Cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Bielsku Podlaskim

Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy
*Preczystieńska Cerkow*
	A-38 z dnia 29.10.1966.
	konkatedra
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Miejscowość	Bielsk Podlaski
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
Diecezja	warszawsko-bielska
Katedra	od 1951
Wezwanie	Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy
Wspomnienie liturgiczne	8/21 września;; 2. niedziela czerwca (Bielskiej Ikony Matki Bożej)
	Przedmioty szczególnego kultu
Cudowne ikony	Bielska Ikona Matki Bożej
Historia
Data zakończenia budowy	XVII/XVIII w., 1774
Aktualne przeznaczenie	czynna świątynia prawosławna
Fundator	Wasylisa Holszańska
Dane świątyni
Świątynia; • materiał bud.	; • drewno
Liczba ikonostasów	1
Ołtarz; • liczba ołtarzy; • wezwania ołtarzy bocznych	; 2; św. Anny
Liczba naw	3
Dzwonnica; • typ dzwonnicy	; wolnostojąca, drewniana
	Położenie na mapie Bielska Podlaskiego Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy
	Położenie na mapie województwa podlaskiego Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy
	Położenie na mapie powiatu bielskiego Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy
	52°46′03,4″N 23°11′43,0″E/52,767611 23,195278

Cerkiew pod wezwaniem Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy (Preczystieńska) – prawosławna cerkiew konkatedralna i parafialna w Bielsku Podlaskim. Należy do dekanatu Bielsk Podlaski diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Świątynia znajduje się przy ulicy Jagiellońskiej.

Historia

Pierwszą świątynię pod tym wezwaniem w Bielsku można odnosić prawdopodobnie do świątyni zniszczonej wraz z bielskim grodem w czasie najazdu tatarskiego w 1240. Przed 1289 książę włodzimierski Włodzimierz Wasylkowicz dla odbudowanej już cerkwi przekazał swój dar „w postaci ksiąg i ikon” o czym wspomina wzmianka z Latopisu Halicko-Wołyńskiego.

Następna wzmianka o cerkwi pod tym samym wezwaniem pochodzi z II połowy XV w., gdy księżna Wassa ufundowała cerkiew zamkową. Wassa zmarła przed 1484 i ciało fundatorki zostało pogrzebane pod prezbiterium cerkwi. Decyzja Aleksandra Jagiellończyka z 1506 o przeniesieniu świątyni z Góry Zamkowej na Stare Miasto (dzisiaj ulica Jagiellońska) została zrealizowana dopiero w 1562 i wtedy wzniesiono ją na nowo^[1]. Wraz z cerkwią zostało uroczyście przeniesione i ciało fundatorki, księżnej Wassy.

W 1596 cerkiew stała się świątynią unicką^[1]. W 1637 wzmiankowano, że cerkiew jest zrujnowana i są czynione starania by ją wyremontować. W 1727 r. wzmiankowano jako obiekt w złym stanie^[1].

Obecnie istniejąca cerkiew wzniesiona została w XVII w. lub w 1774 r. podczas generalnego remontu^[1] i jest najstarszą drewnianą świątynią w mieście. W 1790 dobudowano aneks do prezbiterium mieszczący boczny ołtarz św. Anny^[1]. W 1839 (w myśl ustaleń synodu połockiego) władze rosyjskie odebrały cerkiew unitom i przekazały prawosławnym. W 1875 i 1932 r. przeprowadzono remont. W 1944 r. częściowo uszkodzona w wyniku bombardowania^[1].

Świątynię remontowano w latach 1944, 1968 i ostatnio w 2001–2006^[1]. Cerkiew od 1951 pełni funkcję drugiej katedry biskupiej diecezji warszawsko-bielskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

20 sierpnia 2016 świątynię odwiedził patriarcha antiocheński Jan X^[2], a 21 września 2018 r. – patriarcha aleksandryjski Teodor II^[3].

Cerkiew wpisano do rejestru zabytków 29 października 1966 pod nr A-38^[4].

Architektura

Budowla drewniana, zrębowa, szalowana, na planie wydłużonego prostokąta, z zamkniętym prosto prezbiterium i prostokątną zakrystią. Trójnawowa z wieżą frontową. Oddzielnie stojąca dzwonnica jest również konstrukcji zrębowej. Do 1968 r. nad dachem wznosiła się jeszcze barokowa wieżyczka na sygnaturkę z XVIII wieku, ujęta na narożach wolutowymi spływami^[1]. W 2001 r. dobudowano aneks po stronie południowej prezbiterium^[1]. W 2002 wymieniono zabytkowe hełmy na nowe (o cebulastym kształcie) oraz dobudowano nową kopułę nad częścią ołtarzową. W 2003 roku wymieniono oszalowanie^[1].