Cerkiew św. Aleksandra Newskiego w Sokółce

Cerkiew Świętego Aleksandra Newskiego
Distinctive emblem for cultural property.svg 676 z dnia 09.12.1987.
cerkiew parafialna
Ilustracja
Widok ogólny; na pierwszym planie odbudowana dzwonnica bramna
Państwo

 Polska

Województwo

 podlaskie

Miejscowość

Sokółka

Wyznanie

prawosławne

Kościół

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Diecezja

białostocko-gdańska

Wezwanie

Świętego Aleksandra Newskiego

Wspomnienie liturgiczne

30 sierpnia/12 września;
14/27 listopada

Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie

św. Aleksandra Newskiego

Położenie na mapie Sokółki
Mapa konturowa Sokółki, w centrum znajduje się punkt z opisem „Cerkiew św. Aleksandra Newskiego”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Cerkiew św. Aleksandra Newskiego”
Położenie na mapie powiatu sokólskiego
Mapa konturowa powiatu sokólskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Cerkiew św. Aleksandra Newskiego”
Położenie na mapie gminy Sokółka
Mapa konturowa gminy Sokółka, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Cerkiew św. Aleksandra Newskiego”
Ziemia53°24′17,5″N 23°29′45,9″E/53,404861 23,496083

Cerkiew pod wezwaniem św. Aleksandra Newskiegoprawosławna cerkiew parafialna w Sokółce. Należy do dekanatu Sokółka diecezji białostocko-gdańskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Świątynia mieści się przy placu Tadeusza Kościuszki.

Historia

Pierwsza parafia prawosławna w Sokółce powstała najpóźniej za życia królowej Bony, która nadała majątki ziemskie sokólskim parafiom dwóch wyznań – rzymskokatolickiej i prawosławnej. Po zawarciu unii brzeskiej prawosławni mieszkańcy Sokółki stopniowo przyjęli jej postanowienia[1]. Według niektórych źródeł zachowały się dokumenty, świadczące, że królowa Bona Sforza obdarzyła dobrami ziemskimi zarówno miejscową parafię rzymskokatolicką, jak również i prawosławną; wywody niektórych sokólskich kronikarzy dowodzą, iż na obrzeżach dzisiejszej Sokółki istniał cmentarz unicki, a unici nie wyodrębnili się z obrządku łacińskiego, lecz jako prawosławni mieszkańcy tej ziemi przyłączyli się do Kościoła katolickiego według postanowień unii brzeskiej. Kiedy w latach trzydziestych XIX wieku (po ukazie carskim z 22 kwietnia 1828 r. nakazującym przekształcenie form organizacyjnych Cerkwi unickiej na takie jak w prawosławiu, upodobnienie liturgii i rozpoczynającym indoktrynację duchowieństwa greckokatolickiego) w Sokółce powstawała prawosławna parafia – nie wspominało się już w dokumentach rosyjskich o miejscowych unitach, a cerkiewne księgi metrykalne nie zawierają wpisów o nadzwyczajnej liczbie przyłączonych do prawosławia wyznawców tej orientacji. Parafia powstała w 1837 r., na dwa lata przed oficjalnym powrotem unitów do prawosławia i jej pojawienie się było związane z prośbą przybyłych na tereny przedstawicieli władz, żandarmerii i wojska carskiego. Parafia nie była zbyt liczna (ok. 180 osób) i dopiero włączenie w latach 50. Wierzchlesia i Nowowoli, unickich wsi odległych od Sokółki o około 15 km wydatnie zwiększyło liczebność tej społeczności.[2] Nowa placówka duszpasterska wyznania prawosławnego została otwarta w 1837 na potrzeby rosyjskich pracowników, żandarmów i urzędników przybyłych do Sokółki, później także w związku z budową linii kolejowej Warszawa – Petersburg. Dwa lata później, na mocy postanowień synodu połockiego, unia na Podlasiu została skasowana[1].

Początkowo parafia sokólska korzystała z przenośnej cerkwi wojskowej stacjonującego w mieście pułku Kutuzowsko-Smoleńskiego, następnie z wynajmowanych pomieszczeń, zaś od 1848 z cmentarnej cerkwi św. Aleksandry. W 1850 opracowany został plan budowy obszerniejszego obiektu sakralnego. Świątynia powstała w ciągu kolejnych trzech lat, za sumę 14 870 rubli, przy czym część prac za darmo wykonali parafianie[1]. Gotowy obiekt poświęcił 26 kwietnia (9 maja) 1853 biskup brzeski Ignacy. W czasie budowy konieczna okazała się rezygnacja z niektórych założeń projektu budowlanego. Nie powiodło się urządzanie zakrystii w podziemiach budynku z powodu nadspodziewanie wysokiego poziomu wód gruntowych. Również wykorzystanie bocznych kopuł cerkwi jako dzwonnic okazało się niemożliwe i zmusiło budowniczych do wzniesienia dzwonnicy jako odrębnej konstrukcji, pełniącej równocześnie funkcje bramy prowadzącej na teren świątyni. Obiekt ten został oddany do użytku w 1869[1].

Niestaranność budowniczych w czasie prac przy wznoszeniu cerkwi sprawiła, że mury świątyni systematycznie były zawilgacane przez wody gruntowe. Ponadto w 1879, z powodu złego usytuowania kominów piecowych, doszło do zapalenia się poszycia dachu i zawalenia się więźby dachowej do wnętrza obiektu. Za sumę 11 500 rubli cerkiew odbudowano. Kompletowanie zniszczonego wyposażenia obiektu trwało do 1905 – jako ostatnie powstały królewskie wrota w ikonostasie[1]. W 1914 świątynia sokólska otrzymała status soboru[3].

W 1915 prawosławni mieszkańcy Sokółki udali się na bieżeństwo. Porzucona cerkiew została zdewastowana przez wojska niemieckie[1]. Ponownie została otwarta dla potrzeb kultu w 1919. Jest odtąd nieprzerwanie czynna. W czasie okupacji niemieckiej rozebrana została cerkiewna dzwonnica bramna – pod pretekstem, że jest schronieniem partyzantów[1].

W 2010 z inicjatywy proboszcza parafii sokólskiej ks. Włodzimierza Misiejuka podjęto jej odbudowę. 12 września 2011 odbyło się poświęcenie 5 dzwonów i krzyża, które następnie umieszczono na niedokończonej jeszcze dzwonnicy[4]. Dwa lata później ukończono odbudowę; poświęcenie dzwonnicy miało miejsce w święto patronalne, 12 września 2013[5]. Uroczystości przewodniczył biskup białostocki i gdański Jakub, z którym koncelebrowali biskup supraski Grzegorz oraz biskup Recife Ambroży[3].

W 2003 cerkiew otrzymała z petersburskiej Ławry Aleksandra Newskiego cząsteczkę relikwii patrona obydwu świątyń[1]. W 2009 i 2010 cerkiew w Sokółce otrzymała w internetowym plebiscycie tytuł Perły w Koronie Podlasia[6].

We wnętrzu cerkwi znajduje się ikonostas pochodzący z 1905. Na wyposażeniu świątyni pozostaje także ikona Świętych Mikołaja i Aleksandry stanowiąca dar cara Mikołaja II i jego małżonki Aleksandry Fiodorowny[3]. Cerkiew posiada jedną dużą kopułę i cztery boczne.

Świątynię wpisano do rejestru zabytków 9 grudnia 1987 pod nrem 676[7].

Galeria

Przypisy

  1. a b c d e f g h Gajdzis T.: Sokólskie barwy. Folklor grup narodowościowych. Białystok: PRYMAT, 2005, s. 247–250. ISBN 83-88097-78-4.
  2. Dekanat Sokólski, Prawosławna Diecezja Białostocko-Gdańska, Historia parafii w Sokółce.
  3. a b c A. Matreńczyk, Dzwonnica na jubileusz, „Przegląd Prawosławny”, nr 10 (340), październik 2013.
  4. N. Klimuk. Krzyż nad Sokółką. „Przegląd Prawosławny”. 10 (316), październik 2011. ISSN 1230-1078. 
  5. Magdalena Kucharewicz: Sokółka – święto parafialne i poświęcenie dzwonnicy. cerkiew.pl, 13 września 2013. [dostęp 2021-05-04].
  6. N. Klimuk. Ku chwale Boga i urodzie miasta. „Przegląd Prawosławny”. 3 (309), marzec 2011. ISSN 1230-1078. 
  7. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021.

Media użyte na tej stronie

Podlaskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podlaskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.50 N
  • S: 52.17 N
  • W: 21.45 E
  • E: 24.10 E
Powiat sokólski location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu sokólskiego, Polska
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Sokółka - cerkiew prawosławna św. Aleksandra Newskiego 03.jpg
Autor: Boguslaw Bajko, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Sokółka, cerkiew prawosławna par. p.w. św. Aleksandra Newskiego, 1850-1853
Cerkiew w Sokółce 14.07.2009 p.jpg
Autor: Przykuta, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cerkiew św. Aleksandra Newskiego w Sokółce, woj. podlaskie
Sokółka - cerkiew prawosławna św. Aleksandra Newskiego 01.jpg
Autor: Boguslaw Bajko, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Sokółka, cerkiew prawosławna par. p.w. św. Aleksandra Newskiego, 1850-1853
Sokółka location map.svg
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa Sokółki, Polska
Sokółka - cerkiew prawosławna św. Aleksandra Newskiego 02.jpg
Autor: Boguslaw Bajko, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Sokółka, cerkiew prawosławna par. p.w. św. Aleksandra Newskiego, 1850-1853
Sokółka (gmina) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Sokółka, Polska