Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Nowoberezowie

Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego
Distinctive emblem for cultural property.svg A-12 z dnia 07.08.2000.
cerkiew parafialna
Ilustracja
Widok ogólny
Państwo Polska
Województwo podlaskie
MiejscowośćNowoberezowo
Wyznanieprawosławne
KościółPolski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
Diecezjawarszawsko-bielska
WezwanieWniebowstąpienia Pańskiego
Wspomnienie liturgiczne40. dzień po Passze
Położenie na mapie gminy wiejskiej Hajnówka
Mapa konturowa gminy wiejskiej Hajnówka, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Nowoberezowo, cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Nowoberezowo, cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego”
Położenie na mapie powiatu hajnowskiego
Mapa konturowa powiatu hajnowskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Nowoberezowo, cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego”
Ziemia52°45′32,0″N 23°30′24,5″E/52,758889 23,506806

Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego – prawosławna cerkiew w Nowoberezowie. Należy do parafii pod tym samym wezwaniem, która z kolei działa w ramach dekanatu Hajnówka diecezji warszawsko-bielskiej. Zbudowana w latach 1873–1876 na potrzeby utworzonej najpóźniej w XVI w. parafii – początkowo prawosławnej, następnie unickiej i ponownie prawosławnej od synodu połockiego w 1839.

Historia

Pierwsza cerkiew parafialna

Obszar dzisiejszego Nowoberezowa w XVI w. zamieszkiwała ludność ruska, która miała swoją prawosławną świątynię w Starym Berezowie. Według ustnych przekazów budowla ta uległa całkowitemu zniszczeniu w pożarze w XVII stuleciu, przed 1618. Po tym wydarzeniu w Nowoberezowie powstała parafialna cerkiew św. Jana Teologa, położona na miejscu dzisiejszej cerkwi Wniebowstąpienia Pańskiego. Przy świątyni działał cmentarz, który nie przetrwał (nie istniał już w II połowie XIX w.)[1].

Po 1596 parafia nowoberezowska przyjęła unię[2]. W 1771 w Nowoberezowie powstała druga cerkiew, ufundowana przez starościnę bielską Izabellę Branicką[1].

Nowoberezowska parafia należała do unickiej metropolii kijowsko-wileńskiej, następnie w latach 1797–1809 do diecezji supraskiej, a następnie do unickiej diecezji brzeskiej. W dwóch pierwszych administraturach wchodziła w struktury dekanatu białostockiego[2]. Położona była na terenie majątku państwowego[3]. W 1838 do świątyni uczęszczało 2921 parafian[4].

Z powodu daleko posuniętej latynizacji Kościoła unickiego w Imperium Rosyjskim w latach 30. XIX w. w cerkwi brakowało wielu utensyliów typowych dla chrześcijaństwa obrządku bizantyjskiego. Były one stopniowo uzupełniane w ramach akcji ujednolicania obrzędów i wyposażenia świątyń unickich na Podlasiu, ziemiach litewskich i białoruskich przygotowującej kasatę unii i przyłączenie parafii w tych regionach do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego[5]. Efektem latynizacji było także umieszczenie w świątyni organów[6], które zdemontowano w 1837[7]. Pozostawiono natomiast w budynku pounicką ambonę z XVIII w.[8]. W cerkwi przetrwał natomiast ikonostas. Protokół wizytacji z lat 1726–1727 opisuje czterorzędowy ikonostas z rzędami ikon miejscowych, Apostołów, Proroków i dwunastu wielkich świąt[9]. W protokole z 1835 oprócz „zgodnego z obrządkiem greckowschodnim” ikonostasu znajdowały się również stół ofiarny (żertwiennik) oraz ołtarz (prestoł), co stanowiło wyjątek na tle innych, silnie zlatynizowanych unickich cerkwi na Podlasiu[10].

Proboszcz parafii nowoberezowskiej, Antoni Pańkowski, odmówił podpisania deklaracji o przejściu na prawosławie w lecie 1838, gdy takową złożyła większość proboszczów podlaskich cerkwi, i zgodził się na konwersję dopiero w listopadzie tego samego roku[11]. W parafii nowoberezowskiej jesienią 1838 doszło do konfliktu na tle przyszłości parafii, który podsycał zdecydowanie przeciwny prawosławiu ks. Pańkowski[12]. Wydarzenia w Nowym Berezowie były przedmiotem badań specjalnej komisji powołanej przez władze rosyjskie[13], na czele której stał oficer żandarmerii major Łomaczewski. Sprawą interesowali się generał-gubernator wileński Dołgorukow oraz oberprokurator Świętego Synodu Protasow. Cerkiew nowoberezowska była już wówczas świątynią prawosławną (na mocy ustaleń synodu połockiego)[14]. W 1857 liczbę parafian oszacowano na 1857 osób[1].

Cerkiew z 1876

Cerkiew od strony prezbiterium i brama wjazdowa

W momencie ustalania liczby parafian w Nowoberezowie władze cerkiewne stwierdziły, że cerkiew z XVII w. jest w bardzo złym stanie technicznym. W związku z tym zdecydowano o budowie nowej świątyni, którą wznoszono od 1873 do 1876. Autorem projektu budowli był inż. Łoziński[1]. Według tego samego projektu zbudowano w latach 1873–1877 cerkiew Świętych Kosmy i Damiana w Rybołach[15].

Cerkiew zbudowano na planie krzyża z kamienia ciosanego oraz cegły; teren świątyni otoczono murem z kamieni. Do budynku wstawiono także nowy ikonostas z ikonami Szołochowa, twórcy ze Słonima. Jest to konstrukcja dwurzędowa, w stylu klasycystycznym. Utensylia i pozostałe elementy wyposażenia cerkiewnego było systematycznie wymieniane w czasie kilku kolejnych remontów przeprowadzanych w XX w. W latach 30. tego stulecia powstały freski we wnętrzu budynku. Ze starszej świątyni pozostały jedynie siedemnastowieczne dzwony[1].

Do cerkwi na początku XX w. uczęszczało 4399 parafian. Placówka duszpasterska wchodziła w skład dekanatu kleszczelowskiego eparchii grodzieńskiej. Świątynia pozostawała czynna przez całe dwudziestolecie międzywojenne, należała do parafii etatowej, spadła natomiast liczba parafian, których w 1934 było 3717. Z powodu migracji ludności do miast liczba ta w latach powojennych spadała nadal[1].

Cerkiew pozostaje czynna jako główna świątynia parafii Wniebowstąpienia Pańskiego w Nowoberezowie, jednak regularne nabożeństwa odprawiane są w niej tylko od święta patronalnego do dnia wspomnienia św. Jana Teologa, który jest patronem drugiej położonej we wsi świątyni[1].

Cerkiew została wpisana do rejestru zabytków 7 sierpnia 2000 pod nr A-12[16].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g A. Oksentowicz-Martyniuk, Historia parafii Wniebowstąpienia Pańskiego w Nowoberezowie, „Wiadomości Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego”, nr 5 (258), maj 2011, ss. 14–15.
  2. ↑ a b Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 55–59. ISBN 978-83-7431-364-3.
  3. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 82. ISBN 978-83-7431-364-3.
  4. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 100. ISBN 978-83-7431-364-3.
  5. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 246–247, 251, 256. ISBN 978-83-7431-364-3.
  6. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 333. ISBN 978-83-7431-364-3.
  7. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 341. ISBN 978-83-7431-364-3.
  8. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 343–344. ISBN 978-83-7431-364-3.
  9. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 285. ISBN 978-83-7431-364-3.
  10. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 300. ISBN 978-83-7431-364-3.
  11. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 368. ISBN 978-83-7431-364-3.
  12. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 390–393. ISBN 978-83-7431-364-3.
  13. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 394–395. ISBN 978-83-7431-364-3.
  14. ↑ Matus I.: Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30. XIX wieku. Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2013, s. 411–413. ISBN 978-83-7431-364-3.
  15. ↑ Sosna G., Fionik D.: Parafia Ryboły. Bielsk Podlaski–Ryboły–Białystok: Białoruskie Towarzystwo Historyczne, 1999, s. 97. ISBN 83-909009-7-1.
  16. ↑ Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie. 2020-09-30.
Cerkwie w powiecie hajnowskim
Hajnówka
powiat hajnowski

Orthodox church of the Holy Trinity in Hajnówka0020.JPG

Media użyte na tej stronie

Hajnówka (gmina wiejska) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Hajnówka, Polska
Podlaskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podlaskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 54.50 N
  • S: 52.17 N
  • W: 21.45 E
  • E: 24.10 E
Powiat hajnowski location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu hajnowskiego, Polska
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Nowoberezowo - Church of Ascension of Jesus Christ 01.jpg
Autor: Yarl, Licencja: CC BY-SA 3.0
Cerkiew Wniebowstąpienia Pańskiego w Nowoberezowie.
Nowoberezowo Cerkiew Wniebowstapienia Panskiego.JPG
Autor: Robert Wielgórski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Nowoberezowo Cerkiew Wniebowstapienia Panskiego, woj. podlaskie