Cerkiew Cudownego Zbawiciela w Rogawce

Cerkiew Cudownego Zbawiciela

731 z dnia 29.12.1989.
cerkiew parafialna
Cerkiew od wschodu
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Miejscowość	Rogawka
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
Diecezja	warszawsko-bielska
Wezwanie	Cudownego Zbawiciela (Przeniesienia z Edessy do Konstantynopola Obrazu Chrystusa Nie Ludzką Ręką Uczynionego)
Wspomnienie liturgiczne	16/29 sierpnia
Historia Data zakończenia budowy 1854/1858 (?) Data poświęcenia 29 sierpnia 2015 (ostatnia) Aktualne przeznaczenie czynna świątynia prawosławna Fundator Szymon Szum
Dane świątyni Świątynia • materiał bud. • drewno Liczba ikonostasów 1 Ołtarz • liczba ołtarzy 1 Liczba naw 1 Dzwonnica • typ dzwonnicy wolnostojąca, drewniana, 3-dzwonowa
Położenie na mapie gminy wiejskiej Siemiatycze Rogawka, cerkiew
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Rogawka, cerkiew
Położenie na mapie województwa podlaskiego Rogawka, cerkiew
Położenie na mapie powiatu siemiatyckiego Rogawka, cerkiew
52°26′09,8″N 22°47′10,9″E/52,436056 22,786361

Widok cerkwi od zachodu

Nagrobek fundatora świątyni rogawskiej na cmentarzu przy cerkwi

Cerkiew Cudownego Zbawiciela – prawosławna cerkiew parafialna w Rogawce. Należy do dekanatu Siemiatycze diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Świątynia została wzniesiona w latach 50. XIX w. z inicjatywy Szymona Szuma, mieszkańca Rogawki, na miejscu starszej cerkwi istniejącej co najmniej od 1646. Od momentu poświęcenia jest niemal nieprzerwanie czynna (z przerwą w okresie bieżeństwa od 1915 do 1918). Do 1996 była jednym z filialnych obiektów sakralnych parafii Świętych Piotra i Pawła w Siemiatyczach, następnie stała się świątynią samodzielnej parafii. Szczególnym kultem od 1893 otaczana była przechowywana w cerkwi ikona Obrazu Chrystusa Nie Ludzką Ręką Uczynionego, skradziona w 1980 i zastąpiona dokładną kopią. We wnętrzu świątyni znajduje się XIX-wieczny ikonostas.

Cerkiew położona jest w obrębie cmentarza prawosławnego usytuowanego na zalesionym wzgórzu ok. 250 metrów na południowy zachód od drogi przecinającej Rogawkę^[1].

Wezwanie

Pierwotnie cerkiew w Rogawce nosiła wezwanie św. Szymona Słupnika, patrona fundatora budowli Szymona Szuma^[2]. W 1893 świętem patronalnym cerkwi stało się wspomnienie Przeniesienia z Edessy do Konstantynopola „Cudownego Obrazu Zbawiciela na Chuście”. W roku tym w rejonie Siemiatycz wybuchła epidemia cholery. Z powodu przenikania się w regionie tradycji prawosławnych i katolickich, cała miejscowa ludność modliła się w podobnych wypadkach do św. Rocha, czczonego w Kościele katolickim m.in. jako opiekun ofiar zarazy i który był również patronem kościoła w pobliskich Miłkowicach. Wspomnienie liturgiczne wymienionego świętego przypadało 16 sierpnia. W tym samym dniu według kalendarza juliańskiego przypada prawosławne święto Przeniesienia z Edessy do Konstantynopola Cudownego Obrazu Zbawiciela na Chuście. Prawosławni mieszkańcy Rogawki, w intencji ratowania się przed zarazą, postanowili ufundować wizerunek związany z tym właśnie świętem – ikonę Obrazu Chrystusa Nie Ludzką Ręką Uczynionego (Acheiropoietos). Przyjęli również, iż w tym dniu wypadać będzie święto patronalne cerkwi^[3]. W oficjalnych wykazach parafii prawosławnych rogawska cerkiew figuruje pod uproszczonym wezwaniem Cudownego Zbawiciela^[4]. W Katalogu zabytków sztuki w Polsce nieściśle wskazano podwójne wezwanie Nie Ludzką Ręką Uczynionego Obrazu Zbawiciela i Szymona Słupnika, łącząc wezwanie historyczne z aktualnym^[5].

Historia

Pierwsza cerkiew w Rogawce powstała przed 1646, jej patronem był św. Dymitr Sołuński. W wymienionym roku została uposażona przez Annę Lubecką. W tym momencie była to świątynia unicka. W 1726 cerkiew tę określono jako „starą”^[5]. W 1839 budowla sakralna w Rogawce stała się własnością Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego na mocy postanowień synodu połockiego, likwidującego Kościół unicki w Imperium Rosyjskim z wyjątkiem diecezji chełmskiej^[6].

Nową świątynię na miejscu starszej ufundował mieszkaniec Rogawki Szymon Szum. Według inskrypcji, która do 1946 znajdowała się na tablicy nad wejściem do świątyni, nastąpiło to w 1854^[7][a]. Datę o cztery lata późniejszą podał Fiodor Griebienszczikow w swoim opracowaniu poświęconym dziejom cerkwi Świętych Piotra i Pawła w Siemiatyczach z 1877^[7]. Obiekt zbudował miejscowy cieśla^[1]. W 1858 w sąsiedztwie cerkwi wzniesiono drewnianą dzwonnicę, na której zawisły trzy dzwony: dwa z Węgrowa i jeden z pracowni D. Szmagina w Moskwie^[1].

W latach 1863–1866 w obiekcie wystawiona była dla kultu czczona jako cudotwórcza kopia Galackiej Ikony Matki Bożej pochodząca z cerkwi w Narojkach i przeniesiona do Rogawki na czas wznoszenia w tejże miejscowości nowej świątyni prawosławnej^[8].

Po ustaniu epidemii cholery r. 1893, napisana w tym samym roku ikona Obrazu Chrystusa Nie Ludzką Ręką Uczynionego stała się obiektem szczególnej czci w miejscowej społeczności prawosławnej. Pojawił się zwyczaj jej procesyjnego przenoszenia z domu do domu w dniu święta patronalnego, by odwiedziła każdą prawosławną rodzinę we wsi. Tradycyjnie ikonę mogli nieść jedynie kawalerowie, a w domu kapłan modlił się za pomyślność jego mieszkańców. W cerkwi obraz stale znajdował się w części ołtarzowej, nad żertwiennikiem (stołem ofiarnym)^[9].

W maju 1914 budowla została oszalowana, a drewno na ten cel przekazał z prywatnego lasu Jan Szum, wnuk fundatora obiektu^[1].

Jeden z krzyży dziękczynnych wystawionych przez ludność prawosławną w podzięce za przetrwanie I wojny światowej

Świątynia pozostawała czynna do 1915, gdy większość prawosławnych mieszkańców Rogawki została ewakuowana w ramach bieżeństwa. Na miejscu pozostali nieliczni, którzy nadal opiekowali się świątynią, a także odprawiali nabożeństwa niewymagające obecności kapłana^[2]. Mieszkańcy Rogawki, Cecel, Krupic i Klukowa wystawili na zachód od wejścia do cerkwi trzy krzyże wotywne w podzięce za przetrwanie przez budowlę i ich samych okresu konfliktu wojennego. W czasie I wojny światowej budowla nie poniosła strat^[1].

Od 1922 do 1939 cerkwią szczególnie opiekował się Aleksander Szum, wnuk fundatora^[1]. Według różnych źródeł świątynia przetrwała bez uszczerbku również II wojnę światową^[1] lub też po jej zakończeniu wymagała kapitalnego remontu^[2]. Kilkanaście lat po 1945 szeroko zakrojone prace w cerkwi podjęli parafianie (w tym rodzina Szumów) oraz wikariusz parafii prawosławnej w Siemiatyczach ks. Grzegorz Sosna. W tym okresie dach kryty gontem wymieniono na eternit, a następnie na blachę. Zabezpieczone zostały fundamenty świątyni, wymieniona podłoga oraz sufit, natomiast wnętrze oszalowane dębową boazerią. Cerkiew została zelektryfikowana, zaś do wnętrza wstawiono miedziane świeczniki i feretrony wykonane przez R. Brzeskiego, malarza z Siemiatycz^[2]. Wiera Nieroszczuk z Kleszczel wykonała dla świątyni nową Golgotę i Zmartwychwstanie Pańskie^[1][b]. Świątynia pozyskała także dodatkowe komplety szat liturgicznych, a krzyże na ołtarzu i stole ofiarnym pozłocono. Renowacji poddano dzwonnicę i dzwony, z których tylko jeden mógł być nadal wykorzystywany (dwa były rozbite). Remont w całości sfinansowała miejscowa społeczność prawosławna^[2]. Od 1973 świątynią opiekował się kolejny przedstawiciel rodziny Szumów – Włodzimierz, prawnuk fundatora^[1].

Po II wojnie światowej cerkiew została raz okradziona^[2]. Miało to miejsce w 1980, a złodzieje wynieśli z obiektu ikonę Obrazu Chrystusa Nie Ludzką Ręką Uczynionego z 1893. Sprawców nigdy nie ustalono. Zaginiony wizerunek zastąpiono kopią napisaną przez Wierę Nieroszczuk^[9].

Cerkiew wpisano do rejestru zabytków 29 grudnia 1989 pod nr 731^[10].

W latach 90. XX wieku w obiekcie miały miejsce kolejne prace renowacyjne: pozłocono ikonostas, doprowadzono wodę na cmentarz, który otoczono nowym ogrodzeniem, wykonano także nową bramę prowadzącą na teren świątyni^[1].

Do początku lat 90. XX wieku cerkiew w Rogawce była filialną świątynią parafii Świętych Piotra i Pawła w Siemiatyczach, a nabożeństwa odbywały się w niej w co trzecią niedzielę^[1]. Była to także kaplica cmentarna przeznaczona dla prawosławnych mieszkańców Rogawki, Klukowa i Krupic^[2]. Od połowy tej samej dekady Święta Liturgia w świątyni ma miejsce co tydzień, w czasie świąt Paschy, Bożego Narodzenia i Zesłania Ducha Świętego oraz w Wielki Czwartek i Wielki Piątek. W sierpniu 1996 na mocy dekretu metropolity warszawskiego i całej Polski Bazylego cerkiew w Rogawce stała się świątynią parafialną^[1]. Nadal kultywowane są w niej tradycje związane z ikoną patronalną, której święto przyciąga również pielgrzymów z innych parafii^[9].

29 sierpnia 2015, po zakończonym gruntownym remoncie, cerkiew została poświęcona przez metropolitę Sawę^[11]. W 2018 r. wstawiono do niej ikonę św. Jerzego z cząstką relikwii^[12]. W 2019 r. świątynia otrzymała nowe dzwony^[13].

Architektura

Bryła budynku

Dzwonnica cerkiewna podczas gruntownego remontu (2014)

Cerkiew w Rogawce jest budowlą drewnianą. Została wzniesiona na planie ośmioboku, w konstrukcji zrębowej. Jest orientowana, salowa, oszalowana. Od frontu obiekt posiada niewielką kruchtę z trójkątnym szczytem^[5]. zwieńczonym małą kopułką nad wejściem. Cerkiew kryta jest gontem. Dach nad cerkiewną nawą jest wielopołaciowy, z umiejscowioną w centralnej części ośmioboczną wieżyczką, zwieńczoną kopułką pokrytą złoconą blachą, z sześcioramiennym krzyżem. W sąsiedztwie cerkwi znajduje się drewniana dzwonnica wzniesiona na planie czworoboku, konstrukcji słupowo-ramowej^[5], zwieńczona dachem namiotowym pokrytym gontem.

Wyposażenie wnętrza

W cerkwi znajdował się jednorzędowy dziewiętnastowieczny ikonostas^[5], z wyobrażeniem Ostatniej Wieczerzy nad królewskimi wrotami^[1]. Znajdujące się w nim ikony napisano w stylu neorenesansowym, na złotym tle^[5]. Nowy ikonostas, wykonany przez rzemieślników z Ukrainy, umieszczono w 2016^[14]. Wartość zabytkową ma również przechowywany w cerkwi wizerunek jej dawnego patrona, Symeona Słupnika z 1860, oraz feretron z II poł. XIX stulecia z widocznymi wyobrażeniami Trójcy Świętej oraz Matki Bożej^[5]. Przed ikonostasem, po dwóch jego stronach, wystawione dla kultu są Golgota (po lewej stronie) oraz Zmartwychwstanie Pańskie (po prawej)^[1]. Nad ikonostasem widoczny jest cerkiewnosłowiański napis Priiditie ko mnie wsi trużdajuszczi i obojemiennii i az upokoju wy (pol. Przyjdźcie do Mnie wszyscy, którzy utrudzeni i obciążeni jesteście, a Ja was pokrzepię)^[1]. Od strony zachodniej w nawie znajduje się chór muzyczny z ażurową balustradą^[5].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Grzegorz Sosna, Antonina Troc-Sosna: Święte miejsca i cudowne ikony. Prawosławne sanktuaria na Białostocczyźnie. Wyd. 2. popr. i uzup. Białystok: Orthdruk, 2006. ISBN 83-85368-69-8. OCLC 169859884.
• Grzegorz Sosna: Rys historii parafii prawosławnej w Siemiatyczach. W: red. H. Majecki: Studia i materiały do dziejów Siemiatycz. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1989. ISBN 83-01-07983-5. OCLC 22275778.

Linki zewnętrzne

• Kościoły drewniane, Rogawka