Car Iwan Groźny i jego syn Iwan 16 listopada 1581 roku
 | |
| Autor | |
|---|---|
| Data powstania | |
| Medium | |
| Wymiary | 199,5 × 254 cm |
| Miejsce przechowywania | |
| Miejscowość | |
| Lokalizacja | |
Car Iwan Groźny i jego syn Iwan 16 listopada 1581 roku (ros. Иван Грозный и сын его Иван. 16 ноября 1581 года) – obraz olejny autorstwa Ilji Riepina z 1885, znajdujący się w zbiorach Galerii Tretiakowskiej w Moskwie.
Okoliczności powstania obrazu
Za podstawową przyczynę, dla której Riepin podjął temat zabójstwa carewicza Iwana przez cara Iwana Groźnego uważa się atmosferę panującą w Rosji w 1881, po zabójstwie Aleksandra II Romanowa przez spiskowców z organizacji Narodnaja Wola, a następnie wymierzone w nią represje[1][2]. Wśród innych inspiracji dla artysty wspomina się również o usłyszanej przez niego kompozycji Nikołaja Rimskiego-Korsakowa[2] oraz obejrzaną w czasie podróży po Europie w 1883 walkę byków[1]. W liście napisanym bezpośrednio po tym doświadczeniu Riepin zauważał, iż „krwawe” sceny, obrazy śmierci są bardzo często eksponowane w galeriach europejskich; być może dlatego sam zdecydował się na poruszenie podobnego tematu[2].
Modelem dla postaci cara był Grigorij Miasojedow[2].
Opis
Scena przedstawiona na obrazie rozgrywa się w komnacie w pałacach carskich, bogato wyposażonej i zdobionej: na podłodze widoczne są kunsztownie haftowane dywany, w tle widoczny jest ozdobny piec kaflowy i wazy. Ilja Riepin przedstawił Iwana Groźnego i jego syna chwilę po tym, gdy car zadał Iwanowi Iwanowiczowi śmiertelny cios okutą laską w głowę. Car klęczy na dywanie, przyciągając do siebie półprzytomnego syna, obejmując lewą dłonią jego zakrwawioną głowę. Wyraz twarzy władcy wyraża szaloną rozpacz i spóźniony żal z powodu popełnionej zbrodni; w opinii Ludwika Bazylowa w jej wiarygodne oddanie Riepin włożył cały swój talent[3]. Na pierwszym planie widoczne jest porzucona laska, na dalszym – przewrócony carski tron. Z kolei twarz carewicza jest spokojna; umierający przebacza mordercy[1].
W ukazywanej scenie Riepin był zainteresowany głównie psychologicznym aspektem wydarzeń, nie zaś wiernym odtwarzaniem historii. Wnętrze komnaty, w której miało miejsce zabójstwo, zostało pokazane zgodnie z realiami, jednak centralny punkt kompozycji stanowi wyraziście oświetlona grupa Iwana i syna, mająca wydźwięk uniwersalnego ostrzeżenia[1][2].
Wystawienie obrazu i opinie krytyki
Namalowany w 1885 obraz pojawił się na XIII wystawie pieriedwiżników, jednak cenzura zabroniła jego dalszych pokazów[1]. Płótno zakupił Pawieł Trietjakow, któremu nakazano nie wystawiać obrazu na widok publiczny i nie dopuścić do jego rozpowszechniania w jakikolwiek inny sposób[1]. Portret cara-mordercy został bowiem uznany za atak na instytucję monarchii w Rosji[2].
Jeden z komentujących wystawę krytyków stwierdził, iż obraz z powodu nadmiaru grozy nie daje widzom estetycznego zadowolenia[3]. Inny, doceniając psychologiczny wymiar dzieła, uważał, iż osiągnęło ono maksymalną siłę wyrazu: jedna kreska więcej i wszystko byłoby karykaturą[3].
25 maja 2018 obraz został poważnie uszkodzony przez pijanego zwiedzającego, który rozbił ochronną szybę przed obrazem, a jej odłamki w trzech miejscach przerwały płótno, inne zaś uszkodziły zabytkową ramę[4].
Przypisy
- ↑ a b c d e f Илья Репин. Галерея картин и рисунков художника - Иван Грозный и сын его Иван 16 ноября 1581 года, 1885
- ↑ a b c d e f „Иван Грозный и сын его Иван” И.Е.Репина в „лицах современников”
- ↑ a b c Ludwik Bazylow: Historia nowożytnej kultury rosyjskiej, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1986, ISBN 83-01-05684-3, s. 650.
- ↑ Komunikat na stronie Galerii Trietiakowskiej (link)