Cerkiew Świętego Ducha w Gródku
| cerkiew parafialna | |||||||||||||
| Państwo |  Polska | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | Gródek | ||||||||||||
| Wyznanie | prawosławne | ||||||||||||
| Kościół | Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny | ||||||||||||
| Diecezja | warszawsko-chełmska | ||||||||||||
| Wezwanie | Świętego Ducha | ||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne | 50. dzień po Passze | ||||||||||||
| |||||||||||||
Cerkiew Świętego Ducha – unicka, następnie prawosławna cerkiew w Gródku, wzniesiona na początku XIX w. i najprawdopodobniej rozebrana podczas akcji polonizacyjno-rewindykacyjnej r. 1938.
Historia
W Gródku od początku XVIII w. do 1787 działał klasztor bazylianów. Po jego likwidacji dotychczasową monasterską cerkiew Trójcy Świętej zachowano jako parafialną[1]. Na początku XIX w. na jej miejscu zbudowano nową świątynię. Najprawdopodobniej powstała ona w 1803 w związku z bardzo złym stanem technicznym starszego obiektu sakralnego; jako daty budowy wymieniano również, najpewniej nieściśle, r. 1801 i 1806. Już na początku lat 30. XIX w. cerkiew opisano jako zniszczoną, wymagającą wymiany podłogi, umocnienia i oszalowania ścian, wymiany pokrycia dachu i innych napraw. W złym stanie była również wolnostojąca drewniana dzwonnica. Do remontu przystąpiono jednak dopiero w 1862, a jego wykonawcą był Marcin Siennicki, majster ciesielski z Horodła. W 1866 wykonano prace uzupełniające[2].
W latach poprzedzających likwidację unickiej diecezji chełmskiej z inicjatywy władz carskich wnętrze cerkwi w Gródku przekształcono w duchu prawosławia rosyjskiego. Przed 1870 usunięto z niej organy, zaś jeszcze wcześniej, w 1866, wstawiono jednorzędowy ikonostas z wizerunkami Matki Bożej, Jezusa Chrystusa, św. Szczepana, św. Mikołaja, postaciami Ewangelistów na carskich wrotach i sceną Ostatniej Wieczerzy nad nimi. Wykonał go R. Bieliński w Hrubieszowie. Dalsze zmiany w architekturze cerkwi miały miejsce po 1875, gdy miejscowa wspólnota została już włączona do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Usunięto wówczas ołtarze boczne, konfesjonały, ławki i ambonę, zaś w 1887 przebudowano dachy i umieszczono na nich cebulaste kopułki. Zmieniono również wezwanie cerkwi na Świętego Ducha[3].
Liczbę parafian cerkwi w Gródku szacowano w 1875 na 530 osób, a w 189? – na 689. Czyniło to z miejscowej parafii jedną z mniejszych wspólnot najpierw w unickiej diecezji chełmskiej, potem w wikariacie chełmskim eparchii chełmsko-warszawskiej i wreszcie w prawosławnej eparchii chełmskiej[4].
Cerkiew została opuszczona w 1915, gdy wierni udali się na bieżeństwo. W II Rzeczypospolitej władze nie wyraziły zgody na jej ponowne otwarcie, chociaż miejscowa ludność ubiegała się o to[5]. W 1929 metropolita warszawski i całej Polski Dionizy bez powodzenia starał się w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego o zgodę na utworzenie w Gródku nieetatowej filii jednej z parafii dekanatu hrubieszowskiego diecezji warszawsko-chełmskiej[6]. Obiekt pozostawał zamknięty, a w 1938 został zniszczony podczas akcji polonizacyjno-rewindykacyjnej[7].
W Gródku do końca II wojny światowej znajdował się także czynny prawosławny cmentarz[8].
Przypisy
- ↑ P. Sygowski, Monaster bazyliański w Gródku Nadbużnym i jego cerkiew w XVIII–XX wieku [w:] red. A. Gil, Studia z dziejów i tradycji metropolii kijowskiej XII–XX w., Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2009, s. 182 i 185.
- ↑ P. Sygowski, Monaster bazyliański w Gródku Nadbużnym i jego cerkiew w XVIII–XX wieku [w:] red. A. Gil, Studia z dziejów i tradycji metropolii kijowskiej XII–XX w., Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2009, ss.186–187.
- ↑ P. Sygowski, Monaster bazyliański w Gródku Nadbużnym i jego cerkiew w XVIII–XX wieku [w:] red. A. Gil, Studia z dziejów i tradycji metropolii kijowskiej XII–XX w., Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2009, s.189.
- ↑ P. Sygowski, Monaster bazyliański w Gródku Nadbużnym i jego cerkiew w XVIII–XX wieku [w:] red. A. Gil, Studia z dziejów i tradycji metropolii kijowskiej XII–XX w., Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 2009, s.188.
- ↑ Grzesiak K.: Diecezja lubelska wobec prawosławia w latach 1918–1939. Wydawnictwo Archidiecezjalne GAUDIUM, 2010, s.58. ISBN 978-83-7548-003-0.
- ↑ Grzesiak K.: Diecezja lubelska wobec prawosławia w latach 1918–1939. Wydawnictwo Archidiecezjalne GAUDIUM, 2010, s. 61<meta />ISBN 978-83-7548-003-0.
- ↑ Grzesiak K.: Diecezja lubelska wobec prawosławia w latach 1918–1939. Wydawnictwo Archidiecezjalne GAUDIUM, 2010, s. 219 i 226.ISBN 978-83-7548-003-0.
- ↑ D. Kawałko, Cmentarze województwa zamojskiego, Państwowa Służba Ochrony Zabytków, Zamość 1994, s.72.
