy parowe do trakcji wąskotorowej, maszyny i akcesoria okrętowe^[1]. Za jakość wytwarzanych produktów fabrykę w roku 1895 wyróżniono medalami na wystawach w Poznaniu i Królewcu. W 1910 produkcję pilników podjęło przedsiębiorstwo Gustav Granobs – Fabryka Pilników i Narzędzi, a w 1915 nastąpiło przejęcie fabryki przez spółkę polską (Granobs i Kozłowski) i zmiana profilu produkcji na narzędziowy: narzędzia czarne (łopaty, kilofy i siekiery) oraz pilniki. Przejęto część terenu przy ul. Marcinkowskiego po zlikwidowanej stoczni Leopolda Zobla, a w fabryce zatrudniano 50 osób^[1]. U schyłku okresu pruskiego przedsiębiorstwo należało do nielicznych w Bydgoszczy, będących własnością kapitału polskiego^[3].

Okres międzywojenny

Po przejęciu miasta przez władze polskie zakład kontynuował produkcję pod nazwą Bydgoska Fabryka Pilników i Narzędzi „Granobs i Kozłowski” Tow. z ograniczoną poręką – skład stali, śrub, narzędzi i narzędzi maszynowych. W fabryce pracowało 100 osób, a dyrektorem był Hugon Kozłowski^[4].

W lipcu 1923, po ustąpieniu ze spółki Ericha Granobsa, majątek wniesiono do założonego Towarzystwa Akcyjnego „Grakona”. W 1925 wdrożono postępowanie upadłościowe firmy, a na członka zarządu powołano akcjonariusza Onufrego Gertnera. W oparciu o nowy kapitał fabrykę rozbudowano. Pod koniec lat 20. XX w. stała się największą wytwórnią pilników w kraju (200 pracowników), wyróżnianą medalami krajowymi i zagranicznymi, m.in. na wystawach w Paryżu (1927) i Rzymie oraz na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu (1929)^[5]. Narzędziami z bydgoskiej „Grakony” posługiwały się niemal wszystkie zakłady w Polsce, ponadto były eksportowane do wielu krajów^[3]. Obok pilników wytwarzano szereg narzędzi kutych (obcęgi, młotki itp.), przeznaczonych dla potrzeb rolnictwa^[1]. Z uwagi na wysoką jakość wyrobów fabryka operowała wówczas zarejestrowaną publicznie marką fabryczną. Do 1934 przedsiębiorstwo działało pod nazwą „Grakona” – Onufry Gertner i Ska Fabryka Pilników i Narzędzi Sp. z o.o.^[2]

Do wybuchu II wojny światowej fabryka kontynuowała działalność w ramach nowej spółki Zygmunta Mielżyńskiego-Kornatowskiego „Prom”. Zatrudnionych było w niej około 300 osób. Wykonywano pilniki, narzędzia i przybory dla PKP i Francusko-Polskiego Towarzystwa Kolejowego, które siedzibę miało w Bydgoszczy. Produkcja dzienna wynosiła kilkanaście tysięcy różnego rodzaju narzędzi^[2].

Okres okupacji niemieckiej

Podczas okupacji niemieckiej jako Fabryka Narzędzi i Maszyn Georga Stehra zatrudniała 830-1000 osób, zachowując zasadniczy profil produkcji^[6]. Obok pilników, frezów, trybów, kluczy francuskich do samochodów, armatury dla lotnictwa i narzędzi, produkowano na potrzeby Wehrmachtu: zapalniki do min i pocisków armatnich, piasty do jaszczy armatnich, odkuwki dla lotnictwa i kolejnictwa^[2].

Okres PRL

Po II wojnie światowej od lutego 1945 przez dwa miesiące w Fabryce Pilników i Narzędzi „Prom” wykonywano śruby mostowe i narzędzia dla potrzeb wojska, a potem ponownie pilniki i narzędzia. Część pracowników zatrudniono przy odbudowie mostów na Brdzie w Bydgoszczy^[2].

22 czerwca 1945 zakład został upaństwowiony i przekazany Centralnemu Zarządowi Przemysłu Metalowego. Na początku 1948 zatrudnienie wynosiło 543 osób, a w 1954 roku – 655 osób, w tym 189 kobiet^[7]. Od roku 1949 poza pilnikami i tzw. narzędziami czarnymi, produkowano gwintowniki i narzynki, od 1957 narzędzia tnące (frezy trzpieniowe i radełka)^[4]. W latach 1955–1960 przystąpiono do wyrobu m.in. pilników igiełkowych do pił, a od 1964 narzędzi specjalnych: tłoczników, wykrajników oraz form metalowych do przetwórstwa tworzyw sztucznych termoutwardzalnych i termoplastycznych^[2]. W 1960 produkowane w zakładzie narzędzia pokrywały w pełni zapotrzebowanie krajowe^[4].

W 1952 rozpoczęto produkcję na eksport, która w 1960 osiągnęła 25%, a w 1965 już 35% wartości produkcji sprzedanej. Na zwiększenie eksportu wpłynęła decyzja Rady Ministrów z 1962 o zaszeregowaniu zakładu do grupy przedsiębiorstw specjalizujących się w produkcji eksportowej. W latach 70. XX w. Bydgoska Fabryka Narzędzi „Byfana” eksportowała swe wyroby do ponad 40 krajów świata (ZSRR, USA, NRD, RFN, Czechosłowacja, Francja, Włochy, Szwecja i inne), a udział eksportu przekroczył 40% całej produkcji^[4]. W 1973 zakład włączono do Kombinatu Przemysłu Narzędziowego „Vis”, skupiającego fabryki narzędziowe w kraju^[2].

W 1956 wprowadzono w fabryce technologię szlifowania wzdłużnego na szlifierce bezchwytowej. Technologię tą przekazano do innych krajów socjalistycznych: Czechosłowacji, NRD i Rumunii^[8]. Drugim osiągnięciem rodzimej myśli technicznej były opracowane w 1960 roku wspólnie przez inżynierów bydgoskich i z Huty Baildon w Katowicach zmiany w konstrukcji nacinaków, do których wprowadzono płytki z węglików spiekanych. Badania prowadzono głównie z konieczności uniknięcia importu półfabrykatów^[8].

W połowie kat 60. wprowadzono do produkcji nowy asortyment wyrobów. W ofercie krajowych producentów brakowało maszyn precyzyjnych, dlatego władze PRL zezwoliły na ich import. Kupiono w Japonii wiertarkę koordynacyjną, na Węgrzech szlifierki do profilowego szlifowania, a w RFN szlifierki współrzędnościowe^[8]. Pomimo przeprowadzanych inwestycji, wymiana parku maszynowego w Bydgoskiej Fabryce Narzędzi nie była w pełni zadowalająca. Modernizowano ją poprzez zakup pojedynczych maszyn i tylko w wypadku, gdy dotychczas wykorzystywane nie nadawały się do remontu z powodu całkowitego zużycia^[8]. Część prac wykonywano ręcznie. Były one bardzo wyczerpujące dla zatrudnionych tam osób, ponieważ wymagały m.in. ręcznego szlifowania, piłowania i obrabiania detali produkcyjnych. Wiele krytycznych uwag zgłaszali pracownicy także do hal fabrycznych, które były zbyt ciasne, niskie i źle wentylowane. Zagrożeniem dla zdrowia był nadmierny hałas oraz zapylenie i zanieczyszczenie powietrza w halach trującymi substancjami^[9].

W latach 1971–1973 zbudowano nowy zakład na bydgoskich Glinkach (ul. Dąbrowa), który kontynuował produkcję wykrojników, tłoczników i form do tworzyw sztucznych, metali, gumy i mas plastycznych^[4]. Zróżnicowanie profilu produkcyjnego obu zakładów spowodowało w 1973 decyzję ministra przemysłu maszynowego o podziale na dwa przedsiębiorstwa: Bydgoską Fabrykę Narzędzi „Befana” – wytwarzającą narzędzia katalogowe (ul. Marcinkowskiego) i Zakład Form Metalowych „Formet” (ul. Dąbrowa) – produkujący narzędzia specjalne. Zakład ten wchodzący w skład kombinatu „Ponar-Plast”, wyposażany w nowoczesne obrabiarki i aparaturę kontrolno-pomiarowa, był jedną z największych w Europie wytwórni form metalowych do produkcji tworzyw sztucznych^[2].

Z powodu braku możliwości rozbudowy fabryki w centrum miasta, w 1974 zdecydowano o dyslokacji „Befany” w sąsiedztwo Zakładów Chemicznych Zachem. Początek robót ustalono na 1976, nowy zakład miał zatrudniać 2 tys. osób i pokrywać zapotrzebowanie na narzędzia Polski, Czechosłowacji i NRD oraz prowadzić eksport do ZSRR i krajów zachodnich^[4]. Budowy jednak nie zrealizowano z powodu narastającego kryzysu gospodarczego w końcu lat 70.

W latach 1976–1978 produkcja „Befany” wzrosła o 110%. Uruchomiono produkcję nowoczesnych narzędzi diamentowych o spoiwie galwanicznym, a w latach 80. pilników precyzyjnych^[1]. W 1985 roku fabryka była na drugim miejscu w kraju pod względem ilości wyrobów oznaczonych znakiem jakości Q. Aż 70% produkcji przeznaczano na eksport do 48 krajów świata (oprócz krajów socjalistycznych m.in. Wielka Brytania, Francja, Belgia, Holandia, Włochy, RFN, Szwecja, Szwajcaria, USA i Kanada)^[5].

Okres III RP

1 października 1989 fabrykę przekształcono w spółkę joint venture Bydgoska Fabryka Narzędzi „Befana-Vis” Sp. z o.o., której udziałowcami zostali: Kombinat Przemysłu Narzędziowego „Vis” oraz firmy niemieckie Mexpol Aussenhandelsgesellschaft m.b.H. z Wilden i DFM Felienfabrik w Duderstadt. Zakład produkował głównie pilniki i tarniki specjalne, m.in. precyzyjne, rzeźbiarskie, zegarmistrzowskie, maszynowe, igiełkowe^[2]. Znacznie poszerzyła się ekspansja firmy na rynek zagraniczny, m.in. do Europy, Azji, Afryki, Ameryki Północnej i Południowej^[1].

W 2008 właścicielem zakładu został główny technolog firmy Witold Kaczyński^[1]. Zakład przeniósł się do Bydgoskiego Parku Przemysłowo Technologicznego, gdzie wybudowano nowe obiekty produkcyjne. Teren poprzemysłowy w centrum miasta przy ul. Marcinkowskiego został sprzedany i przeznaczony pod inwestycje miastotwórcze^[2]. W 2021 stare budynki fabryczne przy ul. Marcinkowskiego w związku ze złym stanem technicznym zostały częściowo rozebrane; przewidywana jest ich odbudowa do połowy 2023 w ramach powstającego osiedla Nowy Port^[10][11][12].

Zakład w pełni zaspokaja potrzeby krajowe na produkowane narzędzia. Gama asortymentowa produkcji i sprzedaży systematycznie poszerza się z 600 w 1989 do 7000 w 2010 roku^[1].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Zdjęcie hali fabrycznej przy ul. Marcinkowskiego