C/2012 S1 (ISON)

C/2012 S1 (ISON)
Ilustracja
Zdjęcie z teleskopu TRAPPIST, 15 listopada 2013
Odkrywca

Witalij Newski, Artiom Nowiczonok

Data odkrycia

21 września 2012

Elementy orbity
Półoś wielka

–2446,5 ± 7,7[1] au

Mimośród

1,000005[1]

Peryhelium

0,0124667[1] au

Nachylenie orbity względem ekliptyki

62,16[1]°

Długość węzła wstępującego

295,6865[1]°

Argument peryhelium

345,5412[1]°

Moment przejścia przez peryhelium

28 listopada 2013[1]

Charakterystyka fizyczna jądra
Średnica

0,2 – 2[2] km

Jasność absolutna

10,2[1]m

C/2012 S1 (ISON) – kometa jednopojawieniowa poruszająca się po bardzo wydłużonej orbicie[1]. Należała do tzw. komet muskających Słońce[3]. Pojawieniu się komety na niebie towarzyszyła szeroka kampania obserwacyjna i duże zainteresowanie mediów. 28 listopada 2013, podczas przejścia przez peryhelium, jądro komety uległo rozpadowi[4][5].

Odkrycie i nazwa

Kometę odkryli astronomowie Witalij Newski (Białoruś) oraz Artiom Nowiczonok (Rosja), prowadzący obserwacje w ramach sieci International Scientific Optical Network (ISON), od której pochodziła jej nazwa[6]. Odkrycia dokonano w obserwatorium astronomicznym w mieście Kisłowodzk (Rosja). Pod koniec września 2012 roku kometa miała jasność około 18m.

Jądro

Rozmiary jądra komety po obserwacjach satelity Swift w marcu 2013 były oceniane na 5 km[7]. Pomiary w podczerwieni przy użyciu Kosmicznego Teleskopu Spitzera określiły, że rozmiary jądra komety mieszczą się w zakresie od 200 m do 20 km, natomiast obserwacje Kosmicznego Teleskopu Hubble’a pozwoliły określić, że jego średnica nie przekracza 2 km[2].

Orbita i widzialność

Peryhelium jej orbity znajdowało się w odległości zaledwie 0,0124 j.a. (1 860 000 km od środka Słońca), kometa powinna się w nim znaleźć 28 listopada 2013 o godzinie 19:35 czasu polskiego. Niezwykle wydłużona i nachylona do płaszczyzny ekliptyki pod kątem 62° orbita komety sugeruje, że była to kometa jednopojawieniowa, nadciągająca ku Słońcu po raz pierwszy prosto z Obłoku Oorta. Kometa stopniowo nagrzewała się, od czerwca do końca sierpnia 2013 r. w ciągu każdej doby uwalniała z jądra około tysiąca ton dwutlenku węgla. 1 października minęła orbitę Marsa. Najbliżej Ziemi, w odległości 0,4 jednostki astronomicznej, miała się znaleźć 26 grudnia 2013 r. Początkowo przewidywano, że będzie tak jasna, że będzie można dostrzec ją na niebie podczas dnia[8]. W listopadzie 2013 kometa przemierzyła gwiazdozbiór Lwa, minęła jego najjaśniejszą gwiazdę Regulusa i Marsa. Następnie była widoczna w gwiazdozbiorze Panny obok Spiki i Saturna oraz w gwiazdozbiorze Wagi i Skorpiona. Na początku listopada 2013 była widoczna nieuzbrojonym okiem, w Polsce – po wschodniej stronie nieba od około 3:00 do wschodu Słońca[9].

W chwili maksimum blasku na przełomie listopada i grudnia 2013 przewidywano jej jasność w granicach od −3m do −5m, a więc zbliżoną do Wenus. Miała być wtedy blisko Słońca. Dlatego najlepsze warunki do obserwacji przewidywano na później, gdy miała przemieszczać się w gwiazdozbiorze Wężownika i Herkulesa.

Przelot w pobliżu Słońca

Obliczenia wskazywały, że temperatura w czasie przejścia przez peryhelium osiągnie 2700 °C, co jest wystarczające do stopienia żelaza. Ponadto kometa miała przekroczyć granicę Roche'a, co według przewidywań mogło spowodować jej rozpad[10]. 28 listopada 2013 roku o godzinie 19.37 kometa ISON znalazła się w peryhelium, które wyniosło 1,1 mln kilometrów. Zbliżając się do Słońca, jej jasność rosła znacząco, choć nie tak, jak wynikało to z wcześniejszych przewidywań, osiągając w maksimum –4,4m. Ostatecznie, po przejściu w tak niewielkiej odległości od Słońca, jądro kometarne niemal całkowicie „wyparowało”, a pozostała jego niewielka część rozpadła się na bardzo drobne fragmenty[11].

Dyskusja nad przebiegiem zbliżenia

28 listopada 2013 poinformowano, że kometa nie przetrwała przelotu w pobliżu Słońca. Na kilka godzin przed osiągnięciem peryhelium jej koma zaczęła gwałtownie przygasać, pozostawiając za sobą olbrzymią chmurę kometarnego pyłu[12][13].

Początkowo nie zaobserwowano komety na przewidywanej orbicie po przejściu przez peryhelium, mimo ciągłych obserwacji przy pomocy obserwatoriów takich jak Solar Dynamics Observatory. Naukowcy z NASA ogłosili, że musiała ona rozpaść się i wyparować jeszcze przed osiągnięciem peryhelium, w związku z czym nie będzie widoczna na niebie w grudniu 2013 roku[14]. Nie było jasne, czy i jaka część jądra komety przetrwała przelot przez koronę słoneczną[15][16][17][18].

W nocy z 29 na 30 listopada, po analizach nowych zdjęć z obserwatoriów kosmicznych i koronografów, naukowcy ogłosili, że od Słońca oddala się skupisko jasnego materiału. Według nich część komety przetrwała; zasugerowali nawet, że fragment jądra komety mógł pozostać w stanie nienaruszonym[19].

2 grudnia poinformowano, że naukowcy wciąż zastanawiają się, czy to co oddala się od Słońca, jest pomniejszonym jądrem komety, czy tylko jej szczątkami. Skłaniają się oni jednak bardziej w kierunku tej drugiej możliwości. Dokładne potwierdzenie nastąpi dopiero w połowie grudnia, kiedy kometę znów będzie obserwował Kosmiczny Teleskop Hubble’a. Badacze jednocześnie są zdania, że bez względu na los komety, ta ich nie zawiodła. Dzięki temu, że tak dużo instrumentów śledziło jej bliski przelot obok Słońca, zdobyli bardzo dużo danych, które posłużą do badań i analiz na najbliższe lata[20].

4 grudnia agencja NASA poinformowała, że na podstawie zebranych danych większość naukowców jest zdania, że kometa z 90% prawdopodobieństwem rozpadła się i pozostawiła po sobie szczątki o rozmiarach nie przekraczających 10 m. Istnieje również 10% prawdopodobieństwo, że pozostał przynajmniej jeden fragment o średnicy powyżej 100 m. Potwierdzono również plany dalszych obserwacji za pomocą różnych instrumentów m.in. sond STEREO, teleskopu IRTF, kosmicznych teleskopów Hubble'a oraz Spitzera i naziemnych radioteleskopów[5]. 10 grudnia na konferencji AGU potwierdzono rozpad komety na fragmenty zbyt małe, żeby je zaobserwować[4].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i C/2012 S1 (ISON) w bazie Jet Propulsion Laboratory (ang.). last obs. used 2013-11-22. [dostęp 2022-08-12].
  2. ↑ a b Karl Battams: Comet ISON, as seen by Spitzer. [w:] NASA Comet ISON Observing Campaign [on-line]. 2013-08-12. [dostęp 2013-12-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-03)].
  3. ↑ C/2012 S1 (ISON) - Zapowiedź Jasnej Komety!. [w:] Astronomia.pl [on-line]. 2012-09-25.
  4. ↑ a b Seth Borenstein: Comet ISON pronounced dead: Sun is chief suspect (Update). Phys.org, 2013-12-11. [dostęp 2013-12-11].
  5. ↑ a b Dr. Carey Lisse: NASA Begins Search For What Is Left Of Comet ISON. NASA, 2013-12-04. [dostęp 2013-12-05]. (ang.).
  6. ↑ Weronika Śliwa. „Wiedza i Życie”. 947 (11), s. 78, 2013. Warszawa: Prószyński MEDIA. ISSN 0137-8929. 
  7. ↑ Francis Reddy: NASA's Swift Sizes Up Comet ISON. NASA, 2013-03-29. [dostęp 2013-12-08].
  8. ↑ New comet might blaze brighter than the full Moon. [dostęp 2013-10-20]. (ang.).
  9. ↑ Stellarium 0.11.3.
  10. ↑ Alan MacRobert: Updates on Comet ISON. [dostęp 2013-10-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-22)]. (ang.).
  11. ↑ Robert Szaj. Kometą w Marsa?. „Urania – Postępy Astronomii”. 4(772), s. 20, 2014. Toruń: Polskie Towarzystwo Astronomiczne. ISSN 1689-6009. 
  12. ↑ Alan MacRobert: Latest Updates on Comet ISON - Observing Highlights. SkyandTelescope.com, 2013-11-28. [dostęp 2013-10-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-22)]. (ang.).
  13. ↑ Karol Wójcicki: Tak kończy się historia komety C 2012 S1 ISON - 'komety stulecia'. wyborcza.pl, 2013-11-28. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-28)]. (pol.).
  14. ↑ Karen C. Fox: Comet ISON Fizzles as it Rounds the Sun. NASA, 2013-11-28. [dostęp 2013-11-29]. (ang.).
  15. ↑ Near Real Time Search Results. sohodata.nascom.nasa.gov, 2013-11-28. [dostęp 2013-11-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-11-29)]. (ang.).
  16. ↑ Karol Wójcicki: Położono na niej krzyżyk, a ona wyłoniła się zza Słońca! Z dwoma warkoczami. wyborcza.pl, 2013-11-28, aktualizacja 2013-11-29. (pol.).
  17. ↑ pk,mb/mj: Jest nadzieja na to, że fragment komety stulecia przetrwał. tvn meteo, 2013-11-29. [dostęp 2013-11-29].
  18. ↑ Tylko fragment komety ISON przetrwał przejście koło Słońca. polskieradio.pl, 2013-11-28. [dostęp 2013-11-29].
  19. ↑ Karen C. Fox: Comet ISON May Have Survived. NASA, 2013-11-29. [dostęp 2013-11-30]. (ang.).
  20. ↑ Karen C. Fox: NASA Investigating the Life of Comet ISON. NASA, 2013-12-02. [dostęp 2013-12-03]. (ang.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Comet ISON (C-2012 S1) by TRAPPIST on 2013-11-15.jpg
Autor: TRAPPIST/E. Jehin/ESO, Licencja: CC BY 4.0
Nowe zdjęcie komety C/2012 S1 (ISON) zostało wykonane rano w piątek 15 listopada 2013 r. za pomocą teleskopu TRAPPIST w Obserwatorium ESO La Silla. Kometę ISON po raz pierwszy można było dostrzec na niebie we wrześniu 2012 r. Najbliżej Słońca znajdzie się pod koniec listopada 2013 r.

TRAPPIST monitoruje kometę ISON od połowy października, wykorzystując szerokopasmowe filtry, takie jak użyte do niniejszego zdjęcia. Dodatkowo używa specjalnego filtru wąskopasmowego, który izoluje emisje poszczególnych gazów, pozwalając astronomom na określenie jak wiele cząsteczek danego typu jest uwalnianych z komety.

Kometa ISON była dość spokojna do 1 listopada 2013 r., kiedy to pierwszy rozbłysk podwoił ilość gazu emitowanego przez kometę. 13 listopada, na krótko przed wykonaniem niniejszego zdjęcia, drugi, wielki rozbłysk wstrząsnął kometą, zwiększając jej aktywność o czynnik dziesięć. Jest teraz wystarczająco jasna, aby zobaczyć ją w ciemnym miejscu za pomocą dobrej lornetki, na porannym niebie, po stronie wschodniej. W ciągu ostatnich kilku nocy kometa ustabilizowała swój nowy poziom aktywności.

Wybuchy zostały spowodowane intensywnym ogrzewaniem od Słońca, które docierało do lodu w niewielkim jądrze komety, w miarę jej zbliżania się do Słońca. Powodowało to sublimację lodu i wyrzucanie dużych ilości gazu i pyłu w przestrzeń kosmiczną. W momencie gdy ISON najbardziej zbliży się do Słońca w rniu 28 listopada (na odległość zaledwie 1,2 miliona kilometrów od powierzchni naszej gwiazdy - niewiele mniej niż średnica Słońca!), ciepło spowoduje jeszcze większą sublimację lodu. Może to spowodować rozpad całego jądra na mniejsze fragmenty, które potem całkowicie wyparują gdy kometa będzie już oddalać się od słonecznego ciepła. Jeżeli ISON przetrwa przejście w pobliżu Słońca, może być spektakularnie jasna na porannym niebie.

Zdjęcie zostało złożone z czterech różnych 30-sekundowych ekspozycji w filtrach niebieskim, zielony, czerwonym i bliskiej podczerwieni. Ponieważ kometa porusza się na tle gwiazd, wydaje się zbiorem wielokolorowych plam.

TRAPPIST (TRAnsiting Planets and PlanetesImals Small Telescope–South) jest przeznaczony do badania układów planetarnych za pomocą dwóch metod: wykrywania i poznawania charakterystyk planet położonych poza Układem Słonecznym (egzoplanet) oraz badania komet okrążających Słońce. Ten 60-cm teleskop narodowy jest zarządzany ze sterowni w Liège w Belgii, z odległości 12 000 km.