Cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego w Dobratyczach

Cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego
cerkiew parafialna
Widok ogólny cerkwi
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Miejscowość	Dobratycze
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
Parafia	Podwyższenia Krzyża Pańskiego
Wezwanie	Podwyższenia Krzyża Pańskiego
Wspomnienie liturgiczne	14/27 września
Historia Data rozpoczęcia budowy ok. 1900 Data zakończenia budowy ok. 1900 Data poświęcenia 18 września 2021 Aktualne przeznaczenie czynna świątynia prawosławna
Dane świątyni Świątynia • materiał bud. • drewno Kopuła • liczba kopuł 2 Liczba ikonostasów 1 Liczba naw 1 Dzwonnica • typ dzwonnicy wolnostojąca, drewniana
Położenie na mapie gminy Kodeń Dobratycze, cerkiew
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Dobratycze, cerkiew
Położenie na mapie województwa lubelskiego Dobratycze, cerkiew
Położenie na mapie powiatu bialskiego Dobratycze, cerkiew
52°00′25,1″N 23°36′51,9″E/52,006972 23,614417

Krzyż na miejscu drugiej cerkwi w Dobratyczach, wzniesionej w 1905 i zniszczonej w czasie I wojny światowej

Dzwonnica cerkiewna

Miejsce na cmentarzu w Białej Podlaskiej, na którym znajdowała się cerkiew przed przeniesieniem do Dobratycz. Krzyż oznacza miejsce zajmowane niegdyś przez ołtarz

Cerkiew Podwyższenia Krzyża Pańskiego – prawosławna cerkiew parafialna w Dobratyczach. Należy do dekanatu Terespol diecezji lubelsko-chełmskiej Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Położona na północnym krańcu Dobratycz, przy szosie do Terespola^[1].

W Dobratyczach od 1626 istniała drewniana cerkiew unicka, fundacja Mikołaja Sapiehy. Parafia unicka działała we wsi do likwidacji unickiej diecezji chełmskiej, gdy władze rosyjskie przymusowo przyłączyły ją do eparchii chełmsko-warszawskiej Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Na początku XX wieku w miejscowości oddano do użytku nową cerkiew prawosławną, która działała do lat 1915–1916, zaś w toku działań wojennych została całkowicie zniszczona.

Obecnie działająca w Dobratyczach cerkiew pierwotnie znajdowała się najprawdopodobniej w Cycowie, zaś w latach 1956–1993 w Białej Podlaskiej, gdzie pełniła funkcje świątyni parafialnej. Do Dobratycz została przeniesiona po wzniesieniu w Białej Podlaskiej murowanej cerkwi Świętych Cyryla i Metodego.

Jest to budowla drewniana na betonowej podmurówce, orientowana, z dwiema niewielkimi cebulastymi kopułami. W jej wnętrzu zachował się ikonostas z przełomu XIX i XX w.

Historia

Pierwsze cerkwie w Dobratyczach

W powstałej najpóźniej na początku XV w. wsi Dobratycze istniała od 1626 cerkiew unicka. Była to budowla drewniana ufundowana przez Mikołaja Sapiehę. Obiekt ten funkcjonował nadal w 1726^[1]. Parafia w Dobratyczach przymusowo przeszła do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego w 1875, w ramach likwidacji unickiej diecezji chełmskiej.

W 1898 do świątyni dobratyckiej uczęszczało 1898 wiernych^[2].

Na początku XX w. w Dobratyczach oddana do użytku została nowa cerkiew prawosławna. Jej projektantem był Władimir Pokrowski, naczelny architekt eparchii warszawskiej i nadwiślańskiej^[2]. Obiekt wyświęcił 9 września 1906 biskup chełmski Eulogiusz w asyście przełożonego monasteru św. Onufrego w Jabłecznej archimandryty Józefa oraz pięciu kapłanów z eparchii chełmskiej oraz sąsiedniej grodzieńskiej. Budowę i wyposażenie świątyni opłacił skarb państwa rosyjskiego, przekazując na ten cel 28 tys. rubli dotacji; miejscowi parafianie zebrali dodatkowo 2500 rubli. Cerkiew była budowlą ceglaną na fundamencie granitowym, z dzwonnicą położoną nad przedsionkiem; wieża ta górowała nad całą okolicą. Na elewacjach budynku znajdowały się wizerunki świętych na złotym tle. Budynek posiadał jedną kopułę. W momencie oddania do użytku nowej cerkwi nie rozebrano starszej, drewnianej, którą w 1906 opisywano jako chylącą się ku upadkowi^[3]. Murowana cerkiew w Dobratyczach pozostawała czynna do przełomu lat 1915/1916. Położona na obszarze działań wojennych I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej, cerkiew została w ich rezultacie całkowicie zniszczona. Jej istnienie upamiętnia krzyż z pamiątkową tablicą^[2].

Cerkiew przeniesiona do Dobratycz

Według większości źródeł obecnie funkcjonująca w Dobratyczach świątynia została wybudowana na początku XX w. w Cycowie^[1][4], choć wskazuje się także, że pierwotnie znajdowała się w Pniównie^[2]. Pierwotnie jej patronem był św. Michał Archanioł^[1]. Parafia cycowska zawiesiła działalność duszpasterską w latach I wojny światowej, gdy jej parafianie udali się na bieżeństwo^[5]. W dwudziestoleciu międzywojennym cycowska cerkiew została uwzględniona w wykazie świątyń planowanych do legalnego otwarcia, sporządzonym w 1919 przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, jednak w wykazach faktycznie czynnych prawosławnych obiektów sakralnych na Lubelszczyźnie z lat 1923–1927 nie ma o niej informacji^[6].

Według M. Chyla w latach 1947–1948, mimo życzenia miejscowych mieszkańców, którzy pragnęli zaadaptować ją na kaplicę cmentarną, zdecydowano o rozbiórce świątyni^[2]. Z inicjatywy ks. Aleksandra Bironta, proboszcza parafii prawosławnej w Białej Podlaskiej^[7], budynek został ostatecznie przeniesiony w 1956 na cmentarz prawosławny w Białej Podlaskiej, by spełniać funkcje nowej cerkwi parafialnej (od zburzenia dawnej cerkwi cmentarnej w czasie akcji rewindykacyjnej – w 1938 – w Białej Podlaskiej nie było wolnostojącej świątyni tego wyznania^[4]). W nowym miejscu świątyni nadano wezwanie Narodzenia Matki Bożej^[7].

W związku z budową nowej, murowanej cerkwi parafialnej w Białej Podlaskiej, świątynia została w 1993^[1] lub 1994^[4][2] na mocy decyzji biskupa lubelskiego i chełmskiego Abla przeniesiona do Dobratycz i wyświęcona ku czci Podwyższenia Krzyża Pańskiego^[2], tj. otrzymała to samo wezwanie, co dobratycka cerkiew istniejąca w latach 1906–1915^[3].

W 2. dekadzie XXI w. cerkiew została gruntownie wyremontowana^[8], a następnie (18 września 2021 r.) wyświęcona przez arcybiskupa przemyskiego i gorlickiego Paisjusza^[9].

Architektura

Cerkiew została wzniesiona z drewna na betonowej podmurówce, jest orientowana, szalowana, o konstrukcji zrębowej. Wejście do budynku prowadzi przez przedsionek kryty dachem dwuspadowym wykończonym trójkątnym szczytem oraz wieloboczną wieżyczką, zwieńczoną cebulastą kopułą z prawosławnym krzyżem. Nad główną kwadratową nawą, wyższą od przedsionka znajduje się wsparty na słupach płaski strop. Dach nad nawą jest czterospadowy, znajduje się na nim ośmioboczna wieżyczka, również z cebulastą kopułą. Prezbiterium jest mniejsze od nawy, zamknięte prostokątnie, z boczną zakrystią wzniesioną na planie prostokąta i krytą dachem pulpitowym^[1].

We wnętrzu świątyni mieści się pięcioosiowy ikonostas powstały na przełomie XIX i XX stulecia, łączący elementy neorenesansowe z typowymi cechami bizantyjsko-ruskiej sztuki sakralnej^[1].

Obok cerkwi znajduje się wolnostojąca, drewniana dzwonnica, zaś naprzeciw świątyni – cmentarz prawosławny z trzema zabytkowymi nagrobkami unickimi z lat 50. XIX wieku^[1] oraz nagrobkami prawosławnymi z II połowy XIX w.

Przypisy