Bydgoska Szkoła Pilotów

Bydgoska Szkoła Pilotów (Szkoła Pilotów w Bydgoszczy) – placówka szkolnictwa wojskowego II Rzeczypospolitej, istniejąca w latach 1920-1926 w Bydgoszczy, zajmująca się szkoleniem pilotów dla Wojska Polskiego, przekształcona później w Centralną Szkołę Podoficerów Pilotów Lotnictwa.

Historia

Zimą 1918 roku w Warszawie utworzono Wojskową Szkołę Lotniczą, w której szkolono pilotów armii rosyjskiej na samolotach austriackich i niemieckich używanych wówczas w Polsce^[1]. Latem 1919 przekształcono ją w II Szkołę Pilotów, podczas gdy od maja 1919 w Krakowie działała I Niższa Szkoła Pilotów, której szkolenie oparto na samolotach austriackich typu Hansa-Brandenburg B.I. 9 września 1919 roku obie szkoły połączono w jedną Niższą Szkołę Pilotów w Krakowie^[1]. Jednocześnie w maju 1919 w Warszawie utworzono Francuską Szkołę Pilotów, którą przeprowadzono z Armii Polskiej gen. Hallera we Francji. 15 lutego 1920 przekształcono ją w Niższą Szkołę Pilotów w Warszawie, a w maju 1920 przeniesiono do Dęblina, zastępując kadrę francuską polskimi instruktorami^[1].

W sierpniu 1920 w obliczu trudnej sytuacji na froncie polsko-bolszewickim, władze wojskowe podjęły decyzję o przeniesieniu szkoły z Dęblina na niedawno odzyskane i niewykorzystane lotnisko w Bydgoszczy. Z podobnych przyczyn we wrześniu 1920 do Bydgoszczy przeniesiono także Krakowską Szkołę Pilotów. W związku z przeniesieniem obu szkół 16 września 1920 zmieniono ich nazwy^[1]:

• Niższa Szkoła Lotników w Dęblinie → I Szkoła Lotników w Bydgoszczy
• Niższa Szkoła Lotników w Krakowie → II Szkoła Lotników w Bydgoszczy

Obie szkoły bazowały na odmiennym sprzęcie i systemie szkolenia: francuskim (I SL) lub austriackim (II SL). 1 grudnia 1920 roku obie szkoły połączono w jedną Szkołę Lotników (zwaną później Szkołą Pilotów) w Bydgoszczy i oparto na jednolitym francuskim systemie szkolenia i sprzęcie pochodzącym z państw Ententy. Komendantem szkoły został ppłk Jan Kieżun, a szefem pilotażu kpt. pil. Garbiński^[1]. Z ramienia Wojskowej Misji Francuskiej w tworzeniu szkoły uczestniczył mjr. pil. Robert de Chèvre^[2]. Rocznie do szkoły przyjmowano 150 uczniów^[2]. Program szkolenia oparto na trzech eskadrach szkolnych na bazie samolotów Caudron G.III, Nieuport, Albatros B.II i Hansa-Brandenburg B.I^[2]. Zaplecze szkoły stanowiły: park lotniczy z warsztatami i magazynami sprzętu, paliwa i umundurowania, kompania personelu technicznego i obsługi samolotów oraz oddział wartowniczy wraz z personelem pomocniczym^[2].

W 1921 w szkole skonstruowano dwa pierwsze doświadczalne szybowce w Polsce według projektów mjr inż. Stefana Malinowskiego („Dziaba”) i kpt. Franciszka Jacha („Żabuś”)^[3]. Modele testowano na Czarnej Górze koło Nowego Targu podczas I Polskiego Konkursu Szybowcowego^[3]. W 1925 w II Wszechpolskim Konkursie Szybowcowym w Oksywiu koło Gdyni brało udział 15 szybowców, w tym 3 skonstruowane w Bydgoszczy („Bydgoszczanka”, „Bimbuś” i „Żabuś” II, który otrzymał I nagrodę za najdłuższy lot – 560 m)^[3]. Dodatkowo w warsztatach szkoły podjęto się budowy pierwszego w Polsce samolotu sportowego na wzór francuskiego Morane-Saulnier MoS.30^[2].

W 1922 roku przy szkole powołano Centralną Szkołę Mechaników Lotniczych, której pierwszym komendantem został kpt. inż. Henryk Szpiganowicz i od tej chwili uczniowie Szkoły Pilotów przeszkolenie teoretyczne przechodzili w CSML^[2]. 24 lipca 1926 roku Szkoła Pilotów została przemianowana na Centralną Szkołę Podoficerów Pilotów Lotnictwa (CSPPL). Zmiana nazwy wiązała się z projektem scentralizowania całości wyszkolenia oficerów lotnictwa w Dęblinie, a podoficerów lotnictwa w Bydgoszczy^[1].

W okresie istnienia szkoły uczniowie i instruktorzy wykonali około 177 tysięcy wzlotów spędzając 26,5 tysiąca godzin w powietrzu. Pilotażu uczyło się 645 uczniów, z czego 12 zostało rannych, a kolejnych 12 poniosło śmierć w wyniku wypadków lotniczych^[4][5]. Wśród uczniów, którzy zginęli śmiercią lotnika był por. kaw. Antoni Skarżyński. Pod koniec istnienia placówki zwiększono bezpieczeństwo przez wzrost poziomu wyszkolenia instruktorów i techniczno-teoretycznego kandydatów oraz zmiany w systemie szkolenia^[4]. Wypracowany przez lata w Bydgoszczy system szkolenia pilotów uznano za wzorcowy dla wszystkich szkół lotniczych w Polsce^[1].

System szkolenia

W szkole uczono podoficerów technicznych, administracji lotnictwa, oficerów i podoficerów innych broni, obserwatorów lotniczych i wyznaczonych przez pułki lotnicze szeregowych^[4]. Wiek kandydatów nie mógł przekraczać 26 lat^[1]. W pierwszych latach funkcjonowania placówki opracowano tzw. polską szkołę pilotażu, opierającą się na wzorach francuskich. Kurs teoretyczny trwał 3 miesiące i obejmował przedmioty: silniki spalinowe, budowa płatowców, aerodynamika, taktyka lotnicza, kartografia i terenoznawstwo, geografia lotnicza, broń, taktyka broni połączonych, zajęcia praktyczne w warsztatach (rozbieranie i składanie płatowców oraz silników lotniczych), meteorologia, łączność lotnika z artylerią i piechotą, historia lotnictwa, bombardowanie, obrona przeciwlotnicza, wychowanie fizyczne, radiomechanika, aerofotografia, strzelanie naziemne (później także matematyka, fizyka, higiena i alfabet Morse'a)^[1]. Praktyczny kurs pilotażu trwał 8 miesięcy i obejmował ćwiczenia w kolejnych eskadrach stopniowanych pod względem trudności poprzedzanych egzaminami warunkowymi^[1]. Ćwiczono na samolotach francuskich (Caudron G.III, Nieuport 23, Nieuport 18m, Morane-Saulnier MoS.30) i niemieckich (Brandenburg C.I i Albatros B.II)^[4]. Do 1924 roku szkoła uczyła pilotażu na samolotach szkolnych, a od 1925 także na samolotach liniowych Breguet 14 i Potez XV^[4], z tym że szkolenie pilotów myśliwskich przekazano do Wyższej Szkoły Pilotów^[1]. Po wykonaniu wzlotów warunkowych na samolotach liniowych, uczniowie poznawali podstawowe figury akrobacji na samolotach Morane-Saulnier MS.35 oraz przechodzili kurs strzelania przy pomocy fotokarabinów. Absolwenci otrzymywali tytuł pilota wojskowego z prawem noszenia odznaki i mogli służyć w pułkach lotniczych^[1].

Instruktorzy

Instruktorami w Szkole Pilotów byli m.in.: por. pil. Paweł Pischinger, por. pil. Franciszek Żwirko, mjr pil. Jerzy Wieniawa-Długoszowski, por. pil. Janusz Meissner, kpt. pil. Adam Wojtyga, kpt. pil. Henryk Brusch, por. pil. Aleksander Czeczunist i st. sierż. pil. Józef Muślewski^[1]. Jako instruktorzy w latach 1921-1922 zatrudnieni byli również lotnicy ukraińscy, przydzieleni z obozu internowania w Strzałkowie^[6]: ppłk Aleksander Żachowski, kpt. Siergiej Ostrowidow i kpt. Paweł Zołotow, który szkolił m.in. późniejszych asów polskiego lotnictwa: Bolesława Orlińskiego, Franciszka Żwirkę, Stanisława Skarżyńskiego i Stanisława Płonczyńskiego^[1].

Sprzęt

• 

  Hansa-Brandenburg B.I

• 

  Albatros B.II

• 

  Caudron G.III

• 

  Albatros C.XII

• 

  Breguet 14

• 

  Ansaldo A.1 Balilla

W momencie powstania szkoły dysponowano 29 samolotami austriackimi z Krakowskiej Szkoły Pilotów^[1] oraz maszynami francuskimi ze Szkoły Pilotów z Dęblina typu: Caudron G.III, Nieuport 80 E2 i Nieuport 81 D2, Nieuport 83 E2, Morane-Saulnier MS.30^[1]. W latach 20. do szkoły trafiły również samoloty Albatros C.XII, brytyjskie Bristol F.2 Fighter, włoskie Ansaldo Balilla 77, szkolne wersje myśliwca Nieuport XXI 78 i francuskie Breguet 14^[1].

W latach 1925-1926 z powodu zużycia lub wypadków skasowano 38 samolotów (w tym 12 Albatrosów B.II, 5 Caudronów G.III, 4 Nieuporty 83). Od 1925 roku używano samoloty konstrukcji francuskiej typu Hanriot HD.14 i HD.19. W 1925 roku do użytku wszedł nowy, zakupiony przez Polskę w ilości 70 sztuk, samolot francuski typu Morane-Saulnier MS.35^[1].

Struktura organizacyjna

• Komendant i jego sztab
• Dział wyszkolenia
  • szef pilotażu
  • eskadry szkolne (do 1925 roku dwie, później trzy)
• Dział techniczny
• Dział administracyjny.

Komendanci

• 1920-1925 ppłk pil. Jan Kieżun
• 1925-1926 mjr pil. Tadeusz Prauss

Absolwenci

• 

  (c) The Flight magazine archive from Flightglobal, CC BY-SA 4.0

  Franciszek Żwirko

• 

  Bolesław Orliński

• 

  Stanisław Skarżyński

• 

  Stanisław Płonczyński

• 

  Jerzy Bajan

• 

  Zygmunt Puławski

• 

  Stanisław Rogalski

Poniżej kilku znanych absolwentów szkoły^[1]:

• Stanisław Płonczyński (1922) – pilot komunikacyjny, sportowy i wojskowy; trzykrotnie uczestniczył w Międzynarodowych Zawodach Turystycznych Challenge (1930,1932,1934).
• Franciszek Żwirko (1923) – porucznik pilot Wojska Polskiego, pilot sportowy, wraz z inżynierem Stanisławem Wigurą zwycięzca zawodów Challenge 1932, związany rodzinnie z Bydgoszczą.
• Bolesław Orliński (1923) – pułkownik pilot Wojska Polskiego, w 1926 roku dokonał lotu Warszawa-Tokio-Warszawa (10 300 km) samolotem Breguet 19, pilot doświadczalny; oblatywał jako pierwszy wszystkie kolejne myśliwce PZL; dowódca Dywizjonu Bombowego 305 w Wielkiej Brytanii (1944-1945).
• Jerzy Bajan (1924) – kapitan pilot Wojska Polskiego, zwycięzca wraz z mechanikiem sierż. Gustawem Pokrzywką w Challenge 1934 w Warszawie.
• Stanisław Skarżyński (1925) – pułkownik pilot Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari, w 1931 roku dokonał lotu dookoła Afryki, był pierwszym Polakiem, który przeleciał Ocean Atlantycki, prezes Aeroklubu Polskiego (1938)
• Stanisław Rogalski (1925) - inżynier i konstruktor lotniczy, współzałożyciel spółki konstruktorskiej RWD
• Zygmunt Puławski (1927) – pilot, inżynier i konstruktor lotniczy, twórca serii polskich myśliwców i nowych rozwiązań w lotnictwie, m.in. podwozia nożycowego oraz tzw. mewiego płata zastosowanego w polskich samolotach myśliwskich PZL P.1 i PZL P.6.

Przypisy

Bibliografia

• Stanisław Rutkowski, Zarys dziejów polskiego szkolnictwa wojskowego, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1970.
• Przedpełski Andrzej, Lotnictwo Wojska Polskiego 1918-1996. Zarys Historii, Warszawa 1997.
• W. Wójcik, Wojskowe szkolnictwo lotnicze 1919-1920, [w:] Lotnictwo polskie w okresie międzywojennym
• T. Nowacki, Kadry lotnictwa wojskowego w latach 1918-1926 [w:] Lotnictwo polskie w okresie międzywojennym, Warszawa-Suwalki, 1993.
• J. Konieczny, T Malinowski, Mała encyklopedia lotników polskich, Tom 1, Warszawa 1983