Cerkiew św. Mikołaja w Zabłociu

Cerkiew św. Mikołaja

A-171 z dnia 15.12.1988.
cerkiew parafialna
Widok cerkwi od strony południowo-wschodniej
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Miejscowość	Zabłocie
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
Diecezja	lubelsko-chełmska
Wezwanie	Świętego Mikołaja
Wspomnienie liturgiczne	9/22 maja; 6/19 grudnia[a]
Historia Data rozpoczęcia budowy 1904 Data zakończenia budowy 1907 Data poświęcenia 16 sierpnia 1907 Data zamknięcia 1947 Aktualne przeznaczenie czynna świątynia prawosławna Data reaktywacji 1954
Dane świątyni Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież 1 Kopuła • liczba kopuł 2 Liczba ikonostasów 1 Ołtarz • liczba ołtarzy 1 Liczba naw 1 Dzwonnica • typ dzwonnicy wbudowana
Położenie na mapie gminy Kodeń Zabłocie, cerkiew św. Mikołaja
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Zabłocie, cerkiew św. Mikołaja
Położenie na mapie województwa lubelskiego Zabłocie, cerkiew św. Mikołaja
Położenie na mapie powiatu bialskiego Zabłocie, cerkiew św. Mikołaja
51°51′01,0″N 23°33′36,0″E/51,850278 23,560000

Cerkiew św. Mikołaja – zabytkowa prawosławna cerkiew w Zabłociu należąca do parafii św. Mikołaja w Zabłociu, która jest z kolei częścią dekanatu Terespol diecezji lubelsko-chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Pierwsza cerkiew prawosławna w Zabłociu istniała już przed 1580. Po zawarciu unii brzeskiej (1596) świątynia przeszła do Kościoła unickiego razem z całą prawosławną eparchią chełmską. W rękach parafii unickiej pozostawała do likwidacji unickiej diecezji chełmskiej w 1875, gdy została przekazana Rosyjskiemu Kościołowi Prawosławnemu. Decyzja ta wywołała protesty miejscowej ludności.

W latach 1904–1907 w Zabłociu powstała nowa murowana świątynia, zaprojektowana przez architekta eparchii warszawskiej Władimira Pokrowskiego. Obiekt nie pełnił funkcji religijnych w latach 1915–1918, po tym, gdy prawosławni mieszkańcy Zabłocia udali się na bieżeństwo. W II Rzeczypospolitej była to siedziba parafii. Świątynia została ponownie zamknięta po Akcji „Wisła”, jednak wznowiła działalność już w 1951 (oficjalnie w 1954).

Cerkiew położona jest w centrum wsi.

Historia

Pierwsza cerkiew w Zabłociu

Pierwsza prawosławna cerkiew w Zabłociu musiała powstać przed 1580, gdyż w tym roku po raz pierwszy została wzmiankowana źródłowo^[1]. Zachowały się ikony z I połowy XVI w., pochodzące z tej właśnie świątyni. Kolejny opis cerkwi parafialnej w Zabłociu pochodzi z 1668. Była to już świątynia unicka^[1], gdyż do Kościoła unickiego przystąpił Dionizy Zbirujski, ostatni prawosławny biskup chełmski w jurysdykcji Patriarchatu Konstantynopolitańskiego. Decyzja hierarchy została rozciągnięta na całą administraturę, chociaż nie wszystkie placówki duszpasterskie się z nią pogodziły^[2]. Unicka świątynia istniejąca w XVII stuleciu została wzniesiona z drewna. W jej sąsiedztwie znajdowała się dzwonnica o konstrukcji słupowej^[1].

W 1875 parafia w Zabłociu przeszła do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego wskutek likwidacji unickiej diecezji chełmskiej^[1]. Według wspomnień świadków przejęciu cerkwi przez duchowieństwo prawosławne towarzyszyły protesty miejscowych unitów, którzy usiłowali nie dopuścić nowych kapłanów do świątyni. Pacyfikacji unitów dokonało wojsko rosyjskie – trzy roty 5 Kijowskiego Pułku Grenadierów^[3].

Cerkiew murowana

Elewacja budynku

Widok od północy

W latach 1904–1907 na potrzeby parafii w Zabłociu powstała nowa murowana świątynia. Autorem jej projektu był eparchialny architekt Władimir Pokrowski, zaś poświęcenia gotowego budynku dokonał 16 sierpnia 1907 biskup chełmski Eulogiusz. Budynek został wzniesiony z funduszy prywatnych darczyńców (rosyjskich kupców) oraz ze składek wiernych, zaś pomysłodawcą jego budowy był proboszcz parafii zabłockiej ks. Kucharenko^[1]. Niektóre źródła podają, że przed budową murowanej świątyni starsza, drewniana, uległa zniszczeniu^[4]. Bezpośrednio przed I wojną światową cerkiew w Zabłociu była siedzibą najliczniejszej parafii wiejskiej w eparchii chełmskiej, ustępującej liczbą wiernych jedynie parafiom miejskim w Chełmie i Lublinie. Należało do niej 7 tys. rodzin^[1].

W 1915, gdy prawosławni mieszkańcy Zabłocia w większości udali się na bieżeństwo, cerkiew w Zabłociu została zamknięta. Była otwierana dla celów kultowych jedynie okazjonalnie, gdy do wsi przybywali mnisi z monasteru św. Onufrego w Jabłecznej w celu sprawowania nabożeństw dla pojedynczych rodzin, które nie wyjechały na wschód^[1]. W 1919 cerkiew nie była jeszcze regularnie użytkowana, a Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego nie umieściło jej na liście prawosławnych świątyń na Lubelszczyźnie przewidzianych do otwarcia. Ostatecznie jednak decyzja ta została zmieniona i w 1921 obiekt został siedzibą etatowej parafii wchodzącej w skład dekanatu bialskiego diecezji warszawsko-chełmskiej. Była to jedna z ośmiu czynnych cerkwi w dekanacie i zarazem jedna z czterech prawosławnych świątyń prawosławnych w powiecie bialskim^[5]. Filią świątyni w latach 1921–1923 była cerkiew św. Anny w Międzylesiu, następnie zamknięta i reaktywowana w 1929 jako odrębna parafia^[6].

W 1925 biskup siedlecki Henryk Przeździecki czynił starania na rzecz przekazania cerkwi w Zabłociu parafii neounickiej. Działał także na rzecz przejęcia cerkwi w Kobylanach i Kostomłotach^[b]. Część wiernych z Zabłocia faktycznie przyjęła katolicyzm w obrządku bizantyjsko-słowiańskim, w 1925 neounię przyjął także proboszcz parafii. Aby zapobiec utracie świątyni, Zabłocie odwiedził w listopadzie tego samego roku biskup Antoni (Marcenko)^[1]. Ostatecznie w miejscowości powstała parafia neounicka, lecz jej siedzibą nie została cerkiew św. Mikołaja, a osiemnastowieczna kaplica na miejscowym cmentarzu^[1].

W latach II wojny światowej cerkiew w Zabłociu była siedzibą jednej z dziesięciu parafii tworzących dekanat kodeński diecezji chełmsko-podlaskiej^[7]. Obiekt pozostawał czynny do wywózek prawosławnych Ukraińców w ramach Akcji „Wisła” w 1947^[1]. Bezpośrednio przed deportacją Ukraińców do cerkwi w Zabłociu i do monasterskiej cerkwi św. Onufrego w Jabłecznej uczęszczało 2788 wiernych^[8]; obowiązki proboszcza pełnił mnich Eulogiusz z monasteru w Jabłecznej^[1].

Świątynia została otwarta ponownie w 1951, bez zgody władz państwowych. Także wówczas obsługiwali ją mnisi z tegoż klasztoru^[9]. Klucze do nieczynnej świątyni przechowała parafianka Anna Szepeluk, która następnie oddała je mnichowi Atanazemu (Sienkiewiczowi)^[1]. W 1954 parafia w Zabłociu została formalnie restytuowana^[9]. W latach 60. XX w. liczbę uczęszczających do świątyni szacowano na ok. 800 osób^[1]. Była to wówczas jedna z siedmiu czynnych cerkwi w powiecie bialskopodlaskim^[10], należała do dekanatu bialskopodlaskiego diecezji warszawsko-bielskiej^[11].

W latach 70. XX wieku w cerkwi prowadzone były szeroko zakrojone prace remontowe, w ramach których odnowiono dzwonnicę, pokrytą nową blachą. W 1974 zakupiono dla świątyni trzy nowe dzwony. Po ukończeniu prac restauracyjnych obiekt poświęcił powtórnie metropolita warszawski i całej Polski Bazyli; miało to miejsce 3 maja 1980^[1]. W 1989 w cerkwi odnowione zostało pokrycie dachowe, zaś cztery lata później odnowiono freski we wnętrzu świątyni^[1].

Architektura

Dawna cerkiew w Łaziskach, od 1947 kościół katolicki. W architekturze tej świątyni, zwłaszcza w konstrukcji dzwonnicy, widoczne są elementy zbliżone do wyglądu cerkwi w Zabłociu

Cerkiew w Zabłociu została zbudowana z cegły, na planie prostokąta. W swojej architekturze przypomina powstające w tej samej epoce kościoły rzymskokatolickie, jednak w jej wyglądzie wyróżniają się elementy typowe dla architektury rosyjsko-bizantyjskiej, dla sztuki Podlasia^[1] oraz dla drewnianych budowli cerkiewnych rosyjskiej Północy^[12]. Cerkiew jest jednonawowa i jednokopułowa, z dzwonnicą usytuowaną nad przedsionkiem, dach pokrywa dachówka^[1]. Jest to obiekt trójdzielny; poszczególne części cerkwi zostały usytuowane na osi podłużnej i pokryte osobnymi dachami. Pomieszczenie ołtarzowe składa się z dwóch prostokątnych części, nawa ma kształt kwadratu, przedsionek zaś – prostokąta. Ponad nawą znajduje się kwadratowa wieżyczka zwieńczona cebulastą kopułką. Cebulasta kopuła wieńczy również dzwonnicę, jest usytuowana na namiotowym hełmie^[13]. Wąska dzwonnica i grube kolumienki przy wejściu do świątyni, jak również dekoracyjny motyw kokoszników to elementy przejęte z murowanej rosyjskiej dziewiętnastowiecznej architektury cerkiewnej. Cerkiew w Zabłociu wyraźnie odróżnia się swoją architekturą od innych prawosławnych świątyń wznoszonych na ziemi chełmskiej w pierwszym dziesięcioleciu XX w. Tylko niektóre jej elementy, jak wąska dzwonnica i dwuspadowe dachy, zauważalne są w innych cerkwiach w regionie pochodzących z tego samego okresu: w Mszannej, Łaziskach^[12] oraz Drelowie^[c].

Wyposażenie cerkwi pochodzi z XX w. Malowidła ścienne zdobiące jej wnętrze powstały w 1977^[1]. We wnętrzu świątyni znajduje się zabytkowy dwurzędowy ikonostas^[4]. Ikony dla świątyni wykonali mnisi z ławry Troicko-Siergijewskiej^[1]. Po prawej stronie królewskich wrót znajduje się Kalwaria, zaś po lewej, w kiocie, ikona św. Serafina z Sarowa^[4]. Część wyposażenia świątyni pochodzi z cerkwi św. Anny w Międzylesiu, zburzonej w 1938 w czasie akcji polonizacyjno-rewindykacyjnej^[14].

Cerkiew została wpisana do rejestru zabytków 15 grudnia 1988 pod nr A-171^[15].

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Fotografie cerkwi