Cenzura w Polsce

Ocenzurowany tekst tygodnika „Niedziela” z 4.07.1982 r.

Cenzura w Polsce – historia cenzury w Polsce sięga końca XV wieku i związana jest z wynalezieniem druku oraz ideą reformacji[1].

Historia

W okresie I RP cenzurowane były m.in. publikacje których treści nie były zgodne z doktryną Kościoła katolickiego, a także treści uznane za atak na panujących władców. Z inicjatywy biskupa Bernarda Maciejowskiego w 1603 roku wydano w Krakowie pierwszy polski indeks ksiąg zakazanych[2]. W końcowym okresie I RP cenzura w Polsce była słabsza niż w wielu innych krajach europejskich[3][1]. Po stłumieniu insurekcji kościuszkowskiej, rosyjski komendant Warszawy gen. Friedrich von Buxhoeveden funkcję głównego cenzora powierzył biskupowi Janowi Albertrandiemu[4].

W Królestwie Polskim funkcję cenzora pełnił ksiądz Adam Królikiewicz. Po skardze biskupów polskich złożonej carowi Aleksandrowi I Romanowowi po wydaniu w 1820 roku publikacji Podróż do Ciemnogrodu (krytycznej wobec kleru), ksiądz Królikiewicz został usunięty ze stanowiska cenzora, a Stanisław Kostka Potocki zdymisjonowany ze stanowiska ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego[5]. W okresie rozbiorów, zaborcy cenzurowali nawet słowo „Polska”[6][7].

Cenzura istniała w okresie II RP, gdzie jej ofiarami byli często autorzy o poglądach lewicowych lub naruszających szeroko pojętą moralność[3]. Unikanie represji cenzury państwowej dotyczącej organu prasowego Niezależnej Partii Chłopskiej uzyskiwano przez częstą zmianę tytułu periodyku[8]. W 1926 roku w wyniku ingerencji cenzury, stonowano treści niewygodne dla kleru w wydawanej powieści Marii Jehanne Wielopolskiej noszącej tytuł Kryjaki[9].

Bardzo intensywna cenzura miała miejsce w czasie okupacji niemieckiej[7]. Równocześnie na terytoriach zajętych przez ZSRR działała cenzura sowiecka[10].

Cenzura miała miejsce również w okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, gdzie cenzurowano prace zgodnie z linią tzw. władzy ludowej. Ofiarą cenzury padła twórczość Wacława Kostka-Biernackiego, łącznie z Diabłem zwycięzcą i decyzją Centralnego Zarządu Bibliotek Ministerstwa Kultury i Sztuki podlegała od 1 października 1951 natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek[11]. Kolejnym etapem było zniszczenie wszystkich wycofanych egzemplarzy. Podobnie postąpiono z twórczością Benito Mussoliniego. Wszystkie jego utwory objęto w 1951 roku zapisem cenzury w Polsce, z natychmiastowym wycofaniem z bibliotek[12]. Zdarzały się przypadki współpracy cenzury świeckiej z cenzurą religijną (Kościoła rzymskokatolickiego) związane ze sprawami obyczajowymi. Profesor Stanisław Obirek podaje jako przykład twórczość Tadeusza Różewicza i Jerzego Grotowskiego[13]. Wspomina także o kontroli korespondencji stosowanej przez władze zakonne w okresie jego nowicjatu[14].

Cenzura w Polsce została oficjalnie zakończona w 1990 r. wraz z likwidacją Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk[15][16].


Zobacz też

  • Lista polskich cenzorów

Przypisy

  1. ↑ a b Głażewski, Jacek (2004). „Paulina Buchwald-Pelcowa: Cenzura w dawnej Polsce. Między prasą drukarską a stosem, Warszawa 1997”. Napis. https://rcin.org.pl/dlibra/show-content/publication/edition/56982?id=56982.
  2. ↑ Piotr Guzowski. Pierwszy polski indeks ksiąg zakazanych. „Studia Podlaskie”. t. XII, s. 175, 176, Białystok 2002. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku. ISSN 0867-1370. 
  3. ↑ a b Literatura polska w cieniu cenzury: wykład. Teksty Drugie: teoria literatury, krytyka, interpretacja, Numer 3 (51) (1998) s. 5–27. Ryszard Nycz. [1].
  4. ↑ Bartłomiej Szyndler, Powstanie kościuszkowskie 1794. Warszawa 1994, s. 378.
  5. ↑ Halina Winnicka, Wizerunki oświeconych. Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych Warszawa 1972, s. 114,115.
  6. ↑ Nycz i inni, Polish Literature in the Shadow of Censorship. A Lecture, „Teksty Drugie” (2), 2016, DOI: 10.18318/td.2016.en.2.7 [dostęp 2022-07-18] (pol.).
  7. ↑ a b Przybyła, Zbigniew (1995). „Cenzura w Przywiślańskim Kraju”. Teksty Drugie (in Polish). 6: 82–86. https://rcin.org.pl/dlibra/publication/73387/edition/68025.
  8. ↑ Józef Fajkowski: Krótki zarys historii ruchu ludowego. Warszawa 1971, s. 116.
  9. ↑ Roman Warecki, Ołtarz i tron. Warszawa 1966, s. 59–78.
  10. ↑ Głowacki, Albin. "Ogólne założenia sowieckiej polityki okupacyjnej w Polsce." Pamięć i Sprawiedliwość. 12, no. 1 (2008): 61-78.
  11. ↑ Kostek-Biernacki – diabeł z Berezy?, jpilsudski.org [dostęp 2021-01-04] (pol.).
  12. ↑ Cenzura PRL, posłowie Zbigniew Żmigrodzki, Wrocław 2002, s. 29.
  13. ↑ Obirek 2020 ↓, s. 39–40.
  14. ↑ Obirek 2020 ↓, s. 64.
  15. ↑ dr hab Grzegorz Łęcicki, prof UKSWKierownik Katedry Teologii Środków Społecznego Przekazu IEMiD UKSW, teolog, medioznawca, Badacz Mediów Audiowizualnych: Cenzura w Polsce Ludowej: propaganda, manipulacja, destrukcja. [dostęp 2020-06-04].
  16. ↑ Strządała, Gaweł (2012). „Cenzura w Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej”. Ante Portas. Studia nad bezpieczeństwem. 1: 31–46. http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Ante_Portas_Studia_nad_bezpieczenstwem/Ante_Portas_Studia_nad_bezpieczenstwem-r2012-t-n1/Ante_Portas_Studia_nad_bezpieczenstwem-r2012-t-n1-s31-46/Ante_Portas_Studia_nad_bezpieczenstwem-r2012-t-n1-s31-46.pdf.

Bibliografia

  • Stanisław Obirek: Wąska ścieżka. Dlaczego odszedłem z Kościoła. Warszawa: Wydawnictwo Agora, 2020. ISBN 978-83-268-2959-8.

Media użyte na tej stronie

Niedziela (tygodnik), 4.07.1982 r., nr 16, str. 2 - ingerencja cenzury.jpg
Autor: Aw58, Licencja: CC BY-SA 4.0
Niedziela (tygodnik), 4.07.1982 r., nr 16, str. 2 - ingerencja cenzury