Centralny Komitet Narodowy w Warszawie

Delegacja Centralnego Komitetu Narodowego u Tymczasowej Rady Stanu w 1917 roku.

Artur Śliwiński – prezes Centralnego Komitetu Narodowego

Centralny Komitet Narodowy w Warszawie (CKN) – reprezentacja polityczna lewicy niepodległościowej.

Powstał na zjeździe w Warszawie 18 grudnia 1915 z przekształcenia Komitetu Naczelnego Zjednoczonych Stronnictw Niepodległościowych^[1]. Nazwę przyjęto w nawiązaniu do tradycji powstania styczniowego. Kontynuując prace rozpoczęte przez KN ZSN działacze CKN zbudowali w skali całego Królestwa organizację, tworzoną przez sieć kół niepodległościowych, gmin­nych rad narodowych, podwydziałów narodowych których działania koordynowały struktury powiatowe i okręgowe. Całością jego prac kierował Zarząd i podporządkowane mu wydziały: polityczny, organizacyjny, prasowy, skarbowy i szkolny. Do najważniejszych i najbardziej rozbudowanych struktur regionalnych warszawskiego komitetu należał Wydział Narodowy Lubelski i Narodowa Rada Okręgowa Ziemi Kieleckiej^[2]. W skład CKN wchodzili działacze Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS-Frakcji Rewolucyjnej), Narodowego Związku Robotniczego (NZR), Polskiego Stronnictwa Ludowego w Królestwie Polskim (PSL "Wyzwolenie"), Związku Niepodległości (Związku Inteligencji Niepodległościowej) i Związku Patriotów (potem Partii Niezawisłości Narodowej), Stronnictwa Narodowo-Radykalnego oraz Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego, jednak przywódczą rolę odegrali w nim politycy grupy Piłsudskiego: Artur Śliwiński (prezes,) Medard Downarowicz (sekretarz generalny), Bolesław Czarkowski, Jan Cynarski, Walery Sławek, Gustaw Daniłowski, Tadeusz Szpotański, Eugeniusz Śmiarowski)^[3].

Wspólnym dla Centralnego Komitetu Narodowego i tworzących go stronnictw wyróżnikiem była niewątpliwie idea niepodległości. W deklaracji z 18 grudnia 1915 roku pisano, że "w obecnej chwili dziejowej dążymy do zdobycia Niepodległego Państwa Polskiego, za którego podwalinę uważamy uwolnione spod panowania Rosji ziemie dawnego zaboru rosyjskiego"^[4]Dla działaczy lewicy niepodległościowej hasło niepodległości, łączyło się nierozerwalnie i nieodłcznie ze stanowiskiem antyrosyjskim. Niepodległa Polska, o jakiej myślano, miała być w dużej mierze nawiązaniem do dawnej, przedrozbiorowej Rzeczypospolitej wielu narodów. Ale również miała być republiką i państwem demokratycznym. Cel ten osiągnąć miano w ramach sformułowanej przez J. Piłsudskiego koncepcji licytacji sprawy polskiej wzwyż. Zakładała ona że dzięki rosnącej w miarę przedłużającej się wojny dla państw centralnych atrakcyjności zasobów ludzkich i materialnych Królestwa Polskie­go można będzie uzyskać konkretne postanowienia w sprawie polskiej, co nada jej charakter międzynarodowy. Stąd zgadzano się na sojusz z państwami centralnymi przeciw Rosji, ale pod wa­runkiem uzyskania znaczących koncesji tzn. utwo­rzenie własnego rządu i armii^[5].

Politycy CKN uważali że proces odzyskania niepodległości będzie podzielony na etapy. W pierwszym z nich dokona się odbudowa pań­stwowości polskiej, ograniczonej do ziem Królestwa Polskiego i sfederowanego z Litwą. Pertraktacje z państwami centralnymi  winna prowadzić przyszła reprezentacja polityczna Królestwa Polskie­go o której powstanie stale zabiegał CKN. Płaszczyzną porozumienia między stronnic­twami, zdaniem CKN, było uznanie priorytetu odbudowy państwa we dzia­łaniach politycznych i społecznych. W praktyce warszawski komitet odrzucał rozwią­zanie austro-polskiego sprawy polskiej co wyrażało się w traktowaniu NKN jako reprezentacji zaboru austriackiego i w zwalczaniu działalności jego Departamentu Wojskowego w Kongresówce^[6]. Warszawski komitet dążył do budowy państwa polskiego w oparciu o Akt 5 listopada, był głównym inicjatorem utworzenia Rady Narodowej (1916) i miał swoich przedstawicieli w Tymczasowej Radzie Stanu^[7]. Po ustąpieniu z jego składu NZR i PPS w lutym 1917 CKN stopniowo utracił swoje znaczenie. Kryzys przysięgowy oraz brak możliwości re­alizacji programu CKN spowodował jego rozwiązanie w czerwcu 1917 i powstanie Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych (KPSD)^[8].

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Holzer, Jan Molenda, Polska w pierwszej wojnie światowej, Warszawa 1967, s.347-348
• Jerzy Z. Pająk, O rząd i armię. Centralny Komitet Narodowy (1915-1917), Kielce 2003, ss. 428, ISBN 83-7133-208-4
• Jerzy Z. Pająk, Centralny Komitet Narodowy w latach 1915-1917, „Dzieje Najnowsze”, 1997, t. 39, z. 3, s. 155-164; Bazhum - wersja elektroniczna
• Jerzy Z. Pająk, Lewica niepodległościowa na Kielecczyźnie w latach I wojny światowej, "Między Wisłą a Pilicą studia i materiały". T. 10, 2010, s.111-128, Repozytorium Biblioteki UJK - wersja elektroniczna
• Jerzy Z. Pająk, Wydział Narodowy Radomski (1915-1917), "Rocznik Świętokrzyski". Seria A, Nauki Humanistyczne. T. 29, 2005, s. 94-114 Repozytorium Biblioteki UJK - wersja elektroniczna

• Jerzy Z. Pająk, Działalność Centralnego Komitetu Narodowego w środowisku wiejskim (1915 - 1917), w: Wieś polska wobec wyzwań, przełomów i zagrożeń (XIX-XX w.) pod. red. Marka Przeniosło i Stanisława Wiecha, Kielce 2004, s. S. 57-73 ISBN 83-7133-249-1 Repozytorium Biblioteki UJK - wersja elektroniczna
• Jerzy Z. Pająk, Narodowa Rada Okręgowa Ziemi Kieleckiej (1915-1917), w: Społeczeństwo polskie w dobie I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej 1920, pod red. Ryszarda Kołodziejczyka, Kielce 2001, s. 283-301, ISBN 83-86006-49-8 Repozytorium Biblioteki UJK - wersja elektroniczna
• Tomasz Nałęcz: Historia Polski i Świata. T. 11.: Historia Polski – Polska 1831-1939. Mediasat Group S.A. dla Gazety Wyborczej, 2007, s. 312. ISBN 978-84-9819-818-8.

Linki zewnętrzne

• Biuletyn : Wydawnictwo Wydziału Prasowego Centralnego Komitetu Narodowego
• Tymczasowa Rada Stanu przyjmująca delegację Centralnego Komitetu Narodowego w 1917 r.