Caligae

Rzymska caliga (współczesna replika)

Podbijana ćwiekami podeszwa wojskowego sandała (replika)

Caligae (łac., lp călĭgă) – obuwie noszone przez rzymskich legionistów, od zwykłych żołnierzy do niższych dowódców (centurionów) włącznie, rodzaj ciężkich sandałów^[1].

But o wadze niespełna jednego kilograma wykonywano z naturalnie garbowanej bydlęcej skóry, wycinając z dwóch jej kawałków cholewę zszywaną od tyłu w górę pięty. Masywną podeszwę o grubości 2 centymetrów sklejano z kilku warstw skóry i podkuwano rzędami żelaznych ćwieków o wystających główkach. Były one rozmieszczone ergonomicznie, co optymalizowało przenoszenie nacisku masy ciała pomiędzy poszczególnymi częściami stopy. Ażurową cholewę wiązano rzemieniami na podbiciu stopy i wokół kostki; gęsto nacinana zapewniała stałą wentylację stopy i zmniejszała ryzyko wystąpienia obrzmień i pęcherzy. Choć caligae nie okrywały całkowicie palców, stanowiły skuteczną ochronę stóp żołnierza przed urazami.

Sandały rzymskich legionistów przewyższały pod względem konstrukcji i materiału podobne obuwie używane w starożytności gdzie indziej w regionie śródziemnomorskim (np. w Egipcie czy Grecji). Cechowały się m.in. i tym, że były skrojone z uwzględnieniem różnic pomiędzy stopą prawą i lewą. Zimą ocieplano je tkaniną albo futrem. Dodatkowo noszono skórzane lub metalowe cholewy okrywające w całości goleń, niekiedy też skarpety. Jazda rzymska mocowała do tych butów niewielkie żelazne lub brązowe ostrogi.

Caligae pozwalały legioniście odbywać długie marsze z pełnym obciążeniem – po bitej drodze mógł on pokonać w kilku godzin odległość 20 mil (ok. 30 km).

W odróżnieniu od zwykłych żołnierzy (caligati) wojskowi wyższej rangi (clavi caligarii) zdobili swe sandały nabijanymi srebrnymi lub złotymi guzami (Pliniusz, Historia naturalna, XXXIII, 14). Od tego obuwia powstał też przydomek Gajusza Juliusza Cezara Germanika, który w dzieciństwie u boku ojca, wodza Germanika, wychowywał się wśród legionistów odziany w prosty strój żołnierza i nosząc wojskowe sandały zamiast zwykle używanych w mieście. Pod zdrobniałym mianem Caligula (Bucik) przeszedł później jako cesarz do historii (Swetoniusz, Żywoty cezarów, Gajus Kaligula 9); Kasjusz Dion, Historia rzymska LVII 5,6).

Nazwę tę odnoszono również do prostych w kroju sandałów o grubej podeszwie mocowanej do nogi za pomocą 8 skórzanych rzemieni. Poza wojskiem caligae były w późnej starożytności także obuwiem wiejskich chłopów, jeżdżących konno, a nawet kobiet^[2].

Przypisy

Bibliografia

• Peter Connolly: Grecja i Rzym na wojnie. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2021, s. 286, 288. ISBN 978-83-8178-708-6.
• Zdzisław Żygulski jun.: Broń starożytna. Grecja – Rzym – Galia – Germania. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1998, s. 95-96. ISBN 83-03-03702-1.