Cerkiew Opieki Matki Bożej w Komańczy

Cerkiew Opieki Matki Bożej
	A-171 z dnia 05.01.1971.
	cerkiew parafialna
	; Widok ogólny (2020)
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Miejscowość	Komańcza
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
Diecezja	przemysko-gorlicka
Wezwanie	Opieki Matki Bożej
Wspomnienie liturgiczne	1/14 października
Historia
Data rozpoczęcia budowy	1800
Data zakończenia budowy	1803
Aktualne przeznaczenie	czynna świątynia prawosławna
Data zniszczenia; • przez	13 września 2006; pożar
Data odbudowy	2008–2010
Poprzednie wyznanie	greckokatolickie (do 1961)
Dane świątyni
Styl	łemkowski
Świątynia; • materiał bud.	; • drewno
Wieża kościelna; • liczba wież	; 3
Kopuła; • liczba kopuł	; 3
Liczba ikonostasów	1
Ołtarz; • liczba ołtarzy	; 1
Liczba naw	1
Dzwonnica; • typ dzwonnicy	; bramna, drewniana (z 1834)
	Położenie na mapie gminy Komańcza Komańcza, cerkiew prawosławna
	Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Komańcza, cerkiew prawosławna
	Położenie na mapie województwa podkarpackiego Komańcza, cerkiew prawosławna
	Położenie na mapie powiatu sanockiego Komańcza, cerkiew prawosławna
	49°20′25,0″N 22°03′20,7″E/49,340278 22,055750

Cerkiew Opieki Matki Bożej – prawosławna cerkiew parafii w Komańczy. Należy do dekanatu Sanok diecezji przemysko-gorlickiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Obecna cerkiew jest rekonstrukcją poprzedniej, która spłonęła 13 września 2006. Świątynia włączona do podkarpackiego Szlaku Architektury Drewnianej.

Historia

Zachowaną do 2006 cerkiew zbudowano w latach 1800–1803 na miejscu poprzedniej spalonej w 1800, jako parafialną cerkiew greckokatolicką^[2]. W 1834 ustawiono ikonostas wykonany przez snycerza i malarza Aftanazego Rużyłowicza przeniesionego ze wsi Wołosianka na Zakarpaciu. W 1834 wzniesiono dzwonnicę bramną, a w 1836 dobudowano zakrystię. Cechą szczególną było usytuowanie zakrystii na przedłużeniu sanktuarium, na osi wzdłużnej cerkwi. Cerkiew była wielokrotnie remontowana^[3]. Po wojnie mimo wysiedlenia znacznej liczby mieszkańców (Łemków) służyła pozostałym we wsi grekokatolikom (rodzinom kolejarzy obsługujących linię łupkowską i leśników pracujących w rzepedzkim tartaku). Nieprzerwanie odbywały się nabożeństwa greckokatolickie co było wówczas zjawiskiem wyjątkowym w skali kraju. 10 czerwca 1961 cerkiew została zamknięta przez władze. Była to tak zwana „akcja na cerkwie". Od wiernych zażądano przejścia na prawosławie^[4]. 22 czerwca 1963 cerkiew oficjalnie przekazano w użytkowanie reaktywowanej^[a] w 1962 r.^[5] parafii prawosławnej^[3].

W latach 1965–1970 przeprowadzono gruntowny remont świątyni. Załatano ubytki w ścianach oraz odremontowano fundamenty. W latach 1983–1985 przeprowadzono prace konserwatorskie ikonostasu i polichromii. Kolejne prace remontowe i zabezpieczające wykonano w okresie 1993–1995. 22 lipca 2001 w czasie wichury cerkiew uszkodziło padające drzewo. Dzięki dotacji firmy Ford naprawiono dach^[3].

Cerkiew przed pożarem (14.10.2001)
Elewacja północna (2005)
Po pożarze (2006)

13 września 2006 cerkiew wraz z wyposażeniem spłonęła, strażakom udało się uratować jedynie zabytkową dzwonnicę. 14 września 2006 (następnego dnia po pożarze) prawosławny arcybiskup przemyski i nowosądecki Adam (Dubec) zapowiedział jej odbudowę w kształcie sprzed pożaru i 14 października 2008 celebrował w nowej cerkwi liturgię (cerkiew w stanie surowym bez okien i podłogi, bez ikonostasu i polichromii). Potrzebne do odbudowy cerkwi 240 m³ drewna jodłowego przekazały w formie darowizny Lasy Państwowe. Drewno, w postaci belek długości 10 m i średnicy minimum 50 cm w cieńszym końcu pochodziło z nadleśnictw Baligród, Komańcza i Rymanów^[6].

W dniach 13–14 października 2010 dokonano uroczystej konsekracji odbudowanej w kształcie sprzed pożaru świątyni. Cerkiew poświęcił metropolita warszawski i całej Polski Sawa – zwierzchnik Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego oraz inni hierarchowie PAKP^[3].

Cerkiew z lat 1800–1803 była wpisana do rejestru zabytków 5 stycznia 1971 pod nr A-171. Z nadal istniejących obiektów wpisano pod tym samym numerem dzwonnicę, przycerkiewny cmentarz oraz ogrodzenie.

Widok od strony północnej
Elewacja frontowa z dzwonnicą
Widok od strony prezbiterium

Architektura i wyposażenie

Cerkiew wzniesiona z drewna w konstrukcji zrębowej, na kamiennej podmurówce, orientowana, pierwotnie trójdzielna, obecnie czwórdzielna, na planie prostokąta. Od wschodu prezbiterium na planie wąskiego prostokąta zamknięte trójbocznie z zakrystią. Obszerna kwadratowa nawa szersza od prezbiterium i prostokątny babiniec i prostokątne kruchty. Zrąb babińca, nawy, prezbiterium i zakrystii na równej wysokości, kruchta niższa od babińca, o równej mu szerokości. Zwarta bryła świątyni przykryta jest dachem wielospadowym, nad zakrystią trzyspadowym z prostą kalenicą i wysuniętym okapem, nad kruchtą pulpitowym. Nad zakrystią, prezbiterium, nawą i babińcem znajdują się cztery ośmioboczne, cebulaste wieżyczki z ślepymi latarniami, podzielone ząbkowanymi gzymsami, w dolnych częściach pokryte gontem, w górnych blachą, zwieńczone cebulkami zakończonymi iglicami i podwójnymi krzyżami. Ściany cerkwi oszalowane pionowymi deskami i listwowane. Wszystkie części budynku, poza kruchtą otaczają dwa profilowane gzymsy – podokapowy i nadokienny^[2].

Wewnątrz nad nawą, prezbiterium i babińcem rozpięte są zrębowe, 8-polowe kopuły namiotowe, nad przedsionkiem sufit z desek. Nad babińcem nadwieszony jest chór muzyczny. Wnętrze doświetlają prostokątne okna z podziałem na 24 kwadratowe kwatery^[2].

Oryginalne wyposażenie cerkwi uległo zniszczeniu. Obecnie wewnątrz znajduje się współczesna kopia ikonostasu z 1832, zniszczonego w czasie pożaru^[2].

Wokół cerkwi

Cerkiew otoczona jest kamiennym ogrodzeniem dawnego cmentarza. Od strony zachodniej, w linii ogrodzenia, znajduje się szkieletowa wieża-dzwonnica pełniąca pierwotnie także funkcję bramy. Trzykondygnacyjna o pochyłych ścianach, kryta blaszanym dachem namiotowym zwieńczonym charakterystyczną wieżyczką, z dzwonem z 1882^[3].

Uwagi

↑ Parafia prawosławna w Komańczy istniała w XVI w.

Przypisy

↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie. 2021-09-30. [dostęp 2021-07-23].
↑ ^a ^b ^c ^d Adam Sapeta: Zespół cerkwi greckokatolickiej pw. NMP, ob. cerkiew prawosławna. zabytek.pl. [dostęp 2021-07-24].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Krzysztof Zieliński: Leksykon drewnianej architektury sakralnej województwa podkarpackiego. PRO CARPATHIA, Rzeszów 2015, s. 118, 119. ISBN 978-83-61577-68-3.
↑ Magdalena i Artur Michniewscy, Marta Duda: Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja. Wydawnictwo Rewasz, Pruszków 2011, s. 165. ISBN 978-83-62460-12-0.
↑ Komańcza – Historia parafii Opieki Matki Bożej. cerkiew.pl. [dostęp 2021-09-02].
↑ Marszałek Edward: Niech szumią na szczytach, w: „Echa Leśne” nr 2 (616) 2014, s. 23, 24

[5] Parafia prawosławna w Komańczy istniała w XVI w.

[zabytek-1] Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie. 2021-09-30. [dostęp 2021-07-23].

[zabytek2-2] Adam Sapeta: Zespół cerkwi greckokatolickiej pw. NMP, ob. cerkiew prawosławna. zabytek.pl. [dostęp 2021-07-24].

[KZ-3] Krzysztof Zieliński: Leksykon drewnianej architektury sakralnej województwa podkarpackiego. PRO CARPATHIA, Rzeszów 2015, s. 118, 119. ISBN 978-83-61577-68-3.

[Michniewscy-4] Magdalena i Artur Michniewscy, Marta Duda: Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja. Wydawnictwo Rewasz, Pruszków 2011, s. 165. ISBN 978-83-62460-12-0.

[6] Komańcza – Historia parafii Opieki Matki Bożej. cerkiew.pl. [dostęp 2021-09-02].

[7] Marszałek Edward: Niech szumią na szczytach, w: „Echa Leśne” nr 2 (616) 2014, s. 23, 24

[1]

[2]

[3]

[4]

[a]

[5]

[6]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne