Cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku

Cerkiew św. Michała Archanioła
Distinctive emblem for cultural property.svg A-78 z dnia 31.01.1985[1]
cerkiew parafialna
Ilustracja
W czasie remontu (2021)
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Miejscowość

Turzańsk

Wyznanie

prawosławne

Kościół

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny

Diecezja

przemysko-gorlicka

Wezwanie

św. Michała Archanioła

Wspomnienie liturgiczne

8/21 listopada

Położenie na mapie gminy Komańcza
Mapa konturowa gminy Komańcza, blisko centrum na prawo u góry znajduje się punkt z opisem „Turzańsk, cerkiew”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Turzańsk, cerkiew”
Położenie na mapie powiatu sanockiego
Mapa konturowa powiatu sanockiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Turzańsk, cerkiew”
Ziemia49°22′09,1″N 22°07′44,0″E/49,369194 22,128889
Drewniane cerkwie regionu karpackiego w Polsce i na Ukrainie[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
ilustracja
Państwo

 Polska

Typ

kulturowy

Spełniane kryterium

III, IV

Numer ref.

1424

Region[b]

Europa i Ameryka Północna

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

2013
na 37. sesji

Cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioładrewniana parafialna[2] cerkiew prawosławna (w swoich dziejach służyła też grekokatolikom i rzymskim katolikom), wzniesiona w latach 1801–1803, znajdująca się w Turzańsku. Należy do dekanatu Sanok diecezji przemysko-gorlickiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Włączona do podkarpackiego Szlaku Architektury Drewnianej (na trasie nr IV: sanocko-dukielskiej). W 2013 wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Historia

Cerkiew w Turzańsku, początkowo prawosławna, następnie unicka, była wzmiankowana już w 1526. Obecny budynek powstał w pierwszych latach XIX w. i był rozbudowywany o przedsionek i zakrystię w 1836 r. W latach 1896 i 1913 dokonywano kolejnych remontów cerkwi, wzmacniając jej dach blachą. Po wywiezieniu ludności ukraińskiej w ramach akcji „Wisła”, w latach 1947–1961 cerkiew użytkowali katolicy obrządku łacińskiego parafii w Komańczy. 10 sierpnia 1961 z polecenia Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie budynek został zaplombowany. W 1963 świątynię oddano w użytkowanie prawosławnym, którzy są jej gospodarzami do dnia dzisiejszego. W latach 80., 90. XX w. oraz po 2000 dokonano licznych remontów cerkwi[3][4].

Na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 o uregulowaniu stanu prawnego niektórych nieruchomości pozostających we władaniu Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego świątynia stała się wyłączną własnością Kościoła Prawosławnego[5].

Świątynię wpisano 31 stycznia 1985 r. do rejestru zabytków (pod nr A-78), a 21 czerwca 2013 r. – na listę światowego dziedzictwa UNESCO, w grupie 16 drewnianych cerkwi regionu karpackiego z Polski i Ukrainy[3].

Architektura i wyposażenie

Cerkiew w Turzańsku jest cerkwią łemkowską typu północno-wschodniego, trójdzielną, bezwieżową, orientowaną, konstrukcji zrębowej. Pokryta dachem jednokalenicowym wielopołaciowym krytym blachą. Nad babińcem, nawą i prezbiterium i obiema zakrystiami pięć podobnych do siebie baniastych wieżyczek z pozornymi latarniami, makowiczkami i kutymi krzyżami. Przedsionek przekryty dachem pulpitowym. Ściany zewnętrzne szalowane pionowo deskami[3][6][4].

Wewnątrz w trzech głównych częściach ośmiopolowe kopuły namiotowe, w pozostałych pomieszczeniach stropy. Zachował się zdekompletowany ikonostas autorstwa Josypa Bukowczyka z 1895, polichromia także malowana przez Josypa Bukowczyka z 1898, ołtarze boczne, oraz kilkanaście chorągwi procesyjnych ręcznie haftowanych[3][6][4].

Otoczenie

Na osi cerkwi od strony zachodniej stoi trójkondygnacyjna drewniana dzwonnica konstrukcji słupowo-ramowej o zbieżnych ścianach, na planie czworoboku z 1817. Zwieńczona dachem namiotowym o sferycznym profilu z baniastą wieżyczką (stylizowaną na sygnaturkę) z pozorną latarnią i kutym krzyżem.

Na przycerkiewnym cmentarzu dwa nagrobki z końca XIX w.[3].

Przypisy

  1. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022 [dostęp 2018-05-11].
  2. Kalendarz Prawosławny 2017, Wydanie Warszawskiej Metropolii Prawosławnej, ISSN 1425-2171, s. 193
  3. a b c d e Krzysztof Zieliński: Leksykon drewnianej architektury sakralnej województwa podkarpackiego. PRO CARPATHIA, Rzeszów 2015, s. 287, 288. ISBN 978-83-61577-68-3.
  4. a b c Cerkiew pw. św. Michała Archanioła ( z modelem 3D). zabytek.pl. [dostęp 2022-12-15].
  5. Ustawa z dnia 17 grudnia 2009 r. o uregulowaniu stanu prawnego niektórych nieruchomości pozostających we władaniu Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego (Dz.U. 2010 nr 7 poz. 43), isap.sejm.gov.pl
  6. a b Magdalena i Artur Michniewscy, Marta Duda: Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja. Wydawnictwo Rewasz, Pruszków 2011, s. 171, 172. ISBN 83-89188-08-2.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

Subcarpathian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 50.9 N
  • S: 48.95 N
  • W: 21.03 E
  • E: 23.66 E
Powiat sanocki location map.png
Autor: Smat, Licencja: CC BY-SA 2.0
Location map
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
POL województwo podkarpackie flag.svg
Flaga województwa podkarpackiego
Turzansk, cerkiew.jpg
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Turzańsk, cerkiew gr.-kat. ob. prawosławna p.w. św. Michała Archanioła, 1801
Komańcza , cerkiew.jpg
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Komańcza, Cerkiew Opieki Matki Bożej, spalona w 2006 r., odbudowana w latach 2008–2010.
Turzańsk, cerkiew św. Michała Archanioła (HB11).jpg
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Turzańsk, Cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku
Flag of UNESCO.svg
Flag of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO)
Cerkiew w Turzańsku.jpg
Autor: Andrzej Musiał, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
cerkiew greko-kat., ob. prawosławna p.w. św. Michała Archanioła., drewn., 1801woj. podkarpackie
Turzańsk - Cerkiew ikonostas.jpg
Autor: Grzegorz Polak, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Ikonostas cerkwi w Turzańsku.
Zabytek wpisany pod nr A-78 z 31.01.1985 do rejestru zabytków województwa podkarpackiego
Turzańsk, cerkiew św. Michała Archanioła (HB9).jpg
Autor: Henryk Bielamowicz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Turzańsk, Cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku