CWS T-1

CWS T-1
Ilustracja
Tadeusz Tański przy skonstruowanym przez siebie CWS T-1
Producent

CWS
PZInż

Projektant

Tadeusz Tański

Zaprezentowany

V Targi Wschodnie we Lwowie 1925[1]

Okres produkcji

1927–1931

Miejsce produkcji

II Rzeczpospolita Warszawa

Dane techniczne
Segment

F

Typy nadwozia

torpedo
kareta
berlina
fałszywy kabriolet
pick-up
furgonetka

Silniki

R4 2984 cm³
61 KM przy 3000 obr./min
45 KM przy 2500 obr./min[2]

Skrzynia biegów

4–biegowa mechaniczna[2]

Napęd

tylny

Długość

4830 mm[2]

Szerokość

1700 mm[2]

Wysokość

1950 mm[2]

Rozstaw osi

3420 mm[2]

Masa własna

1150-1800 kg[2]

Liczba miejsc

6

Dane dodatkowe
Pokrewne

CWS T-4
CWS T-8

Konkurencja

Rolls-Royce Phantom I
Fiat 503

CWS T-1polski samochód osobowy. Został skonstruowany w Centralnych Warsztatach Samochodowych (od 1928 roku Państwowe Zakłady Inżynierii) w Warszawie (stąd jego nazwa), gdzie podjęto jego produkcję w 1927 roku. Wyprodukowanych zostało kilkaset egzemplarzy samochodu[1].

Historia

CWS T-1 Torpedo
CWS T-1 Kareta
Replika CWS T-1 Torpedo
Replika prototypowego CWS T-1

Samochód CWS T-1 został skonstruowany przez znanego przed II wojną światową polskiego konstruktora inż. Tadeusza Tańskiego w latach 1922-1924. W 1924 roku wyprodukowano silnik zamontowany w nadwoziu importowanego samochodu, a w 1925 zbudowano pod kierownictwem inż. Władysława Mrajskiego prototyp z własnym podwoziem i nadwoziem. Samochód produkowano w krótkich seriach od 1927 roku.

Wg niektórych szacunków w sumie powstało około 800 sztuk samochodów w różnych wersjach, w tym ok. 500 osobowych i ok. 300 pochodnych. Inne źródła mówią, że nie powstało więcej niż 400 sztuk[3]. Stało się tak poprzez wyparcie CWS-ów przez tańsze, składane w Polsce samochody zagraniczne. Oferta obejmowała samochody w wersjach nadwoziowych:[1]

  • torpedo – osobowy z nadwoziem otwartym czterodrzwiowym
  • kareta – osobowy z nadwoziem zamkniętym czterodrzwiowym, 7-osobowy
  • berlina – osobowy z nadwoziem zamkniętym dwudrzwiowym
  • fałszywy kabriolet – osobowy z nadwoziem zamkniętym dwudrzwiowym
  • lekki ciężarowy – dwudrzwiowa kabina, część towarowa do zabudowy jako pick-up lub furgonetka.

Ostatnia partia 60 gotowych samochodów opuściła fabrykę w 1931 roku. Zakończenie produkcji zostało wymuszone przez podpisanie przez polski rząd 21 września 1931 roku umowy licencyjnej z włoską firmą FIAT na produkcję samochodu Fiat 508 pod nazwą Polski Fiat 508, który miał być a następnie był produkowany w Państwowych Zakładach Inżynierii (dawne CWS). Umowa ta wymagała zaprzestania produkcji samochodów konkurencyjnych wobec modelu licencyjnego[1].

Samochody te używane były także w Wojsku Polskim. Były przystosowane do odpowiedniego wyposażenia dodatkowego takiego jak: pręt na proporzec (na błotniku), skrzynka na granaty ręczne i uchwyt na 2 karabiny, dodatkowy – obok elektrycznego – pneumatyczny sygnał dźwiękowy, tabliczka mosiężna z charakterystyką pojazdu, czekanik i łopata w specjalnych uchwytach, podnośnik samochodowy o zdolności udźwigu 2 ton, lina stalowa pociągowa o średnicy 12 mm i długości 7 m (lub łańcuch), korba rozruchowa, dywaniki: gumowy dla kierowcy i pluszowy dla pasażera, pokrowce: na chłodnicę, na latarnię przednią i lampę tylną (z niebieskimi szybkami) oraz proporzec (i pokrowiec do niego)[1].

W pierwszych dniach kampanii wrześniowej 1939 roku samochody ewakuowano w kierunku Pińska na Polesiu, a po zajęciu zaś Kresów Wschodnich przez Związek Radziecki wpadły w okolicach Kostopola w ręce Armii Czerwonej[1]. Sporo zostało zniszczonych w czasie walk i okupacji, lecz nieliczne przetrwały wojnę i były użytkowane jeszcze w latach pięćdziesiątych. Istnieją ponadto przypuszczenia, że jest jeszcze kilka egzemplarzy CWS T-1 na terenie byłego ZSRR, a także jeden egzemplarz sprowadzony do Francji, do rezydencji książąt Sanguszków w 1937 roku[1].

W latach 2012−2014 w Wejherowie pasjonat motoryzacji Ludwik Rożniakowski skonstruował na podstawie zachowanej dokumentacji replikę tego samochodu w wersji nadwoziowej torpedo, pomalowaną w barwy biało-czerwone. Po tym jak w październiku 2018 roku auto uległo poważnemu wypadkowi w wyniku zderzenia z VW Golf (uszkodzone zostały elementy zawieszania oraz rama pojazdu)[4], pojazd został odbudowany przez Rożniakowskiego[5]. Powstała także replika prototypowej wersji CWS T-1 w kolorze czarnym[6].

Konstrukcja pojazdu

Konstrukcja samochodu opartego na ramie podłużnicowej była bardzo prosta. Nadwozie było drewniano-stalowe. Niezwykłą i niespotykaną do dziś cechą pojazdu było to, że cały samochód można było rozkręcić, a następnie ponownie złożyć za pomocą jednego klucza szczękowego[1]. Wszystkie śruby i nakrętki miały jednakowy rozmiar M17. Dotyczyło to również silnika a jedynym wyjątkiem były świece zapłonowe mające gwint M18. Było to bardzo ważne, gdyż w Polsce międzywojennej brakowało narzędzi, niewiele też było dobrze wyposażonych warsztatów. Dodatkowo rozrząd jak i skrzynia biegów składały się z zestawu takich samych kół zębatych. Z tych powodów samochód uważany jest za arcydzieło inżynierii i niezwykłe (do dziś niepowtórzone) osiągnięcie konstruktorskie. Zawieszenie przednie jak i tylne opierało się na resorach piórowych wyposażonych w amortyzatory cierne. Napęd przekazywany był za pośrednictwem suchego jednotarczowego sprzęgła do skrzyni biegów blokowanej za pośrednictwem zamka Yale przed kradzieżą. Układ hamulcowy działał na cztery koła wyposażone w hamulce bębnowe o dużej średnicy[1].

Wersje specjalne

CWS T-1 Sanitarka

Kabina sanitarna została wykonana według norm obowiązujących w Wojsku Polskim jako konstrukcja drewniano-stalowa, szkieletowa, oddzielona od szoferki ścianką z przesuwaną szybką. Wnętrze kabiny, z nieosłoniętym szkieletem malowano na biało, a deski podłogi pokryto gumową wykładziną[7]. Wejście zapewniały dwuskrzydłowe drzwi umieszczone w tylnej ścianie kabiny. Nosze były ustawione na stelażu, piętrowo wzdłuż nadwozia po lewej stronie, po prawej zaś instalowano ławkę dla personelu medycznego. W przedniej części kabiny ponad górnymi noszami i na ścianie działowej, zawieszono zbiornik na wodę i apteczkę. Oświetlenie wnętrza zapewniały okna umieszczone w górnych partiach drzwi i ścian bocznych, w nocy zaś podwójne lampy elektryczne. Pokrycia siedzeń i oparcia były wykonane z czarnej skóry. Po prawej stronie kabiny kierowcy umieszczono stojak na karabiny, na stopniu zaś skrzynkę na ręczne granaty. Sanitarka miała oznaczenia świadczące o medycznym przeznaczeniu (znaki Czerwonego Krzyża malowane na wszystkich płaszczyznach nadwozia według odpowiednich instrukcji oraz dwa rodzaje sygnałów dźwiękowych: ręczny, pneumatyczny i elektryczny. Sanitarka CWS T-1 została pokazana publiczności w czasie Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu w 1929 roku[7].

CWS T-1 ambulans pocztowy i PKO

Na bazie CWS T-1 stworzone ambulanse pocztowe i PKO. Produkowane były od 1930. Samochody obu odmian pełniły funkcję ruchomych placówek pocztowych i PKO oraz szybkich transporterów przesyłek i pieniędzy. Podstawowym stałym wyposażeniem kabiny operacyjnej wozu pocztowego były półki z przegrodami i stół do sortowania listów, a ambulansu PKO pancerne skrytki i stół kasowy. Okna kabin obu modeli mogły być okratowane. Samochody oznakowano odpowiednimi napisami i symbolami ich posiadaczy. Projektantem nadwozi był również inż. Stanisław Panczakiewicz[7].

CWS T-1 ciężarowy

Powstał także na bazie CWS-a T-1 pojazd ciężarowy o ładowności 0,5 tony. Ciężarówka miała 4 hydrauliczne amortyzatory, co podniosło komfort jazdy, lecz było wówczas uważane za zbędne w wozach tej klasy. Nadwozie, stworzone według projektu inż. Stanisława Panczakiewicza, składało się z dwóch zespołów: drewniano-stalowej, szkieletowej kabiny kierowcy i otwartej, drewnianej skrzyni ładunkowej o wysokich burtach, odchylanych na boki i do tyłu. Skrzynia mogła być nakryta brezentową opończą, rozpiętą na metalowych pałąkach. Wyposażenie kabiny nie różniło się od zastosowanego w modelach z zamkniętymi nadwoziami furgonowymi[7].

Silniki

Wykres mocy silnika samochodu CWS T-1
Widok ogólny i półprzekrój podłużny silnika samochodu CWS T-1
Przekrój poprzeczny silnika samochodu CWS T-1

Silnik T-1

Do napędu CWS T-1 zastosowano silnik spalinowy, benzynowy, górnozaworowy czterocylindrowy konstrukcji inż. Tadeusza Tańskiego[2]. Pierwszy prototyp był gotowy do testów w 1923 roku. Zarówno głowica silnika jak i kadłub ze skrzynią korbową odlane były ze stopu aluminium (choć inne źródła podają, że głowica była żeliwna). Wał korbowy ułożyskowany został na trzech łożyskach głównych. Skok tłoka o wartości 120 mm oraz cylindry pracujące w mokrych tulejach cylindrowych o średnicy 90 mm dawały pojemność 2984 cm³. Silnik uzyskiwał moc w zależności od wersji od 45 KM przy 2500 obr./min do 61 KM przy 3200 obr./min.[2]

Silniki T-8 i T-4

W 1929 roku inż. Tadeusz Tański opracował kolejne dwa silniki. Pierwszym z nich był ośmiocylindrowy T-8 o pojemności skokowej 3,0 l. Drugi, czterocylindrowy był w rzeczywistości jego połową i miał pojemność 1,5 litra. Oba silniki wykorzystywały te same części. Wał w T-4 oparto na trzech łożyskach kulkowych, w T-8 były dwa takie wały. Zastosowano głowice typu Ricardo co dało stopień sprężania wynoszący 5:1.

Dane techniczne samochodu CWS T-1 Kareta

Rodzaj silnikaczterosuwowy, o zapłonie iskrownikowym, chłodzony cieczą
Liczba cylindrów4
Pojemność skokowa2984 cm³
Moc maks. przy obr./min61 KM przy 3000 obr./min
45 KM przy 2500 obr./min
Prędkość maks.105 km/h[2]
Zużycie paliwa18 l[2]
Stopień sprężania4,5:1[2]
Skrzynia biegówmechaniczna 4-biegowa
Masa samochodu gotowego do jazdy1150-1800 kg w zależności od wersji
Typ ogumienia860x160mm lub Bibendum 16x50[2]
Długość4830 mm
Wysokość1950 mm
Szerokość1700 mm
Rozstaw osi3420 mm
Rozstaw kół1400 mm[2]
Prześwit poprzeczny240 mm[2]

Przypisy

  1. a b c d e f g h i Ocalić od zapomnienia: "Samochody CWS T-1".
  2. a b c d e f g h i j k l m n o ArtMotors: "CWS T-1".
  3. Krzysztof Woźniak, Jerzy Lemański, Zmotoryzowani: Niemiecka motoryzacja po II Wojnie Światowej, „TOK FM”, 25 sierpnia 2018 [dostęp 2018-08-25] (pol.).
  4. Wypadek niezwykłego samochodu CWS T-1 --- NAGRANIE Z REJESTRATORA. CWS T-1 2018-11-03. [dostęp 2018-11-05].
  5. CWS T-1 Torpedo naprawiony - pierwszy polski samochód znowu jeździ, www.auto-swiat.pl, 23 czerwca 2020 [dostęp 2020-06-25].
  6. Strona projektu rekonstrukcji CWS T-1. 2014-03-30. [dostęp 2014-03-30]. (pol.).
  7. a b c d Ocalić od zapomnienia: "CWS – wersje specjalne i inne modele".

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
CWS T-1 silnik przekr poprz.jpg
Przekrój poprzeczny silnika samochodu CWS T-1
SWP2014-0043.jpg
Autor: Mateusz Włodarczyk - www.wlodarczykfoto.pl, Licencja: CC BY-SA 4.0
Święto Wojska Polskiego 2014 - Defilada Wojskowa w Alejach Ujazdowskich - replika CWS T-1
CWS T-1 silnik wykr mocy.jpg
Wykres mocy silnika samochodu CWS T-1
CWS T-1 torpedo (replika) w Gdańsku.JPG
Autor: Artur Andrzej, Licencja: CC BY-SA 4.0
Replika CWS T-1 torpedo w Gdańsku, zarejestrowany w Wejherowie (woj. pomorskie).
CWS T-1 silnik przekr podl.jpg
Widok ogólny i półprzekrój podłużny silnika samochodu CWS T-1
Tadeusz Tanski CWS T-1.jpg
Tadeusz Tański przy skonstruowanym przez siebie samochodzie CWS T-1