Castrum doloris

Castrum doloris królowej Polski Katarzyny Opalińskiej w kościele Notre-Dame de Bon Secours w Nancy

Castrum doloris (łac. dosł. „obóz, twierdza, zamek boleści” jako miejsce smutku) – w świecie chrześcijańskim dekoracyjnie wystawna forma katafalku przygotowanego dla odprawiania uroczystości pogrzebowych (żałobnych), stosowana od wczesnego średniowiecza, szczególnie rozpowszechniona i okazała w XVII-XVIII wieku. Urządzano je także symbolicznie, niekiedy w wiele lat po śmierci[1].

Obyczaj przystrajania przestrzeni ceremonii żałobnych znany był już w Rzymie w VII wieku[2]. Uroczystości odbywały się w kaplicy, kościele, zamku lub pałacu zmarłego i trwały czasami kilka dni, niekiedy nawet w kilku miastach czy krajach jednocześnie[3].
W XVII i XVIII stuleciu castra doloris zyskały wyjątkowo rozbudowaną oprawę architektoniczno-scenograficzną o bogatym programie symboliczno-alegorycznym (np. przygotowane dla Jana III Sobieskiego). Często były to kilkukondygnacyjne konstrukcje (najczęściej drewniane) wyposażone w tempietto, baldachim, fragmenty fortyfikacji, piramidy, obeliski, figury świętych, personifikacje, elementy heraldyczne i symboliczne, z portretem trumiennym oraz scenami z życia zmarłego. Całość iluminowano setkami świec[2], od czego we Włoszech powstała nazwa capella ardente (capelardente). W barokowej Polsce u podnóża castrum odbywano szczególny spektakl pogrzebowy – theatrum funebris, do którego przygotowania mogły trwać nawet rok lub dłużej[4].

Prawdopodobnie jedyne zachowane w Polsce castrum doloris znajduje się w kościele pw. Andrzeja Apostoła i Matki Boskiej Wspomożenia Wiernych we wsi Lutom, położonej na Pojezierzu Międzychodzko-Sierakowskim w Wielkopolsce[5]. Obiekt[6] został zbudowany na potrzeby pogrzebu kasztelana kaliskiego Jana Korzbok Łąckiego[7].

Przypisy

  1. ↑ Por. Słownik wyrazów obcych PWN. Warszawa: PWN, 1991, s. 133.
  2. ↑ a b Sztuka świata. Słownik terminów A-K. tom 17. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, s. 108. ISBN 978-83-213-4726-4.
  3. ↑ Krystyna Kubalska-Sulkiewicz, Monika Bielska-Łach, Anna Manteuffel-Szarota: Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 59. ISBN 978-83-01-12365-9.
  4. ↑ Castrum doloris czyli barokowe obrzędy pogrzebowe [dostęp 2019-12-29]
  5. ↑ Adam Suwart, Lutomski skarb - Przewodnik Katolicki, 21 grudnia 2016.
  6. ↑ Lubuskie > jozef-poznan.pl, www.jozef-poznan.pl [dostęp 2020-05-11] (pol.).
  7. ↑ Kościół p.w. Św. Andrzeja Apostoła i Najświętszej Maryi Panny Wspomożenia Wiernych | Herbarz Pojezierza. Rody ziemiańskie i ich siedziby na ziemi międzychodzko–sierakow..., herbarzpojezierza.pl [dostęp 2020-05-11] (pol.).

Bibliografia

  • Wielka encyklopedia PWN. Tom 5. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 208
  • Słownik sztuki. Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Naukowe 2008, s. 81, ISBN 978-83-7435-816-3

Media użyte na tej stronie

Pompe funebre for Katarzyna Opalińska.jpg
Funeral Ceremonies for Katarzyna Opalińska, Queen of Poland, Grand Duchess of Lithuania and Duchess of Lorraine in Notre Dame de Paris.