Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej w Moskwie (Basmannyj)

Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej Церковь Успения Пресвятой Богородицы
cerkiew parafialna
Widok cerkwi w 1825 r.
Państwo	ZSRR
Miejscowość	Moskwa
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Rosyjski Kościół Prawosławny
Eparchia	moskiewska
Wezwanie	Zaśnięcia Matki Bożej
Historia Data rozpoczęcia budowy 1696 Data zakończenia budowy 1699 Data poświęcenia 1699 Data zamknięcia 1936 Data zniszczenia • przez 1936 władze radzieckie Fundator Iwan Swierczkow
Dane świątyni Styl barok moskiewski Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież 1 Liczba ikonostasów 3 Ołtarz • liczba ołtarzy • wezwania ołtarzy bocznych 3 św. Piotra Moskiewskiego, Narodzenia św. Jana Chrzciciela Liczba naw 2
Położenie na mapie Moskwy Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej
Położenie na mapie Rosji Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej
55°45′32″N 37°38′28″E/55,758889 37,641111

Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej – wzniesiona w latach 1696–1699 i zniszczona w 1936 r. prawosławna cerkiew w Moskwie, w rejonie Basmannym, przy ul. Pokrowka.

Historia

Pierwsza cerkiew pod tym wezwaniem, położona na miejscu późniejszej świątyni murowanej, została wzniesiona w 1511 r. przez zamieszkujących miejscową słobodę rzemieślników wyrabiających kotły. W 1656 r. zastąpiono ją cerkwią murowaną, co świadczy o tym, że sytuacja materialna mieszkańców słobody była bardzo dobra. W latach 1696–1699 również tę świątynię rozebrano i wzniesiono kolejną, także murowaną, gdyż starsza świątynia w 1688 r. poważnie ucierpiała w pożarze. Fundatorem nowej cerkwi był Iwan Swierczkow, jeden z kupców, którzy osiedlali się w okolicy, odkąd zmieniła ona swój charakter z uwagi na fakt, że przebiegała przez nią droga do carskich rezydencji w Rubcowie i Izmajłowie^[1]. Na zaproszenie Swierczkowa świątynię wznosił budowniczy pochodzenia ukraińskiego Petro Potapow. Przy cerkwi funkcjonowała parafia, jednak równocześnie Swierczkow traktował cerkiew jako prywatną świątynię domową, z jego rezydencji do budowli prowadziło odrębne przejście^[1]. Swierczkow został pochowany we wzniesionej przez siebie budowli sakralnej^[2].

Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej w słobodzie Pokrowka była jedną ze świątyń, w których duchowni mieli obowiązek nasłuchiwać, czy na dzwonnicy Iwana Wielkiego na Kremlu rozpoczęto już dzwonienie nawołujące na nabożeństwo. Wówczas sami przystępowali do bicia w dzwony, by przekazać sygnał kolejnym, dalej położonym od Kremla świątyniom. Moskiewskie parafie prawosławne miały obowiązek zachowywania tej kolejności – w żadnej cerkwi nie można było uderzyć w dzwony, zanim nie uczyniono tego w głównej dzwonnicy w mieście^[1].

Według legendy Napoleon Bonaparte był tak zachwycony cerkwią, że po zajęciu Moskwy nakazał ustawić przy niej straże i chronić ją przed maruderami i ogniem (cerkiew nie została uszkodzona podczas pożaru miasta). Według innej legendy cesarz lub marszałek Édouard Mortier, który w rosyjskiej stolicy zajął dom hrabiny Razumowskiej przy nieodległej ulicy Marosiejka, porównał świątynię do katedry Notre-Dame^[1]. Jeszcze inne przekazy mówią, że widok świątyni sprawił, że Aleksiej Szczusiew postanowił zostać architektem, a Dmitrij Lichaczow – badaczem kultury staroruskiej^[1].

Po rewolucji październikowej cerkiew pozostawała czynna do 1935 r. Przeciwko niszczeniu świątyni, jako szczególnie wartościowej pod względem artystycznym, występował Anatolij Łunaczarski^[1]. W listopadzie 1935 r. rada miejska pod przewodnictwem Nikołaja Bułganina postanowiła zamknąć i rozebrać świątynię w celu poszerzenia ulicy Pokrowka^[1]. Decyzja została zrealizowana zimą 1936 r., na jej miejscu rozlokowano skwer z pijalnią piwa^[1].

Ze zburzonej świątyni pozostały fragmenty zewnętrznej dekoracji rzeźbiarskiej, które przekazano do muzeum przy Monasterze Dońskim. Przetrwał także ikonostas z górnej cerkwi, który trafił do cerkwi Przemienienia Pańskiego w kompleksie Monasteru Nowodziewiczego^[1].

Architektura

Cerkiew reprezentowała barok moskiewski i zaliczano ją do najwspanialszych przykładów tego stylu^[1]. Składała się z kilku świątyń usytuowanych jedna nad drugą na poszczególnych kondygnacjach. Na pierwszej znajdowała się cerkiew św. Piotra Moskiewskiego z bocznym ołtarzem Narodzenia św. Jana Chrzciciela, którego wezwanie wybrano z uwagi na fundatora budowli Iwana Swierczkowa. W 1699 r. wzniesiono kondygnację drugą z cerkwią Zaśnięcia Matki Bożej, zwieńczoną trzynastoma kopułami. Droga do niej prowadziła po wysokich schodach – służyło to temu, by każdy wyznawca, zmierzając do świątyni, miał wrażenie odrywania się od ziemi ku niebiosom. Cerkiew posiadała również dzwonnicę połączoną z obszernym przedsionkiem^[1]. Cały budynek malowany był na czerwono, natomiast jej zdobienia i ornamenty zewnętrzne – na biało^[1].

Na wzór cerkwi Zaśnięcia Matki Bożej Bartolomeo Rastrelli wzniósł w Petersburgu główną cerkiew monasteru Smolnego^[2]. Podobnie cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego na petersburskim Cmentarzu Smoleńskim była częściowo wzorowana na świątyni w słobodzie Pokrowka^[2].

Przypisy