Cerkiew św. Aleksandra Newskiego w Aleksandrowie Kujawskim

Cerkiew św. Aleksandra Newskiego

cerkiew parafialna
Widok cerkwi na pocztówce rosyjskiej z 1906
Państwo	Polska
Miejscowość	Aleksandrów Kujawski
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny
Parafia	św. Aleksandra Newskiego w Aleksandrowie Kujawskim
Wezwanie	św. Aleksandra Newskiego
Historia Data rozpoczęcia budowy 1876 Data zakończenia budowy 1877 Data poświęcenia 1877 Data zamknięcia lata 20. XX w. Data zniszczenia • przez lata 20. XX w. rozbiórkę
Dane świątyni Architekt Trusow Świątynia • materiał bud. • powierzchnia • cegła 2800 m² Wieża kościelna • liczba wież 1 Kopuła • liczba kopuł 2 Liczba naw 1 Dzwonnica • typ dzwonnicy wbudowana
Położenie na mapie Aleksandrowa Kujawskiego Cerkiew św. Aleksandra Newskiego
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Cerkiew św. Aleksandra Newskiego
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 Cerkiew św. Aleksandra Newskiego
Położenie na mapie powiatu aleksandrowskiego Cerkiew św. Aleksandra Newskiego
52°52′34,0320″N 18°41′51,8780″E/52,876120 18,697744

Cerkiew św. Aleksandra Newskiego (ros. Церковь Александра Невского в Александруве Куявском) – nieistniejąca cerkiew prawosławna w Aleksandrowie Kujawskim, wzniesiona w 1877 i rozebrana w okresie międzywojennym.

Historia

W 1860 została zbudowana linia kolejowa z Łowicza do granicy prusko-rosyjskiej, która miała być częścią dłuższej linii łączącej Imperium Rosyjskie z Prusami. Na terenie ówczesnego folwarku Białe Błota wybudowano dworzec kolejowy. W tym samym obiekcie znalazła się również komora celna, stacja telegrafu, urząd pocztowy oraz biuro ruchu kolejowego^[1]. W początkowym etapie istnienia dworca i komory celnej większość jej pracowników stanowili Polacy. W czasie powstania styczniowego czynnie wspierali oni powstańców, co stało się przyczyną represji wymierzonych w nich jeszcze w czasie walk (czerwiec–lipiec 1863). Polaków zastępowali napływowi pracownicy rosyjscy, wyznawcy prawosławia. Na ich potrzeby w 1876^[1] lub 1877^[2] została wybudowana cerkiew.

Cerkiew została zlokalizowana na placu sąsiadującym z dworcem kolejowym i wzniesiona według projektu synodalnego architekta Trusowa^[2]. W 1875 na jej budowę wydzielono 35 tys. rubli z budżetu Imperium Rosyjskiego^[2]. Projekt przygotowany dla świątyni został następnie powtórzony przy budowie kolejnych cerkwi na ziemiach polskich: w Grajewie, w Mławie, w Granicy i w Słupcy^[2]. W 1879 cerkiew odwiedził car Aleksander II, który spotykał się w Aleksandrowie pogranicznym z cesarzem Wilhelmem I. Wizyta miała ratować spójność sojuszu trzech cesarzy^[3].

Według ks. J. Dębińskiego w czasie I wojny światowej wieża świątyni przewróciła się na dach obiektu, zawalając jego sklepienie. W rezultacie budynek miał stać się niezdatny do użytku^[4]. Kiriłł Sokoł i Aleksander Sosna podają, że w latach 20. XX wieku została zniszczona kopuła i dzwonnica cerkwi, następnie rozebrano cały obiekt^[2]. Skibińska łączy to wydarzenie z falą rozbiórek cerkwi (lub ich adaptacji na kościoły) w ramach usuwania z przestrzeni publicznej obiektów kojarzących się z zaborcą rosyjskim^[5]. Tadeusz Bakalarczyk pisze, iż cerkiew nie była użytkowana od wyjazdu Rosjan w czasie I wojny światowej, zaś decyzja o jej rozebraniu wynikała z fatalnego stanu technicznego porzuconego budynku^[6]. Natomiast Ewa Skibińska podaje, iż cerkiew była jeszcze czynna na początku lat 20. XX wieku i była miejscem modlitwy dla prawosławnych Ukraińców osadzonych w Obozie Internowania nr 6^[5]. Zofia Waszkiewicz pisze, iż internowani korzystali ze świątyni jedynie do Bożego Narodzenia w r. 1921 (według kalendarza juliańskiego). 7 stycznia tego roku, po zakończonej Świętej Liturgii, Ukraińcy przeszli w pochodzie do obozu, co zostało odczytane jako manifestacja polityczna i sprawiło, że zabroniono im udawania się na nabożeństwa do miasta. Od tej pory miejscem kultu internowanych była jedynie kaplica obozowa^[7].

Część materiału budowlanego pozyskanego po rozbiórce cerkwi wykorzystano przy budowie kamienicy przy ul. Juliusza Słowackiego 7 w Aleksandrowie^[5]. Wyposażenie cerkwi udało się jednak w dużej części uratować. Znalazło się ono w kaplicy św. Aleksandra Newskiego urządzonej w pierwotnym domu proboszcza. Jest ona filią parafii prawosławnej w Toruniu^[8][5].

Cerkiew znajdowała się na gruncie należącym do kolei. Po II wojnie światowej obszar ten został znacjonalizowany^[9]. Na miejscu pierwotnej cerkwi, położonej przy dzisiejszej ulicy Wojska Polskiego, znajduje się dziś market^[2].

W 2006 parafia św. Mikołaja w Toruniu wystąpiła do władz Aleksandrowa Kujawskiego o zwrot gruntu, na którym znajdowała się cerkiew^[9].

Architektura

Wyświęcona w 1877 ceglana cerkiew w Aleksandrowie Kujawskim posiadała dwie kryte blachą kopuły^[5]. Większa z nich, wsparta na ośmiobocznym bębnie, znajdowała się nad nawą obiektu. Druga wieńczyła dwukondygnacyjną dzwonnicę z sześcioma miedzianymi dzwonami^[5]. Cały budynek zajmował powierzchnię 2800 metrów kwadratowych^[2].

Przypisy

Bibliografia

• K. Sokoł, A. Sosna, Kopuły nad Wisłą. Prawosławne cerkwie w centralnej Polsce w latach 1815–1915, Moskwa, MID „Synergia” 2003, ISBN 5-7368-0301-2, tekst z książki dostępny online

Linki zewnętrzne

• Zdjęcia cerkwi