Cerkiew św. Dymitra w Sakach
 A-97 z dnia 07.12.1994. | |||||||||||||||
| cerkiew parafialna i klasztorna | |||||||||||||||
 | |||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||
| Diecezja | |||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||
| Wspomnienie liturgiczne | 26 października/8 listopada | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Położenie na mapie gminy Kleszczele _location_map.png "Mapa lokalizacyjna gminy Kleszczele") | |||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |||||||||||||||
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |||||||||||||||
Położenie na mapie powiatu hajnowskiego  | |||||||||||||||
 52°37′59,0″N 23°20′29,5″E/52,633056 23,341528 | |||||||||||||||
Cerkiew pod wezwaniem św. Dymitra – prawosławna cerkiew parafialna w Sakach. Należy do dekanatu Kleszczele diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Służy również miejscowemu monasterowi św. Dymitra.
Historia
Pierwsza cerkiew w Sakach została zbudowana prawdopodobnie w XV w. Świątynia ta uległa zniszczeniu w wyniku pożaru. Na jej miejsce sprowadzono w 1595 świątynię z Dubicz Cerkiewnych, która również spłonęła.
Obecna cerkiew została wzniesiona pod koniec XVIII w.; ufundowana przez miejscowy szlachecki ród Sakowskich. Od początku była świątynią filialną parafii Opieki Matki Bożej w Dubiczach Cerkiewnych. Nabożeństwa w cerkwi odprawiano tylko w uroczystość patronalną. Pod koniec lat 80. XIX w. świątynię wyremontowano, wyposażono w nowy ołtarz oraz ikonostas z cerkwi w Dubiczach Cerkiewnych. W 1889 obok cerkwi wzniesiono dzwonnicę. Świątynię konsekrowano 26 października 1890; od tego czasu cerkiew zaczęła być częściej użytkowana (co najmniej 4 razy w roku).
W latach 50. XX w. cerkiew została znacznie rozbudowana, wykonano też nowe, blaszane pokrycie dachu. W 1990 wymieniono materiał budowlany ścian, dach pokryto gontem i umieszczono na głównej kopule żelazny krzyż. Kolejny remont cerkwi przeprowadzono w latach 2009–2013 (odnowiono wnętrze, wymieniono instalację elektryczną, zamontowano nowe krzyże i kopuły, naprawiono schody). Cerkiew została ponownie poświęcona 26 maja 2016; konsekracji dokonał metropolita warszawski i całej Polski Sawa[1].
Od 1992[a] cerkiew św. Dymitra jest świątynią parafialną.
Miejsce, w którym stoi cerkiew – wzniesienie pokryte lasem sosnowym – przypomina św. Górę Grabarkę. U podnóża znajduje się źródło – studnia. Czynny cmentarz wokół świątyni pełen jest starych krzyży i nowych nagrobków. Został założony w XVIII wieku i ma powierzchnię 0,67 ha[2].
Architektura
Budowla drewniana, konstrukcji zrębowej, szalowana, na planie wydłużonego prostokąta z pięciobocznie zamkniętym prezbiterium. Dwie zakrystie od wschodu i kruchta z gankiem od zachodu. Posiada dwa wejścia: główne od zachodu przez kruchtę i boczne przez aneks od północy. Podwalina najstarszej części świątyni ułożona jest na kamieniach. Dachy cerkwi kryte gontem. Nad kruchtą kopułka. Nad nawą czworoboczna wieżyczka zwieńczona namiotowym daszkiem z kopułką.
Stojąca oddzielnie drewniana dzwonnica na planie kwadratu, o konstrukcji słupowej, z czterospadowym dachem krytym gontem, wybudowana w XIX w.
We wnętrzu cerkwi znajduje się ikonostas, a za nim w trójbocznym zamknięciu ołtarz z ikoną św. Dymitra. Ikony w ikonostasie rozmieszczone są według kanonu: czterech Ewangelistów (królewskie wrota), Ostatnia Wieczerza (w zwieńczeniu), Archidiakon Męczennik Stefan i Archidiakon Michał (Wrota Diakońskie), Święci Apostołowie Piotr i Paweł nad nimi. W nawie na ścianach bocznych nowsze ikony św. Jana Chrzciciela i św. Proroka Eliasza. W czasie remontu wnętrza cerkwi (ukończonego w 2016) dokonano wymiany ikonostasu – nowy wykonano w Salonikach, a ikony w nim umieszczone napisano na Świętej Górze Athos[3].
Cerkiew, dzwonnicę i cmentarz wpisano do rejestru zabytków 7 grudnia 1994 pod nr A-97[4].
Galeria
Brama cmentarna (nowa) 
Wnętrze cerkwi – widok na dawny ikonostas 
Dzwonnica
Uwagi
- ↑ Z przerwą w latach 1998–2001.
Przypisy
- ↑ Oficjalna strona Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego – Uroczystości w Monasterze św. Dymitra w Sakach [dostęp: 27.05.2016.]
- ↑ Andrzej Michałowski, Alicja Sulimierska, Elżbieta Baniukiewicz: Studia i Materiały. Wykaz zabytkowych cmentarzy w Polsce. Województwo Białostockie. Warszawa: Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu. Narodowa Instytucja Kultury, 1996, s. 32–33.
- ↑ O. Tymoteusz (Sawczuk) – Trwa zbiórka na ikony do ikonostasu do cerkwi św. Dymitra Sołuńskiego w Sakach [dostęp: 14.07.2016.]
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2021.
Bibliografia
- Kalendarz Prawosławny 2015, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 1425-2171, ss. 154–155
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podlaskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 54.50 N
- S: 52.17 N
- W: 21.45 E
- E: 24.10 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Dzwonnica przy cerkwi św. Dymitra w Sakach.
Autor: Ludwal, Licencja: CC BY-SA 3.0
Brama cmentarna cerkwi św. Dymitra w Sakach (gmina Kleszczele)
Autor:
Mapa powiatu hajnowskiego, Polska
Autor:
Mapa gminy Kleszczele, Polska
Autor: Polimerek, Licencja: CC BY-SA 3.0
Ten plik powstał przy wsparciu finansowym Wikimedia Polska, w ramach realizacji Uchwały Zarządu nr UZ 2009-23. (Zgłoś swój projekt!)
Widok na ikonostas cerkwi św. Dymitra w Sakach.
Autor: Jacek Karczmarz, Licencja: CC BY-SA 3.0
Sobór św. Trójcy w Hajnówce.