Cerkiew św. Mikołaja w Dratowie

Cerkiew św. Mikołaja

A/986/1-3 z dnia 31.10.1989.
cerkiew parafialna
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Miejscowość	Dratów
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
Diecezja	lubelsko-chełmska
Wezwanie	świętego Mikołaja Cudotwórcy z Mir Licejskich
Wspomnienie liturgiczne	9 maja[a]
Historia Data rozpoczęcia budowy 1888 Data zakończenia budowy 1889 Data poświęcenia 1 listopada 1889 Aktualne przeznaczenie czynna świątynia prawosławna
Dane świątyni Styl bizantyjsko-rosyjski Świątynia • materiał bud. • liczba wiernych • cegła 700 osób Wieża kościelna • liczba wież 1 Kopuła • liczba kopuł 2 Liczba ikonostasów 1 Ołtarz • liczba ołtarzy 1 Liczba naw 1
Położenie na mapie gminy Ludwin Dratów, cerkiew św. Mikołaja
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Dratów, cerkiew św. Mikołaja
Położenie na mapie województwa lubelskiego Dratów, cerkiew św. Mikołaja
Położenie na mapie powiatu łęczyńskiego Dratów, cerkiew św. Mikołaja
51°20′37,3″N 22°57′20,6″E/51,343694 22,955722

Wnętrze świątyni w czasie nabożeństwa

Cerkiew pod wezwaniem św. Mikołaja – prawosławna cerkiew parafialna w Dratowie. Należy do dekanatu Lublin diecezji lubelsko-chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Pierwsza cerkiew w Dratowie powstała przed 1490. Siedzibą samodzielnej parafii stała się w kolejnym stuleciu. Należała wówczas do unickiej diecezji chełmskiej. W okresie przynależności placówki duszpasterskiej do unitów w Dratowie wzniesiono w XVIII oraz w 1870 dwie nowe świątynie, za każdym razem przyczyną budowy był zły stan techniczny starszej cerkwi. Obiekt sakralny stał się własnością Kościoła prawosławnego po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej w 1875.

Współcześnie istniejąca cerkiew w Dratowie powstała w latach 1888–1889 według projektu Wiktora Syczugowa. Reprezentuje styl bizantyjsko-rosyjski, obowiązujący w rosyjskim budownictwie sakralnym II połowy XIX w. Obiekt był czynny od momentu konsekracji w 1889 do ewakuacji ludności prawosławnej w 1915 (bieżeństwo). Od 1923 ponownie był siedzibą parafii. Jej funkcjonowanie zamarło po zabójstwie proboszcza, ks. Stefana Maleszy, jakiego dokonało Gestapo 15 sierpnia 1942. W 1947, w związku z wywiezieniem ludności ukraińskiej wyznania prawosławnego, cerkiew została zamknięta. Porzucony obiekt sakralny zaczął ponownie pełnić funkcje liturgiczne w 1959. W latach 60. XX wieku oraz w latach 2007–2008 został gruntownie odnowiony.

Historia

Pierwsze cerkwie w Dratowie

Parafia prawosławna w Dratowie powstała w XVI w., jednak już przed 1490 w miejscowości istniała świątynia tego wyznania, stanowiąca filię parafii w Mogielnicy^[1]. Po zawarciu unii brzeskiej cała eparchia chełmska, do której należała parafia dratowska, przeszła do Kościoła unickiego razem ze swoim ordynariuszem biskupem Dionizym^[2][3]. Patronem cerkwi w Dratowie był św. Mikołaj Cudotwórca^[4].

Cerkiew unicka

Zachowały się protokoły inwentaryzacyjno-lustracyjne cerkwi z lat 1720, 1741^[4] 1774, 1814, 1821, 1836^[5] i 1870^[4]. Opis unickiej świątyni z 1741 podaje, że jej fundatorem był Seweryn Rzewuski; obiekt ten nosił już inne od pierwotnego wezwanie Wprowadzenia Matki Bożej do Świątyni. W cerkwi funkcjonowały trzy ołtarze, odnotowano także obecność we wnętrzu ikonostasu^[4].

Protokół wizytacji z 1836 opisuje świątynię jako obiekt w złym stanie technicznym, wymagający naprawy dachu i usunięcia zawilgoceń. Wydana została wówczas decyzja o budowie nowej świątyni. Z myślą o tej budowie od 1844 gromadzone były materiały, jednak ostatecznie planowanej inwestycji nie przeprowadzono i stara cerkiew pozostawała czynna do 1865, gdy była już na tyle zrujnowana, że budowniczy powiatowy zdecydował o jej zamknięciu w obliczu możliwości zawalenia^[5]. Budynek istniał jeszcze przez dwa lata. W 1867 został rozebrany; materiał z rozbiórki sprzedano^[5]. Trzy lata później unicki biskup chełmski Mychajło Kuzemśkyj zawarł w protokole wizytacji informację, iż odwiedzana przez niego cerkiew w Dratowie powstała na krótko przed jego przyjazdem do miejscowości^[4]. Nowa cerkiew w Dratowie ponownie była zbudowana z drewna^[5]. W 1875 unicka diecezja chełmska została zlikwidowana, a jej parafie, w tym dratowska placówka duszpasterska, włączone do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego^[6].

25 kwietnia 1886^[4] w czasie Świąt Wielkanocnych budynek poniósł pewne straty w pożarze. Dwa lata później w kolejnym pożarze całkowitemu zniszczeniu uległo wyposażenie świątyni, w tym ikony, ikonostas, księgi metrykalne oraz przedmioty przeniesione z cerkwi w Łęcznej zniszczonej w 1830^[5]. Inne źródło wymienia tylko jeden pożar, w 1886^[4]. W ciągu kolejnych trzech lat funkcje świątyni parafialnej w Dratowie pełniły zbudowana jeszcze w 1886 kaplica, a od stycznia 1887 także specjalne pomieszczenie w miejscowej szkole, które jednak udostępniano wiernym jedynie w okresie zimowym. Przy kompletowaniu wyposażenia dla obydwu obiektów parafię dratowską wsparło Bractwo Przenajświętszej Bogurodzicy działające przy soborze prawosławnym w Chełmie^[4].

1889–1915

Murowana cerkiew w Dratowie została wybudowana w latach 1888–1889 (lub 1889–1890^[4]) według planów Wiktora Syczugowa dla liczącej ok. 1000 wiernych parafii w Dratowie. Budynek poświęcił w 1889 biskup lubelski Flawian^[7]. Prace dekoracyjne we wnętrzu obiektu trwały jeszcze do 1891^[5]. W 1913 do cerkwi uczęszczało ok. 1400 wiernych z Kaniwoli, Ludwina, Łęcznej, Dratowa i innych mniejszych wsi^[8]. Od 1912 świątynią opiekowali się mnisi z monasteru św. Onufrego w Jabłecznej^[9].

W 1915, w wyniku działań wojennych, ludność prawosławna udała się w głąb Rosji (bieżeństwo). W 1915–1916 nieopodal Dratowa przebiegał front, a w cerkwi przez pewien czas mieścił się szpital polowy^[4].

W niepodległej Polsce

Do 1919 świątynia była nieczynna; nie została uwzględniona w wykazie cerkwi przeznaczonych do otwarcia sporządzonym w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego^[10]. Mimo to roku następnego przez trzy kolejne lata cerkiew obsługiwał hieromnich Mitrofan (Stelmaszuk) z monasteru św. Onufrego w Jabłecznej, czyniąc to bez oficjalnej zgody lokalnych władz polskich^[11]. Od 1923 w Dratowie legalnie działała parafia należąca do dekanatu chełmskiego diecezji warszawsko-chełmskiej. Cerkiew w Dratowie była jej jedyną świątynią^[10]. Według innego źródła cerkiew dratowska była jedynie filią parafii w Syczynie^[11]. Oryginalne wyposażenie świątyni zostało wywiezione na bieżeństwo i nigdy nie znalazło się ponownie w obiekcie. Po 1919 wstawiono do niej nowy ikonostas nieznanego pochodzenia, dzwonów cerkiewnych nigdy nie odzyskano^[5].

Cerkiew ocalała w czasie międzywojennej akcji rewindykacyjnej. W latach 30. XX wieku została nawet wyremontowana^[12]. Nie doznała również zniszczeń w czasie II wojny światowej, proboszcz ks. Stefan Malesza zdołał w 1940 przeprowadzić kolejny remont jej elewacji^[11]. Dwa lata później, 15 sierpnia 1942, duchowny i jego córka Olga zostali zamordowani przez Gestapo^[1] za przechowywanie uciekinierów z obozu pracy w Chełmie^[11]. Wydarzenie to sprawiło, że życie religijne w świątyni dratowskiej praktycznie zamarło^[1], chociaż cerkwią formalnie opiekowali się kapłani z sąsiednich parafii^[4]. W latach 1943–1947 zniszczeniu uległ ikonostas w świątyni^[4].

Świątynia została zamknięta w 1947, po rozpoczęciu akcji „Wisła”. Dzięki staraniom ks. Aleksego Baranowa^[4] otwarto ją ponownie w 1959 i od tego czasu opiekę nad cerkwią sprawują księża z parafii Przemienienia Pańskiego w Lublinie (parafia dratowska nie ma stałego proboszcza); nabożeństwa odbywają się w co drugą niedzielę^[12]. W 1970 wymieniono ikonostas, wstawiając tego typu konstrukcję pochodzącą z cerkwi w okolicach Przemyśla lub Łańcuta^[5], według innego źródła – z Sanoka^[4]. Piętnaście lat później przeprowadzona została ponowna renowacja fresków^[5], która stanowiła ostatnią fazę zainicjowanego jeszcze w latach 60. XX wieku remontu^[4].

W latach 2002–2008 trwała kolejna generalna renowacja obiektu, której inicjatorem był arcybiskup lubelski i chełmski Abel, a głównym sponsorem – kopalnia węgla kamiennego w Bogdance^[4]. W jej ramach odnowione zostały elewacje świątyni, jak również osuszono fundamenty budynku, wzmocniono strop i kopuły^[13]. Od 2009 w sierpniu każdego roku w cerkwi i na cmentarzu odbywają się „Spotkania z prawosławiem” – impreza kulturalno-historyczna^[14].

Cerkiew i cmentarz prawosławno-unicki w Dratowie zostały wpisane do rejestru zabytków 31 października 1989 pod nr A/986/1-3^[15]. Na cmentarzu parafialnym pochowany jest pisarz i poeta Andrzej Łuczeńczyk oraz rozstrzelani przez hitlerowców proboszcz parafii dratowskiej ks. Stefan Malesza z córką Olgą^[16].

Położenie

Panorama cerkwi w Dratowie od strony wejścia, sierpień 2016

Cerkiew zlokalizowana jest poza wschodnią granicą wsi Dratów^[17], ok. 200 metrów na zachód od miejsca, gdzie znajdowała się najstarsza świątynia prawosławna w miejscowości^[4]. W miejscu tym obecnie (XXI w.) wznosi się pomnik upamiętniający zabitych podczas polskiej demonstracji patriotycznej w 1918, obok znajduje się zabytkowy budynek plebanii^[17]. Z kolei 200 metrów na wschód od budynku cerkwi zlokalizowany jest czynny parafialny cmentarz^[12] otwarty dla pochówków prawosławnych i katolickich^[4]. W bezpośrednim sąsiedztwie placu z cerkwią znajduje się z kolei rosyjsko-niemiecki cmentarz wojenny z okresu I wojny światowej. Pochowani są na nim żołnierze polegli w rejonie Dratowa między 7 a 20 sierpnia 1915 oraz ci, którzy zmarli w polowym szpitalu, na który w czasie wojny zaadaptowano cerkiew dratowską^[17].

Pierwotnie świątynię otaczał lipowy drzewostan: 24 drzewa zostały posadzone w bezpośrednim sąsiedztwie cerkwi, zaś dalsze 24 – w alei dojazdowej do cerkwi^[12]. Burze w 2007 i podeszły wiek drzew sprawiły, że pozostało z nich kilkanaście okazów^[4].

Architektura

Widok ogólny cerkwi

Cerkiew reprezentuje styl bizantyjsko-rosyjski^[7], określany niekiedy w źródłach jako „rosyjski”^[12]. Przeznaczona jest dla równoczesnego udziału w nabożeństwie ok. 700 osób^[11]. Cerkiew zbudowana jest na planie krzyża. Jest to budowla trójdzielna z kwadratową krytą czteropołaciowym dachem nawą. Dach ten wieńczy cebulasta kopuła na cylindrycznym bębnie. Ramiona krzyża mają formę prostokątnych ryzalitów. Pomieszczenie ołtarzowe jest również prostokątne; zamyka je poligonalna absyda. Dzwonnica cerkiewna zlokalizowana jest nad prostokątnym przedsionkiem. Wieńczy ją cebulasta kopuła na bębnie o analogicznym kształcie, jak w przypadku kopuły nad nawą^[18]. Na tle innych świątyń wzniesionych na ziemi chełmskiej według projektów Wiktora Syczugowa cerkiew w Dratowie, obok cerkwi w Radczu^[b] wyróżnia się bogactwem dekoracyjnego detalu na fasadzie. Bryłę budynku obiega kilka rzędów fryzów, podwójne są także obramowania okien w cerkwi, harmonijnie przechodzące w kordonowe gzymsy^[18].

Wszystkie ikony znajdujące się w świątyni są kopiami, gdyż świątynia była wielokrotnie okradana^[8]. Powstały one w Turkowicach^[12]. Niezachowany pierwszy ikonostas cerkwi powstał w pracowni Sikorskiego w Petersburgu^[7]. Ikonostas umieszczony w świątyni po II wojnie światowej jest dwurzędowy. W dolnym rzędzie znajdują się ikony Matki Bożej oraz Chrystusa, w górnym – postacie Ewangelistów oraz Świętych Piotra i Pawła, jak również scena Ostatniej Wieczerzy. Nad królewskimi wrotami znajduje się niewielka ikona Matki Bożej^[19].

Polichromie malowali w XX w. Julian Mizerski^[7] i ks. Jerzy Ignaciuk^[12]. Fresk nad częścią ołtarzową świątyni ilustruje przypowieść o synu marnotrawnym^[19].

Uwagi

Przypisy