Bytom Odrzański

Bytom Odrzański

— miasto w gminie miejsko-wiejskiej —
Rynek i ratusz w Bytomiu Odrzańskim
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Powiat	nowosolski
Gmina	Bytom Odrzański
Burmistrz	Jacek Sauter
Powierzchnia	2,3 km²
Populacja (01.08.2022) • liczba ludności • gęstość	4219 1873 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 68
Kod pocztowy	67-115
Tablice rejestracyjne	FNW
Położenie na mapie gminy Bytom Odrzański Bytom Odrzański
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Bytom Odrzański
Położenie na mapie województwa lubuskiego Bytom Odrzański
Położenie na mapie powiatu nowosolskiego Bytom Odrzański
51°43′52″N 15°49′19″E/51,731111 15,821944
TERC (TERYT)	0804024
SIMC	0988359
Urząd miejski ul. Rynek 1 67-115 Bytom Odrzański
Strona internetowa

Bytom Odrzański (tuż po wojnie Białobrzezie^[1], wymowa; niem. Beuthen an der Oder) – miasto w zachodniej Polsce, w województwie lubuskim w powiecie nowosolskim. Położone jest 22 km na zachód od Głogowa i 12 km na wschód od Nowej Soli.

Pod względem historycznym Bytom Odrzański leży w północnej części Dolnego Śląska^[2].

W latach 1975–1998 miasto należało administracyjnie do województwa zielonogórskiego.

Geografia

Miasto leży na lewym, silnie zanieczyszczonym na tym odcinku, brzegu Odry (Środkowe Nadodrze) w obrębie Pradoliny Barycko-Głogowskiej (na jej skraju). Ok. 6 km na południe od miasta znajdują się Wzgórza Dalkowskie.

Nazwa

Nazwa miejscowości wywodzi się od polskiej, potocznej nazwy egzystencji - bytu określającej miejsce do życia^[3]. Niemiecki językoznawca Heinrich Adamy swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu wymienia jako najwcześniejsze zanotowane nazwy miejscowości w dokumencie z 1109 roku Bytom oraz Butum podając ich znaczenie "Wohnsitz, Niederlassung" czyli po polsku "miejsce bytowania, osadnictwa"^[3].

Miejscowość w obecnej formie Bytom we fragmencie castrum Bytom^[4] (pol. gród Bytom)^[5] notuje Gall Anonim w swojej Kronice polskiej spisanej w latach 1112–1116^[6].

Nazwę miejscowości w zlatynizowanej formie Bitom wielokrotnie notuje spisana po łacinie w latach 1269–1273 Księga henrykowska^[7]. W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Bythom^[8][9]. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińskie nazwy: Beuthena, Bythonia^[10].

Historia

Bytom Odrzański, (1819 r.)

Bytom Odrzański wzmiankowany był już w 1005 roku. Średniowieczny gród słowiański znany z obrony przed wojskami niemieckimi cesarza Henryka V Salickiego w 1109 roku (idącego wówczas na Głogów) wymienia w swoich kronikach Gall Anonim.

W 1157 roku gród został spalony przez wycofujące się przed Niemcami wojska polskie. Prawa miejskie miasto uzyskało około połowy XIII wieku. W latach 1289-1504 Bytom należał do Piastów śląskich. Od 1331 roku znalazł się pod zwierzchnictwem Czech.

W 1469 roku miasto przeszło w ręce prywatnych właścicieli. Nabywcą był ród rycerski Glaubitzów. W latach 1526-1561 właścicielami miasta byli Rechenbergowie. Od 1561 roku miasto należało do rodziny Schönaichów. Pod rządami Habsburgów, od 1526 roku, następuje rozkwit miasta - największy w latach 1580-1618, za panowania Fabiana i Jerzego von Schönaich. W latach 1601-1628 działało tutaj znane w Europie kalwińskie gimnazjum akademickie z prawem nadawania tytułów bakałarza i magistra - tzw. "Schönaichianum". Około roku 1615–1618 w Bytomiu działała drukarnia, aczkolwiek zachowało się niewiele jej publikacji^[11].

Bytom Odrzański w XVIII wieku

Od 1742 roku miasto należało do Prus. W XIX wieku posiadało kanalizację i wodociągi.

13 lutego 1945 roku miasto zostało zajęte przez wojska radzieckie. Poważnie zniszczone miasto przejęła wkrótce administracja polska. Dotychczasowi mieszkańcy zostali wysiedleni do Niemiec i zastąpieni polskimi osadnikami.

4 czerwca 1988 roku na przejeździe kolejowo-drogowym pod Bytomiem miała miejsce tragiczna katastrofa drogowo-kolejowa – wojskowa ciężarówka marki Star 66, wioząca trzynastu żołnierzy do prac melioracyjnych na pobliskich łąkach wjechała (z winy kierowcy) pod pociąg jadący z prędkością 70 km/h. W wyniku zderzenia eksplodowały kanistry z benzyną wiezione w wozie wojskowym. Na miejscu zginęło 5 osób, kolejnych pięć zmarło po przewiezieniu do szpitali^[12].

Obecnie mieszkańcy osiągają dochody głównie z przemysłu oraz usług. Nieopodal znajdują się huty oraz kopalnie miedzi należące do KGHM. W mieście znajdują się zakłady z branży metalowej oraz meblowej. Co roku odbywa się tu Festiwal Twórczości Muzycznej Niewidomych oraz Flis Odrzański.

Zabytki

Kościół św. Hieronima

Były kościół protestancki

Kamienice w Bytomiu Odrzańskim

Rynek, kamieniczki nr 3 i 4

Rynek, kamieniczka nr 8

Rynek, kamienica nr 9

Rynek, kamieniczki nr 12 i 13

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[13]:

• miasto, z połowy XIII wieku
• kościół parafialny pod wezwaniem świętego Hieronima, gotycki z XIV-XVII wieku, przebudowany w XVIII wieku
• kościół ewangelicki z XVIII wieku. Wybudowany w latach 1741-1746 z wykorzystaniem murów dawnego późnorenesansowego protestanckiego gimnazjum Schönacha. Salowy, murowany z cegły, wewnątrz otoczony dwupiętrowymi, drewnianymi emporami. Obok kościoła neogotycka wieża dobudowana w 1846 roku. Obecnie pusty, nieużywany. W 2006 roku zakupiony został przez Fundację Archeologiczną z Zielonej Góry. Do roku 2012 zaplanowano ukończenie renowacji budynku i utworzenie w nim Archiwum Archeologicznego, ul. Kościelna
• remiza straży pożarnej, pl. Szpitalny, ul. Kopernika, z 1764 roku, w XIX wieku
• plebania, z połowy XIX wieku
• ratusz, późnorenesansowy z XVII w. został wybudowany w latach 1602-1609 w zachodniej pierzei rynku, na dwóch połączonych, średniowiecznych działkach
• dom, ul. Cmentarna 20, z XVIII wieku
• domy, ul. Dworcowa 2, 20, 27, 28, 29, z XVIII wieku, XIX/XX wieku
• domy mieszczańskie z XVIII i XIX wieku przy ul. Głogowskiej:
  • domy, ul. Głogowska 30, 31, 33, 38, z XVIII wieku
  • wille z ogrodami, ul. Głogowska 18, 23, z połowy XIX wieku, z 1920 roku
• „Dom Napoleona”, ul. Górna 1, z XVIII wieku
• dom, ul. Kopernika 12, z 1869 roku
• domy, ul. Kościelna 7, 9, z XVIII wieku
• domy, ul. Kożuchowska 13 (d.25), 26, 27, 28, 29/30, z XVII wieku, z XVIII wieku
• domy, ul. Krzywoustego 6, 9, 26, z XVIII wieku
• komora celna, ul. Mostowa 1, 1935 roku
• domy, ul. Nadbrzeżna 2, 5, 5a, 8, 9, z XVIII wieku, z XIX wieku
• domy, ul. Nowe Miasto 3, 9, 17, 23, 28, z XVIII wieku
• odrestaurowany zespół architektoniczny zabytkowej starówki - późnorenesansowe, barokowe, klasycystyczne i eklektyczne kamieniczki wokół Rynku:
  • domy, Rynek 2, 3 - nie istnieje, 4, 5, 6, 8, 9, 9a, 10, 11, 12, 13/14, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, z XVII wieku, z XVIII wieku/XIX wieku
• hotel „Pod Złotym Lwem”, Rynek 15/16, z 1711 roku
• budynek gospodarczy, ul. Szeroka 8, z XVIII wieku
• domy, ul. Szewska 4, 8, 15, 19, z XVIII wieku
• domy, ul. Szpitalna 6, 7, 10, 12, z XVIII wieku
• domy, ul. Wąska 1, 2, 3, 5, 7, z XVIII wieku
• domy, ul. Widok 1, 2, z XVIII wieku
• willa, ul. Żeromskiego 1, z 1908 roku

inne zabytki:

• pięć kamiennych, prawdopodobnie średniowiecznych, krzyży, wmurowanych w wieżę kościoła św. Hieronima; wiek krzyży oraz ich pochodzenie są nieznane, jedna z hipotez uznająca je za tzw. krzyże pokutne nie ma oparcia w żadnych dowodach i oparta jest wyłącznie na nieuprawnionym, błędnym założeniu, że wszystkie stare kamienne monolitowe krzyże, są krzyżami pokutnymi
• fontanna kolumnowa z końca XIX w.
• barokowa tablica pamiątkowa z napisem dotyczącym zniszczeń dokonanych w trakcie przejazdu lisowczyków 6 grudnia 1620 roku. Umiejscowiona na fasadzie budynku dawnej apteki w rynku.
• pozostałości fosy miejskiej.

Związki wyznaniowe

Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące związki wyznaniowe:

Kościół Rzymskokatolicki

• Parafia św. Hieronima w Bytomiu Odrzańskim

Kościół Zielonoświątkowy

• Zbór Kościoła Zielonoświątkowego "Świętego Ducha" w Bytomiu Odrzańskim

Transport

Stacja Bytom Odrzański

• port rzeczny
• linia kolejowa nr 273 Wrocław Główny - Szczecin Główny (została doprowadzona do Bytomia już w 1871 roku i funkcjonuje do dziś jako tzw. magistrala nadodrzańska). Miasto ma bezpośrednie połączenie m.in. z Przemyślem, Krakowem, Wrocławiem, Rzepinem.
• w mieście krzyżują się drogi wojewódzkie:
  • nr 292: Nowa Sól - Bytom Odrzański - Głogów
  • nr 293: Bytom Odrzański - Nowe Miasteczko
  • nr 326: Bytom Odrzański - Siedlisko^[14] jest nieprzejezdna - możliwość transportu łodzią na wschodni brzeg Odry dla pieszych i rowerzystów istniała do 2018 roku^[15].
• Najbliższe mosty przez Odrę znajdują się w Nowej Soli i Głogowie^[16].

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Bytomia Odrzańskiego w 2014 roku^[17].

Sport

Od 1947 roku w Bytomiu Odrzańskim funkcjonuje klub piłkarski Miejski Klub Sportowy „Odra” Bytom Odrzański, który występuje w IV lidze lubuskiej. Zespół swoje domowe mecze rozgrywa na Stadionie Gminnym w Bytomiu Odrzańskim^[18]. Za sprawą doświadczonych, byłych zawodników sportów walki, także te dyscypliny cieszą się w mieście ogromną popularnością.

Przypisy

Bibliografia

• Gustav Adolf Stenzel: Liber Fundationis Claustri Sanctae Mariae Virginis in Henrichow. Breslau: Josef Max & Komp., 1854.
• Antonowicz, G., Województwo zielonogórskie vademecum turystyczne, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1981
• Jerzy Ciurlok: O drukarzach, drukarniach i drukach śląskich. Mikołów, Katowice: Regionalny Instytut Kultury w Katowicach, 2018. ISBN 978-83-952024-1-4.
• Garbacz, K., Szlakiem zabytkowych miast, Zielona Góra, Agencja Wydawnicza PDN, 2005
• Lutsch, H., Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien [Bd. 3]: Die Kunstdenkmäler des. Reg.-Bezirks Liegnitz, Breslau, Wilh. Gottl. Korn., ss. 65-70, 1891
• Szczaniecki, M., Korcz, W., Dzieje ziemi lubuskiej w wypisach Warszawa, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1958

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona miasta
• Bytom niższy (2), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 519 .