Cerkiew św. Olgi w Warszawie

Cerkiew św. Olgi

cerkiew wojskowa
Widok ogólny cerkwi
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny
Wezwanie	św. Olgi
Historia Data rozpoczęcia budowy 1902 Data zakończenia budowy 1903 Data poświęcenia 1903 Data zamknięcia 1915 Data zniszczenia po 1919
Dane świątyni Architekt Władimir Pokrowski Świątynia • materiał bud. • wysokość • długość • szerokość • liczba wiernych • cegła 53 m 32 m 24 m 700 osób Wieża kościelna • liczba wież 1 Kopuła • liczba kopuł 6 Liczba ikonostasów 1 Dzwonnica • typ dzwonnicy wbudowana
Położenie na mapie Warszawy (c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5 Cerkiew św. Olgi
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Cerkiew św. Olgi
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Cerkiew św. Olgi
52°12′40,0″N 21°02′36,3″E/52,211111 21,043417

Wnętrze cerkwi

Cerkiew św. Olgi – cerkiew prawosławna w Warszawie, wzniesiona w latach 1902–1903 na potrzeby Grodzieńskiego Pułku Huzarów Lejbgwardii. Została rozebrana przed 1935.

Historia

Tymczasowa cerkiew św. Olgi

W 1867 w kompleksie koszarowym położonym w rejonie współczesnych ulic Czerniakowskiej, Agrykoli i Szwoleżerów zlokalizowano pierwszą świątynię pod wezwaniem św. Olgi. Była to cerkiew wojskowa, z której korzystały pułki huzarów i ułanów^[1]. Piotr Paszkiewicz^[2], Henryk Sienkiewicz^[3] i Renata Popkowicz-Tajchert^[4] utożsamiają tę świątynię z budynkiem współczesnej katedry Świętego Ducha w Warszawie, urządzonej w dawnej rosyjskiej cerkwi. Analizy dokumentów rosyjskich oraz polskich opracowań komisji zajmującej się architekturą porosyjską w 1919 doprowadziły jednak Kiryła Sokoła^[5] i Ryszarda Mączewskiego^[6] do odrzucenia tej koncepcji. Mączewski pisze, że pierwsza cerkiew św. Olgi miała charakter świątyni domowej, położonej w jednym z drewnianych obiektów koszarowych. Jako jej projektanta wskazuje Teodora Witkowskiego^[6]. Wybór Olgi Kijowskiej jako patronki świątyni nie był przypadkowy. Dzień jej wspomnienia w Rosyjskim Kościele Prawosławnym pokrywał się z dniem święta pułku huzarów^[1].

Cerkiew reprezentacyjna

W 1901 pojawił się pomysł wzniesienia dla jednostki huzarów odrębnej świątyni. Car Mikołaj II poparł tę koncepcję i osobiście ofiarował 30 tys. rubli, zdaniem Piotra Paszkiewicza pokrywając tym samym połowę przewidywanych kosztów budowy^[7]. Kirył Sokoł twierdzi jednak, że łączny koszt wzniesienia cerkwi był znacznie wyższy i wyniósł ostatecznie 100 tys. rubli^[8]. Początkowo uroczyste położenie kamienia węgielnego planowano zorganizować 21 października 1901, w dniu urodzin księcia Pawła Aleksandrowicza Romanowa, tytularnego dowódcy pułku. Z nieznanych powodów zamiar ten został zarzucony i ceremonia ta odbyła się dopiero 24 maja roku następnego^[7]. Obiekt musiał być już gotowy w 1903, w tym roku bowiem opisuje go nowo wydany Najnowszy przewodnik po Warszawie^[7]. Cerkiew była przeznaczona dla 700 osób. Była budynkiem bardzo nowoczesnym w porównaniu z innymi świątyniami prawosławnymi Warszawy: zainstalowano w niej oświetlenie elektryczne i ogrzewanie parowe^[5].

Budowa cerkwi św. Olgi wpisywała się w szerszą akcję wznoszenia świątyń prawosławnych dla stacjonujących w Warszawie pułków rosyjskich. Według Piotra Paszkiewicza, na przełomie XIX i XX wieku w mieście wzniesiono kilkanaście takich obiektów. Autor ten podkreśla polityczny wymiar architektury cerkiewnej, która obok spełniania funkcji sakralnych miała utrwalać obecność władzy rosyjskiej na ziemiach polskich^[9]. Zaznacza jednak, że współcześni badacze, ze względu na skąpą ilość źródeł, nie są w stanie ustalić, czy wszystkie cerkwie wojskowe były budynkami wolno stojącymi, czy też kaplicami w wydzielonych pomieszczeniach koszarowych^[10].

12 czerwca 1911 na placu przylegającym do budynku zostało wzniesione brązowe popiersie rosyjskiego generała Michaiła Skobielewa, który zaczynał swoją karierę wojskową w pułku opiekującym się świątynią^[5].

Lokalizacja cerkwi św. Olgi

Dzisiejszy adres nieistniejącej cerkwi św. Olgi ul. 29 Listopada – współrzędne 52°12′40,0″N 21°02′36,3″E/52,211111 21,043417^[6].

Po 1915

W 1915 cerkiew została porzucona, gdy opiekująca się nią jednostka opuściła Warszawę. Na planie z 1924, odwzorowującym sytuację o siedem lat wcześniejszą, jej zarys został oznaczony krzyżem łacińskim, co może oznaczać jej spontaniczną adaptację na kościół katolicki^[6]. W raporcie komisji zajmującej się rozstrzygnięciem przyszłych losów cerkwi porosyjskich na jej temat nie zawarto jednoznacznych wskazówek^[1]. Jednak na ortofotomapie Warszawy z 1935 miejsce po świątyni, jak również po pomniku gen. Skobielewa, jest już puste^[6]. Wskazuje to na jej zniszczenie w czasie akcji rewindykacji świątyń prawosławnych, jako symbolu carskiego panowania^[11].

Architektura i wystrój wnętrza

Autorem projektu świątyni był architekt eparchialny Władimir Pokrowski, który wykonał go w stylu siedemnastowiecznych cerkwi rosyjskich^[8]. Budynek miał 53 metry wysokości, 32 długości i 24 szerokości. Nad prezbiterium obiektu znajdowała się główna kopuła, otoczona czterema mniejszymi; wszystkie były złocone i zwieńczone krzyżami. Budowla do wysokości dwóch metrów powyżej poziomu gruntu była pokryta były szarym granitem, zaś pozostałą część ścian wyłożono białą cegłą. Ponad przedsionkiem wznosiła się strzelista dzwonnica^[8].

Podłoga cerkwi wyłożona była terakotową płytką. We wnętrzu umieszczono trzyrzędowy ikonostas ze złoconego drewna^[8]. Zachowane fotografie pozwalają stwierdzić, że wizerunki świętych znajdowały się również w bocznych, ozdobnych kiotach, zaś ściany budynku pokryte były polichromią^[12].

Przypisy

Bibliografia

• Paszkiewicz P., Pod berłem Romanowów. Sztuka rosyjska w Warszawie 1815-1915, Warszawa 1991.
• Sienkiewicz H., Cerkwie w krainie kościołów, TRIO, Warszawa 2006, ISBN 978-83-60623-04-6.
• Sokoł K., Russkaja Warszawa, MID Synergia, Moskwa 2002, ISBN 5-7368-0252-X.