Bystra (województwo małopolskie)

Bystra

wieś
Dawny dwór rodziny Groblewskich
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	gorlicki
Gmina	Gorlice
Liczba ludności (2021)	1516
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	38-300[1]
Tablice rejestracyjne	KGR
SIMC	0425194
Położenie na mapie gminy wiejskiej Gorlice Bystra
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Bystra
Położenie na mapie województwa małopolskiego Bystra
Położenie na mapie powiatu gorlickiego Bystra
49°39′44″N 21°05′05″E/49,662222 21,084722

Bystra – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim, w gminie Gorlice, niedaleko Gorlic. Historia wsi sięga XIV wieku. Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii pod wezwaniem św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny. W 2021 roku wieś liczyła 1 516 mieszkańców^[2].

Położenie

Bystra. Widok na Jelenią Górę

Centrum wsi położone jest w dolinie Bystrzanki, otoczonej beskidzkim masywem Maślanej Góry i pogórskimi wzniesieniami Taborówka i Bucze. Bystra leży na pograniczu Gór Grybowskich (stanowiących północno-zachodnią część Beskidu Niskiego) i Pogórza Ciężkowickiego. Przez wieś przebiega granica między Beskidami, a Pogórzem Karpackim. Miejscowość położona jest 5 km na zachód od Gorlic, leży przy drodze powiatowej prowadzącej z sąsiedniego Szymbarku do Szalowej. Część wsi leżąca w Beskidach znajduje się w granicach Południowomałopolskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu^[2].

Historia

Kościół parafialny w Bystrej

Bystra została lokowana w XIV wieku. Osadę lokowano na surowym korzeniu, a więc zasadźca założył ją od podstaw na terenie zupełnie niezagospodarowanym^[3]. Osadnikom w nowych wsiach przydzielano zwykle jeden łan ziemi. W 1369 roku Kazimierz Wielki przeniósł ją z prawa polskiego na niemieckie^[4]. Początkowo role uprawne rozciągały się w dolinie Bystrzanki, odległe od centrum przysiółki powstały w późniejszym okresie^[4]. W Bystrej działał sąd ławniczy, do dziś zachowała się księga ławnicza wsi z lat 1499–1561^[5]. Bystra należała do dóbr królewskich oddawanych w dzierżawę rodom szlacheckim. Z lustracji przeprowadzonej w województwie krakowskim w II połowie XVIII wieku wynika, że od 1750 roku tenutę Bystra dzierżawiła Anna Niemyska, chorążyna podlaska. We wsi żyło wtedy 6 kmieci oraz łącznie 36 zagrodników i chałupników, funkcjonował młyn i browar, a dziesięcinę płacono do kościoła w Szymbarku^[6]. Miejscowość znajdowała się wtedy w powiecie bieckim^[7].

W 1772 roku, po I rozbiorze Polski, wieś znalazła się na obszarze zaboru austriackiego, w Królestwie Galicji i Lodomerii. Majątek w Bystrej, jako była królewszczyzna, został włączony do dóbr kameralnych, które później były prywatyzowane. 13 grudnia 1788 roku dobra w Bystrej nabyła na własność ich ostatnia dzierżawczyni Anna z Łętowskich Niemyska^[8]. Od 1773 roku, kiedy obszar Galicji podzielono na cyrkuły, Bystra znajdowała się w cyrkule pilzneńskim, w dystrykcie bieckim; po reformie administracyjnej, przeprowadzonej w 1782 roku, w cyrkule jasielskim, a od 1867 w powiecie gorlickim. W 1870 roku, z inicjatywy ks. Józefa Radeckiego, we wsi utworzono jednoklasową szkołę ludową^[9]. Wydany w 1880 roku Słownik geograficzny Królestwa Polskiego określa liczbę mieszkańców Bystrej na 995 osób, we wsi było wtedy 178 domów^[10]. W latach 1906–1907 ziemiańska rodzina Groblewskich zbudowała nowy, otoczony parkiem dworskim, murowany dwór^[4].

W wyniku reformy administracyjnej, przeprowadzonej po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, Bystra znalazła się w województwie krakowskim, w gminie Glinik Mariampolski. Według danych spisu powszechnego przeprowadzonego w 1921 roku w Bystrej mieszkało 1137 osób, w tym 1133 narodowości polskiej; 529 mężczyzn i 608 kobiet. 1100 osób zadeklarowało wyznanie rzymskokatolickie, 36 wyznanie mojżeszowe i jedna greckokatolickie. We wsi było 221 budynków mieszkalnych^[11]. W latach 1922–25 zbudowano we wsi kościół pod wezwaniem św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny. Autorem projektu architektonicznego był Roman Olszewski. W 1926 roku biskup tarnowski Leon Wałęga erygował parafię w Bystrej. W 1965 roku dobudowano wolnostojącą dzwonnicę, mającą formę trzech kamiennych arkad^[12].

W 1939 roku, po agresji Niemiec na Polskę, Bystra znalazła się na obszarze utworzonego przez III Rzeszę Generalnego Gubernatorstwa, w dystrykcie krakowskiM, w starostwie jasielskim. Na terenie Generalnego Gubernatorstwa wprowadzono obowiązek dostarczenia kontyngentu. Przymusowego oddawanie przez rolników określonej ilości swoich plonów doprowadziło do zubożenia mieszkańców wsi. W maju 1944 roku oddział partyzancki Armii Krajowej „Żbik” przeprowadził w Bystrej akcję bojową skierowaną przeciw ściąganiu kontyngentów^[13]. W czasie okupacji niemieckiej mieszkająca we wsi rodzina Pyrków udzielała pomocy Samuelowi Olinerowi, 11-letniemu chłopcu narodowości żydowskiej. Za to poświęcenie w 1990 roku Instytut Jad Waszem przyznał Balbinie Piecuch-Pyrek i jej synowi Stanisławowi Pyrkowi tytułu Sprawiedliwych wśród Narodów Świata^[14][15]. W okresie okupacji Niemcy zamordowali w Bystrej jedną osobę^[16]. 16 stycznia 1945 roku wojska niemieckie zostały wyparte z rejonu Gorlic^[17].

7 września 1946 roku w przejętym przez państwo dworze otwarto Państwową Szkołę Gospodarstwa Wiejskiego. Później szkoła kilkakrotnie zmieniała nazwę, w 1993 roku nadano jej imię Stanisławy Groblewskiej^[18]. W 1985 roku park dworski wpisano do rejestru zabytków, w 2007 roku został z rejestru wykreślony^[19]. Od 1954 roku istniała gromada Bystra, 31 grudnia 1961 gromadę zniesiono, włączając jej obszar do gromady Szymbark. W latach 1945–75 wieś znajdowała się w woj. rzeszowskim, w latach 1975–98 była częścią woj. nowosądeckiego.

Współczesność

Szkoła Podstawowa

Sołectwo Bystra zajmuje obszar 1436 ha, który zamieszkuje ok. 1500 osób. W miejscowości znajduje się ok. 400 budynków mieszkalnych. Wieś ma charakter typowo rolniczy, dominują małe kilkuhektarowe gospodarstwa rolne^[20].

W Bystrej działają Ludowy Klub Sportowy, Ochotnicza Straż Pożarna, filia Ośrodka Kultury Gminy Gorlice oraz Koło Gospodyń Wiejskich^[20]. W miejscowości funkcjonują trzy placówki oświatowe: Samorządowe Przedszkole, Szkoła Podstawowa im. Juliusza Słowackiego^[21] oraz Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego w Bystrej (prowadzony przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi)^[22]. Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii pod wezwaniem św. Józefa Oblubieńca Najświętszej Maryi Panny^[23].

W Bystrej znajduje się, murowany z kamienia ciosanego, kościół^[24] – zbudowany w stylu neogotyckim z elementami neoromańskimi^[25]. Obok kościoła zlokalizowany jest cmentarz, pochowano na nim gen. Aleksandra Jasińskiego-Sasa. We wsi zachował się, otoczony parkiem, dawny dwór rodziny Groblewskich (obecnie budynek zespołu szkół rolniczych) z początku XX wieku. Zachowało się też kilka kapliczek, w tym kryta gontem kapliczka z przełomu XVIII i XIX wieku oraz wykonana z wapienia, figura Matki Bożej z 1899 roku^[25].

Z Bystrej do Gorlic kursuje komunikacja miejska (linia nr 2 Bystra – Osiedle Górne)^[26]. Przez wieś biegnie Królewski Szlak Rowerowy z Biecza do Obidzy^[27].

Części wsi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Bystra (4), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 506 .
• Wieś Bystra w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2017-11-26]  (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
• Zespół Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego w Bystrej
• Szkoła Podstawowa w Bystrej
• Samorządowe Przedszkole w Bystrej
• Parafia pw. św. Józefa Oblubieńca NMP w Bystrej. bystra-parafia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-24)].