Bydgoskie Zakłady Fotochemiczne „Foton”

Bydgoskie Zakłady Fotochemiczne „Foton”
Ilustracja
Dawna siedziba „Fotonu”, widok znad Doliny Pięciu Stawów w Bydgoszczy
Państwo Polska
Adresul. Piękna 13
85-303 Bydgoszcz
Data założenia1926
1 stycznia 1950[1]
Data likwidacji2007
Forma prawnaspółka akcyjna
UdziałowcySkarb Państwa
Nr KRS0000130215
Położenie na mapie Bydgoszczy
Mapa konturowa Bydgoszczy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „„Foton” Bydgoszcz”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Ziemia53°07′04″N 17°58′52″E/53,117778 17,981111
Typy papierów fotograficznych produkowanych m.in. przez bydgoski „Foton”

Bydgoskie Zakłady Fotochemiczne „Foton” – istniejąca w latach 1926–2007 fabryka w Bydgoszczy, jedyny w Polsce producent materiałów światłoczułych na podłożu papierowym.

Charakterystyka

Zakład specjalizował się w produkcji papierów fotograficznych czarno-białych różnych gatunków i odcieni (do powiększeń i kopii stykowych, zawodowych i amatorskich, dokumentowych i rejestracyjnych), papierów do odbitek kolorowych, płyt fotograficznych o zróżnicowanych właściwościach (m.in. do przeźroczy i dla poligrafii), chemikaliów, folii światłoczułej, szkła fotograficznego, filtrów ciemniowych oraz materiałów pozytywowych.

W swej ofercie bydgoski „Foton” posiadał papiery fotograficzne o różnej gradacji: miękki (58°), specjalny (50°), normalny (42°), twardy (34°) i bardzo twardy (26°), papiery chlorosrebrowe i bromosrebrowe[2].

Historia

Okres międzywojenny

Założycielem jednej z pierwszych w kraju wytwórni artykułów fotochemicznych (płyty fotograficzne, błony, papiery i chemikalia), znanej przed wojną pod nazwą Fabryka płyt, błon i papierów fotograficznych „Alfa” był przemysłowiec Marian Dziatkiewicz[3]. Produkcję rozpoczął w 1926 przy ul. Garbary w Bydgoszczy. Wysoka jakość wyrobów ze znakiem „Alfa” przyniosła firmie rozgłos i uznanie odbiorców mimo konkurencji firm zagranicznych[4].

Po rozbudowie zakładu w początkach lat 30. XX w. powiększył się asortyment wyrobów i podniosła ich jakość, która dorównywała takim markom jak Kodak, czy Agfa[4]. W 1934 fabryka wyprodukowała pierwsze partie rentgenowskich błon dentystycznych i papierów rentgenowskich oraz błony „Kinopozytyw” dla polskiej kinematografii[4].

Wytwórnia dysponowała w tym czasie pięcioma maszynami do nakładania emulsji i produkowała milion m² papierów fotograficznych, 30 tys. m² płyt i błon fotograficznych rocznie[4]. Na kondycję przedsiębiorstwa w niewielkim stopniu wpłynął wielki kryzys, gdyż zakład nie miał w Polsce konkurencji. Tuż przed II wojną światową fabryka zatrudniała 300 osób, a jej moce produkcyjne były w pełni wykorzystane[5].

Okres okupacji niemieckiej

W czasie okupacji niemieckiej fabryka przeszła pod komisaryczny niemiecki zarząd i wznowiła produkcję pod nazwą Fabrik Fotochemischer Erzeugnisse (Fabryka Wyrobów Fotochemicznych) „Opta”[6].

Okres PRL

Po II wojnie światowej zakład prowadził działalność przy ul. Garbary 3 pod zarządem państwowego przedsiębiorstwa „Film Polski”, a od 1946 pod dawną nazwą „Alfa”. Na początku 1948 zatrudnienie w przedsiębiorstwie wynosiło 188 osób[7]. W tym czasie produkował taki sam asortyment jak przed wojną (m.in. płyty szklane: Omega, Ultrapan oraz graficzne) i był jedynym przedsiębiorstwem tej branży, pracującym na potrzeby krajowe. Druga, warszawska, fabryka fotochemiczna została uruchomiona dopiero w 1949 po usunięciu zniszczeń wojennych. Od tego czasu obydwa zakłady, bydgoski i warszawski, nosiły wspólną nazwę „Foton”, lecz uległy specjalizacji. Zakład warszawski zajmował się produkcją materiałów światłoczułych na podłożu przeźroczystym (błony, filmy), a bydgoski papierów, płyt i chemikaliów[4].

Produkcja Bydgoskich Zakładów Fotochemicznych zwiększyła się w ciągu 15 lat (1950-1965) czterokrotnie: papierów fotograficznych do 4,5 mln m², chemikaliów do 900 ton i płyt fotograficznych do 30 tys. m² rocznie. Produkcję prowadzono w oparciu o angielską technologię (licencję na skalę przemysłową wdrożono w 1975 roku)[8]. W tym czasie zakład przeszedł pod kierownictwo Ministerstwa Przemysłu Chemicznego, a dla potrzeb realizacji umowy licencyjnej w 1969 zbudowano nowy kompleks produkcyjny przy ulicy Pięknej 15 na Szwederowie[4].

W połowie lat 60., gdy Warszawskie Zakłady Fotochemiczne „Foton” zaprzestały produkcji barwnych materiałów fotograficznych, pozostałe zapasy komponentów wraz z opracowaną technologią przekazano do Bydgoszczy, gdzie wykorzystano je do opracowania papieru barwnego i zestawu wywołującego „Fotoncolor”[2]. Uruchomiono również laboratorium zajmujące się obróbką tych materiałów dla klientów z całej Polski[4]. Rodzimą technologię udało się pomyślnie opracować wspólnie z Zakładem Fototechniki Politechniki Wrocławskiej, jednak wdrożenie jej do masowej produkcji hamował brak specjalistycznego parku maszynowego, które można było zakupić wyłącznie w krajach kapitalistycznych. W pierwszej kolejności sprowadzono do Bydgoszczy izotopowy miernik grubości emulsji, który wykorzystano dopiero po kilku latach po połączeniu z nowoczesnym agregatem odlewniczym[9].

W 1970 w bydgoskim „Fotonie” uruchomiono zakład doświadczalny dla zabezpieczenia perspektywicznych potrzeb polskiego przemysłu fotochemicznego pod kątem opracowania nowych technologii oraz zaprojektowania potrzebnych do tego maszyn i urządzeń. W 1973 podjęto decyzję o rozbudowie zakładu, który miał zwiększyć produkcję pięciokrotnie[4]. Pod koniec lat 70. w laboratoriach „Fotonu” opracowano dwa rodzaje materiałów negatywowych „Foton Negatyw NB01 i NB04”, które sprzedawano w latach 80. XX wieku[2] Podjęto również produkcję papierów rejestracyjnych przeznaczonych do elektrokardiografii oraz taśm rejestracyjnych prędkości pociągów[8]. Zakład w 1976 roku zatrudniał około 900 pracowników, głównie kobiety[8].

Szczytowy poziom eksportu Bydgoskie Zakłady Fotochemiczne „Foton” osiągnęły w latach 1960–1968, kiedy około 20% ogólnej produkcji sprzedawano w Indiach, Brazylii i Turcji. W latach 70. XX wieku zasadniczymi kierunkami eksportu stały się Bliski Wschód, Afryka Północna i Ameryka Środkowa. Przed 1985 wysyłano także papier czarno-biały do ZSRR, Szwecji i Stanów Zjednoczonych, a papier do fotografii barwnej do Bułgarii oraz błony fotograficzne na Węgry, do Jugosławii i Ekwadoru. Na przełomie lat 80. i 90. wyeksportowano znaczną ilość papieru do fotografii barwnej wraz z chemikaliami do ich obróbki do ZSRR[10]

Bydgoski Foton należał do Zjednoczenia Przemysłu Organicznego „Organika”, z siedzibą w Warszawie.

Okres III RP

28 lutego 1992 na skutek przekształcenia zakładu w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa powstał Foton SA[8]. W 1997 większościowym właścicielem pakietu akcji spółki został koncern FOMA Bohemia Hradec Králové z Czech. Po transformacji ustrojowej w latach 90. XX wieku zakład przeżywał trudności z powodu skurczenia rynku fotografii analogowej. Kontynuowano produkcję materiałów dla obrazowej diagnostyki medycznej oraz papierów dla rejestratorów prędkości[8]. Kiedy w XXI wieku niemal cały rynek opanowała fotografia cyfrowa, w firmie zaczęły się poważne problemy. W efekcie tej sytuacji 1 stycznia 2007 spółka została postawiona w stan upadłości[11]. Podobny los spotkał bliźniacze Warszawskie Zakłady Fotochemiczne „Foton”.

W 2007 działalność handlową spółki przejęła firma FOTON-BIS Sp. z o.o. z siedzibą przy ul. Pięknej 13 w Bydgoszczy.

Odniesienia w kulturze

Na temat kobiet pracujących w fabryce wydanono książkę autorstwa Małgorzaty Czyńskiej i Katarzyny Gębarowskiej[12] „Kobiety Fotonu”[13][14]. W książce znajdują się zapiski mówiące o wyborach zawodowych, sytuacji kobiet w przemyśle, a także o miłościach i małżeństwach zawiązanych w ciemni fotograficznej. Swój głos dołączyły również artystki fotografki – Teresa Gierzyńska, Jolanta Marcolla oraz Natalia LL, które przez kilkadziesiąt lat pracowały na materiałach Fotonu.

Przypisy

  1. Zarządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 29 grudnia 1949 r. o utworzeniu przedsiębiorstw państwowych pod nazwą: „Wytwórnia Filmów Dokumentalnych”, „Łódzkie Zakłady Kinotechniczne”, „Warszawskie Zakłady Fotochemiczne”, „Bydgoskie Zakłady Fotochemiczne”, „Centrala Zaopatrzenia Materiałowego Filmu Polskiego”, „Wytwórnia Filmów Fabularnych” i „Centrala Rozpowszechniania Filmów” (M.P. z 1950 r. nr 10, poz. 97).
  2. a b c Polskie aparaty fotograficzne – Bydgoskie Zakłady Fotochemiczne, web.archive.org, 10 marca 2017 [dostęp 2019-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2017-03-10].
  3. Nowości Fotograficzne. 1938, nr 2 (20) – Jagiellonian Digital Library, jbc.bj.uj.edu.pl [dostęp 2019-10-12].
  4. a b c d e f g h Brakowski Konrad: Bez fotografii ani rusz... [w:] Kalendarz Bydgoski 1973.
  5. Sudziński Ryszard: Życie gospodarcze Bydgoszczy w okresie II Rzeczypospolitej, [w:] Historia Bydgoszczy tom II część pierwsza 1920-1939. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Praca zbiorowa pod red. Mariana Biskupa. Bydgoszcz 1999. ISBN 83-901329-0-7, s. 77–176.
  6. Sudziński Ryszard: Życie gospodarcze Bydgoszczy w okresie II Rzeczypospolitej, [w:] Historia Bydgoszczy tom II część druga 1939–1945. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe. Praca zbiorowa pod red. Mariana Biskupa. Bydgoszcz 2004. ISBN 83-921454-0-2, s. 235–273.
  7. Życie gospodarcze miasta 1945-1955 [w:] Historia Bydgoszczy. Tom III. Część pierwsza 1945-1956. Praca zbiorowa. Bydgoskie Towarzystwo Naukowe Bydgoszcz 2015. ISBN 978-83-60775-44-8, str. 199-243
  8. a b c d e Kamosiński Sławomir: Miasta przemysłowe dolnej Wisły [w:] Historia polskich okręgów i rejonów przemysłowych. Tom I. Praca pod redakcją Łukasza Dwilewicza i Wojciecha Morawskiego. Polskie Towarzystwo Historii Gospodarczej. Warszawa 2015. ISBN 978-83-942170-1-3, str. 178
  9. Kamosiński Sławomir, Przemiany w technice i technologii produkcji, [w:] Sławomir Kamosiński, Mikroekonomiczny obraz przemysłu Polski Ludowej w latach 1950-1980 na przykładzie regionu kujawsko-pomorskiego, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007, s. 75-179, ISBN 978-83-7177-420-1, OCLC 177361790.
  10. Długosz Jerzy: Bydgoskie wyroby znane i cenione za granicą, [w:] Kalendarz Bydgoski 1995.
  11. Bydgoskie Zakłady Fotochemiczne Foton | Fabryki w PRL-u, web.archive.org, 1 grudnia 2017 [dostęp 2019-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-01].
  12. WOMEN BEHIND OR IN FRONT OF THE CAMERA: ON THE MAGIC AND SOUL OF ANALOGUE PHOTOGRAPHY, Contemporary Lynx – print and online magazine on art & visual culture, 6 października 2018 [dostęp 2021-11-16] (ang.).
  13. Kobiety Fotonu, www.fotografistka.pl [dostęp 2021-11-16] (pol.).
  14. "Kobiety Fotonu" 🕮 prezentacja książki. [dostęp 2021-11-16].

Media użyte na tej stronie

Kuyavian-Pomeranian Voivodeship location map.svg
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.83 N
  • S: 52.28 N
  • W: 17.16 E
  • E: 19.88 E
Industriegebiet.png
Autor: Sal73x, Licencja: CC BY-SA 3.0
Sign for industry
Bydgoszcz location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa Bydgoszczy, Polska
Bdg D5S b 05-2013.jpg
Park Dolina Pięciu Stawów w Bydgoszczy
Photopapers 1.jpg
Diagram on different kinds of traditional photographic papers. Created by myself. I hereby release this image into the public domain.