CA 19-9

CA 19-9, antygen węglowodanowy 19-9 – białko antygenowe będące markerem nowotworowym znajdujące zastosowanie głównie w monitorowaniu leczenia raka trzustki. Podwyższone stężenie markera jest obserwowane w różnych chorobach nowotworowych oraz chorobach trzustki, dróg żółciowych i wątroby. CA 19-9 jest produkowany przez komórki przewodu pokarmowego, wątroby, trzustki, dróg żółciowych, gruczołów ślinowych i oskrzeli^[1][2]. Za normalne stężenie CA 19-9 przyjmuje się stężenie poniżej 37 U/ml^[1]. Antygen CA 19-9 jest pochodną antygenu układu Lewis i osoby z rzadkim układem antygenu Lewis a-b stanowiące 3-7% populacji nie są zdolne do wytwarzania tego antygenu^[1].

Zastosowanie

Rak trzustki

CA 19-9 znajduje zastosowanie przede wszystkim w diagnostyce raka trzustki, choć jest mało przydatny do badań przesiewowych. Służy głównie do oceny skuteczności leczenia. Przedoperacyjne stężenie koreluje ze stadium choroby i operacyjnością guza^[3][4]. Pooperacyjny spadek lub niskie stężenie koreluje z rokowaniem^[5][6]. Podobnie normalizacja stężenia po leczeniu adiuwantowym koreluje z rokowaniem^[7]. Marker wykazuje wysoką czułość i stosunkowo wysoką swoistość, jednak jego podwyższone stężenie jest obserwowane również w innych chorobach nowotworowych trzustki i chorobach trzustki, dróg żółciowych i wątroby^[8].

Inne nowotwory

Rak dróg żółciowych

Marker CA 19-9 jest stosowany w diagnostyce raka dróg żółciowych. Wykorzystywany jest jako badanie przesiewowe u chorych z pierwotnym stwardniającym zapaleniem dróg żółciowych (PSC)^[9]. Stężenie CA 19-9 jest podwyższone w ponad 75% przypadków raka dróg żółciowych^[10]. CA 19-9 wykazuje większą czułość i swoistość niż CEA w diagnostyce raka dróg żółciowych^[9]. Badanie markera CA 19-9 stosunkowo często daje wyniki fałszywie dodatnie w chorobach dróg żółciowych^[9]. U chorych na PSC podwyższone stężenie CA 19-9 >100 U/ml wykazuje stosunkowo wysoką czułość i swoistość w wykrywaniu raka dróg żółciowych^[11][12][9]. Badanie Shen i współpracowników wskazuje, że u blisko 60% chorych na raka dróg żółciowych stwierdzono stężenie CA 19-9 >37 U/ml. Wykazano, że marker koreluje z większym ryzykiem wystąpienia zajęcia węzłów chłonnych i przerzutów odległych^[13]. Wyższe stężenie CA 19-9 i CEA korelują z wyższym zaawansowaniem choroby i gorszym rokowaniem^[14]. CA 19-9 może być używany do monitorowania skuteczności leczenia^[14].

Rak wątrobowokomórkowy

U części chorych na raka wątrobowokomórkowego obserwuje się podwyższone stężenie CA 19-9^[15][16], jednak jego kliniczna rola jest niejasna^[17]. Źródło podwyższonego stężenia CA 19-9 w raku wątrobowokomórkowym jest nieznane, prawdopodobnie jest efektem niedrożności drobnych dróg żółciowych w wyniku ucisku przez guz^[17]. Wykazano, że wyższe przedoperacyjne stężenia markera korelują z gorszym przeżyciem chorych po operacji^[18][19]. Podwyższone stężenie markera jest niezależnym czynnikiem ryzyka zgonu chorych^[19][17].

Rak jelita grubego

W raku jelita grubego marker jest stosowany w diagnostyce i w monitorowaniu skuteczności leczenia^[20]. Marker jest bardziej czuły niż CEA^[21], a połączenie CA 19-9 z CEA zwiększa czułość badania^{[22][23][20][24]}. CA 19-9, szczególnie w połączeniu z CEA, może być używany w monitorowaniu odpowiedzi na leczenie^[25][26][27].

Rak żołądka

W raku żołądka CA 19-9 w diagnostyce pełni pomocniczą rolę, głównie w monitorowaniu skuteczności leczenia. Wyższe stężenie tego markera jest związane z gorszym rokowaniem^[28][29] i większym prawdopodobieństwem zajęcia węzłów chłonnych^[30] i otrzewnej^[31].

Rak przełyku

W raku przełyku stwierdza się podwyższone stężenie CA 19-9. Marker w połączeniu z innymi markerami, szczególnie z CEA, oceniono w monitorowaniu skuteczności leczenia operacyjnego^[32][33][34], jednak CA 19-9 nie znalazł większego zastosowania w monitorowaniu leczenia raka przełyku^[35].

Rak jajnika

W różnych podtypach histologicznych raka jajnika obserwuje się różną częstość występowania podwyższonego stężenia markera. Wraz z CA 125 pełni rolę w różnicowaniu zmian złośliwych i niezłośliwych^[36].

Choroby nienowotworowe

Stężenie markera może ulec podwyższeniu w niektórych chorobach nienowotworowych wątroby i dróg żółciowych. Stężenie przeważnie nie przekracza 100 U/ml i nigdy nie przekracza 500 U/ml^[1].

Podwyższone stężenie CA 19-9 bywa stwierdzane w następujących chorobach nienowotworowych^[37][38]:

• zapalenie wątroby,
• marskość wątroby,
• zapalenie pęcherzyka żółciowego,
• ostre i przewlekłe zapalenie trzustki,
• zapalenie płuc i wysięk do opłucnej.

Przypisy