Cesarz

Cesarz (od łac. Caesar) – monarcha, któremu przypisuje się rangę i honor wyższe od króla.

Karol Wielki – pierwszy cesarz rzymski (800-814)
Franciszek II Habsburg – jedyny w historii tzw. „dwucesarz”: rzymski i austriacki (1804-1806)
Napoleon Bonaparte – cesarz Francuzów (1804-1815)

Pochodzenie tytułu

Termin „cesarz” pochodzi od przydomka (ostatniego członu nazwiska) dyktatora Republiki Rzymskiej Gajusza Juliusza Cezara. Pierwszym władcą, którego uznaje się za cesarza, jest Oktawian August, który używał tytułów: imperator (co znaczy wódz, zwierzchnik armii) i august („obdarzony autorytetem przez bogów w drodze auspicjów”, „święty”).

Wbrew obiegowym opiniom termin Cezar, używany przez Oktawiana Augusta nie stanowił nazwy godności, ale funkcjonował jako nazwisko rodowe, co było spowodowane faktem, iż jako adoptowany syn Juliusza Cezara odziedziczył jego nazwisko (przed adopcją nazywał się Gajusz Oktawiusz, po adopcji – Gajusz Juliusz Cezar Oktawianus). Nazwisko to naturalną koleją rzeczy dziedziczyli potomkowie Augusta, czyli kolejni władcy z dynastii julijsko-klaudyjskiej. Linia ta wygasła na Neronie, jednak do tej pory nazwisko Cezar tak zrosło się już z tronem imperium, że kolejny władca przyjął je niejako automatycznie.

Określenia cesarza w językach europejskich pochodzą albo od łacińskiego imperator: wł. imperatore, hiszp. emperador, port. imperador, franc. empereur i ang. emperor, zapożyczone z francuskiego, albo od greckiej transliteracji słowa Caesar, czyli Kaisar: niem. Kaiser, holenderskie keizer, szwed. kejsar, tureckie kaiser, węg. császára oraz wschodniosłowiańskie car. Język polski rozróżnia słowa car, cesarz i imperator, natomiast język rosyjski słowa car (царь) i imperator (император).

Historia tytułu

Upadłe w 476 zachodnie Cesarstwo Rzymskie starali się odnawiać różni władcy germańscy. Trwałą władzę cesarską nad znaczną częścią dawnego imperium rozciągnął król Franków Karol Wielki, a po wymarciu Karolingów król niemiecki Otton I. W dużym stopniu na podstawie dokumentu zwanego donacją Konstantyna (który uznaje się już za falsyfikat) papiestwo uzyskało jednak prawo do przyznawania tego tytułu na Zachodzie. Skorzystano z tego koronując Karola Wielkiego na cesarza rzymskiego w roku 800. Cesarstwo Franków co prawda szybko się rozpadło, ale jego powstanie pociągnęło za sobą utworzenie w X wieku Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Późniejsi cesarze zanegowali papieskie prawo do szafowania koroną cesarską. Cesarze bizantyńscy zniknęli razem z zagładą Cesarstwa Bizantyńskiego z ręki Turków w XV wieku, jednakże sułtanowie tureccy po zdobyciu Konstantynopola sami używali tytułu cesarza rzymskiego, czego nie uznawała chrześcijańska Europa. Z czasem tytułu cesarskiego zaczęli również używać władcy Rosji, którzy uważali się za dziedziców prawosławnego Bizancjum. W 1804 roku cesarzem koronował się Napoleon Bonaparte, który symbolicznie odwoływał się do tradycji karolińskiej, z uwagi na co doprowadził do rozwiązania Świętego Cesarstwa Rzymskiego przez Franciszka II. Ten zaś, domyślając się rychłego końca Rzeszy Niemieckiej, w 1804 roku przyjął tytuł cesarza Austrii jako władcy krajów austriackich, Czech i Węgier. Najwięcej cesarstw, cztery, było w Europie od roku 1804 do 1806 (rosyjskie, austriackie, francuskie i Święte Cesarstwo Rzymskie). W 1871 roku król pruski Wilhelm I został ogłoszony cesarzem niemieckim po zwycięstwach nad Austrią i Francją. Cesarstwa zniknęły z Europy w wyniku I wojny światowej. Obecnie jedynym państwem na świecie, którego głową jest cesarz, jest Japonia[1].

Kraje, których władców nazywano cesarzami:

Cesarzami określa się tradycyjnie:

Cesarze panujący w XX i XXI wieku

Lista obejmuje monarchów z tytułem cesarza panujących w zakresie lat od 1901

PortretImięPaństwo/krajDynastiaLata panowania
Queen Victoria by Bassano.jpgWiktoriaBritish Raj Red Ensign.svg Cesarstwo IndiiWelfowie1876–1901
Edward VII in coronation robes.jpgEdward VIIBritish Raj Red Ensign.svg Cesarstwo IndiiKoburgowie1901–1910
George V of the united Kingdom.jpgJerzy VBritish Raj Red Ensign.svg Cesarstwo IndiiWindsorowie1910–1936
Bundesarchiv Bild 102-13538, Edward Herzog von Windsor.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 102-13538 / CC-BY-SA 3.0
Edward VIIIBritish Raj Red Ensign.svg Cesarstwo IndiiWindsorowie1936–1936
Jerzy VIBritish Raj Red Ensign.svg Cesarstwo Indii (do 1947)
Flag of India.svg Unia Indyjska (1947-1948)
Windsorowie1936–1948[2]
Black and white photo of emperor Meiji of Japan.jpgMutsuhito Japonia1867–1912
Emperor Taisho of Japan.jpgYoshihito Japonia1912–1926
Hirohito in dress uniform.jpgHirohito Japonia1926–1989
Emperor Akihito cropped Emperor Akihito and Gene Castagnetti 20090715.jpgAkihito Japonia1989–2019[3]
Crown Prince Naruhito (2018).jpgNaruhito[4] Japonia2019-
Bundesarchiv Bild 146-2004-0096, Kaiser Wilhelm II..jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 146-2004-0096 / E. Bieber / CC-BY-SA 3.0
Wilhelm IIFlag of Germany (1867–1918).svg Rzesza NiemieckaHohenzollernowie1888–1918
Kaiser franz.jpgFranciszek Józef IFlag of the Habsburg Monarchy.svg Cesarstwo AustriackieHabsbursko-Lotaryńska1848–1916
Karol IFlag of the Habsburg Monarchy.svg Cesarstwo AustriackieHabsbursko-Lotaryńska1916–1918
Nicholas II with St Vladimir order.jpgMikołaj IIFlag of Russia.svg Imperium RosyjskieRomanowie1894–1917
《载湉读书像》.jpgGuangxuFlag of China (1889–1912).svg Chiny1875–1908
Xuantong.jpgPuyiFlag of China (1889–1912).svg Chiny1908–1912
1917
Yuan shikai.jpgHongxianFlag of China (1889–1912).svg Chiny1915–1917
Puyi-Manchukuo.jpgPuyiFlag of Manchukuo.svg Mandżukuo1934–1945
Menelik II.jpgMenelik IIFlag of Ethiopia (1897–1974).svg Abisynia1889–1913
Yasu V.jpgLij Yasu VFlag of Ethiopia (1897–1974).svg Abisynia1913–1916
Ethiopia empress zauditu.jpgZaudituFlag of Ethiopia (1897–1974).svg Abisynia1916–1930
Selassie-2.jpgHaile Selassie IFlag of Ethiopia (1897–1974).svg Abisynia1930–1935
1941–1974
Victor Emmanuel III of Italy.jpgWiktor Emanuel IIICoat of arms of Italian East Africa.png Abisynia (włoska)Sabaudzka1935–1941
Mozaffar-ed-Din Shah Qajar - 1.jpgMozaffar ad-Din Szah KadżarState Flag of Iran (1924).svg IranKadżarowie1886–1907
محمد علی شاه قاجار.jpgMohammad Ali Szah KadżarState Flag of Iran (1924).svg IranKadżarowie1907–1909
AhmadShahQajar2 (cropped).jpgAhmad Szah KadżarState Flag of Iran (1924).svg IranKadżarowie1909–1925
Reza Shah Pahlavi Official Portrait - Colorized 2.jpgReza Szah PahlawiState flag of Iran (1964–1980).svg IranPahlawi1925–1941
Mohammad Reza PahlawiState flag of Iran (1964–1980).svg IranPahlawi1941–1979
Bokassa colored.pngBokassa IImperial Standard of Bokassa I (1976–1979).svg Cesarstwo Środkowoafrykańskie1976–1979
Vua Thanh Thai.jpgThành TháiStandard of the Nguyen Dynasty (1890 - 1920).svg Wietnam1889–1907
Vua Duy Tan nho.jpgDuy TânLong tinh flag.svg Wietnam1907–1916
越南阮朝弘宗宣皇帝阮福晙(启定1916年—1925年)31岁登基时的冕服照片(1916年).jpgKhải ĐịnhLong tinh flag.svg Wietnam1916–1925
Bao Dai 1953.jpgBảo ĐạiFlag of the Empire of Vietnam (1945).svg Wietnam1926–1945
Gojong of the Korean Empire 01.jpgGojongFlag of Korea (1882–1910).svg KoreaYi1897–1907
Sunjong of the Korean Empire.jpgSunjongFlag of Korea (1882–1910).svg KoreaYi1907–1910
Sultan Abdul Hamid II of the Ottoman Empire.jpgAbdülhamid IIOttoman flag.svg Imperium OsmańskieOsmanowie1876–1909
Sultan Mehmed V of the Ottoman Empire cropped.jpgMehmed VOttoman flag.svg Imperium OsmańskieOsmanowie1909–1918
Sultan Mehmed VI.jpgMehmed VIOttoman flag.svg Imperium OsmańskieOsmanowie1918–1922

Kwestie sporne:

  • Michał II – 15 marca 1917 imperator (cesarz) Rosji Mikołaj II abdykował na rzecz swego brata Michała Aleksandrowicza Romanowa tytułując go imperatorem wszechrosyjskim Michałem II – który jednak następnego dnia zrezygnował z tronu posługując się tytułem wielkiego księcia.
  • Amha Selassie I – 12 września 1974 po obaleniu cesarza Hajle Selasje I junta wojskowa ogłosiła cesarzem Abisynii jego syna Asfa Uesena. On jednak tytułu nie przyjął, dopiero w 1989 na emigracji proklamował się cesarzem jako Amha Selassie I i „panował” do śmierci w 1997 roku.

Zobacz też

Przypisy

  1. Dokładnie tytuł ten brzmi tennō (jap. 天皇 „niebiański władca”), co wynika z tradycji, która mówi o boskim pochodzeniu cesarskiego rodu. „Znaczenie tego terminu jest wielce dalekie od naszego, europejskiego pojmowania słowa „cesarz”. (Pozycja ustrojowa cesarza w konstytucjach Japonii s. 248). Znaki te czytano także sumeragi, sumerogi, sumeramikoto (The Compact Nelson ISBN 0-8048-2037-6, Tokyo 1999, s. 148).
  2. 22 czerwca 1948 król Jerzy VI zrzekł się tytułu Cesarza Indii pozostając głową państwa Indii do proklamowania Republiki Indii w 1949.
  3. Obecnie żyjący były cesarz.
  4. Obecnie jedyny monarcha o tym tytule.

Media użyte na tej stronie

British Raj Red Ensign.svg
The Star of India Red Ensign
Flag of India.svg
The Flag of India. The colours are saffron, white and green. The navy blue wheel in the center of the flag has a diameter approximately the width of the white band and is called Ashoka's Dharma Chakra, with 24 spokes (after Ashoka, the Great). Each spoke depicts one hour of the day, portraying the prevalence of righteousness all 24 hours of it.
Flag of the German Empire.svg
Bundesflagge und Handelsflagge des Norddeutschen Bundes (1866-1871) und Reichsflagge des Deutschen Reiches (1871-1918)
Flag of Germany (1867–1918).svg
Bundesflagge und Handelsflagge des Norddeutschen Bundes (1866-1871) und Reichsflagge des Deutschen Reiches (1871-1918)
Standard of the Nguyen Dynasty (1890 - 1920).svg
Standard of the Nguyen Dynasty (阮朝龍星旗), used by Emperors Thành Thái, Duy Tân and Khải Định since 1890 to 1920.
Flag of Korea 1882.svg
1882 version of the flag of Korea, based on the earliest surviving depiction of the flag, published in a U.S. Navy book Flags of Maritime Nations in July 1882.
Imperial Standard of Bokassa I (1976–1979).svg
Autor: Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape ., Licencja: CC BY-SA 3.0
Imperial Standard of Bokassa I, used from 1976 to 1979.
محمد علی شاه قاجار.jpg
محمد علی شاه قاجار در سلطنت
State flag of Iran (1964–1980).svg
New Version of ا:Image:Lionflag.svg with a cleaner emblem and the correct ratio.
Sultan Abdul Hamid II of the Ottoman Empire.jpg
Portret Abdul Hamid II, 34. sułtana i 113. Kalif Islamu İmperium Osmańskiego (1842 -1918).
Emperor Taisho of Japan.jpg
1900, Crown Prince Yoshihito (Taishō Emperor) at his wedding ceremony.
Hirohito in dress uniform.jpg
Hirohito in dress uniform
Puyi-Manchukuo.jpg
Puyi Emperor wearing Mǎnzhōuguó uniform
Yasu V.jpg
Lij Iyasu, uncrowned emperor of Ethiopia (1913–1916)
George V of the united Kingdom.jpg
George V in coronation robes.
Flag of the Qing Dynasty (1889-1912).svg
Flag of the Chinese Empire under the Qing dynasty (1889-1912), details per the restoration of Beiyang fleet researcher [1].
Second flag of the Nguyen Dynasty.svg
Long tinh flag (named after the Imperial Order of the Dragon of Annam) of the Nguyễn Dynasty from 1920s, used as the national flag of Đại Nam from circa 1941 to 1945
Yuan shikai.jpg
Yuan Shikai
Queen Victoria by Bassano.jpg
Queen Victoria, 1819–1901, by Bassano, 1882. Glass copy negative, half-plate.
Flag of Manchukuo.svg
Flag of Manchukuo
越南阮朝弘宗宣皇帝阮福晙(启定1916年—1925年)31岁登基时的冕服照片(1916年).jpg
越南阮朝弘宗宣皇帝阮福晙(启定1916年—1925年)31岁登基时的冕服照片(1916年)
State Flag of Iran (1924).svg
Flag of Persia as shown in Nouveau Petite Larousse Illustré, 1924
Reza Shah Pahlavi Official Portrait - Colorized 2.jpg
Autor: ColorizePhotoOfIran, Licencja: CC BY-SA 4.0
Hand-colored photograph of reza shah.
Bundesarchiv Bild 102-13538, Edward Herzog von Windsor.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 102-13538 / CC-BY-SA 3.0
Dla celów dokumentacyjnych Niemieckie Archiwum Federalne często zachowywało oryginalny opis fotografii, który może być błędny, tendencyjny, przestarzały bądź politycznie skrajny. Info non-talk.svg
Der Prinz of Wales als Baby und als Gent ! Der Prinz of Wales als Modeprinz, wie er sich oft auf grossen Veranstaltungen zeigt.
Charlemagne-by-Durer.jpg
Charlemagne, by Albrecht Dürer, the anachronistic coat-of-arms above him show the German eagle and the French Fleur-de-lis.
Ottoman flag.svg
Ottoman flag after the mid-19th century (before that time, the star was usually 8-pointed, not 5-pointed).
Xuantong.jpg
Henryk Aisin Gioro Pu Yi
Flag of the Habsburg Monarchy.svg

↑ Civil flag or Landesfarben of the Habsburg monarchy (1700-1806)
↑ Merchant ensign of the Habsburg monarchy (from 1730 to 1750)
↑ Flag of the Austrian Empire (1804-1867)
↑ Civil flag used in Cisleithania part of Austria-Hungary (1867-1918)
House colours of the House of Habsburg
《载湉读书像》.jpg
Portrait of the Guangxu Emperor in his study.
Emperor Akihito cropped Emperor Akihito and Gene Castagnetti 20090715.jpg
Emperor Akihito and Gene Castagnetti, Director of the National Memorial Cemetery of the Pacific, shared a moment of silence at the National Memorial Cemetery of the Pacific in Honolulu City, Hawaii State on July 15, 2009.
Sultan Mehmed VI.jpg
36. i ostatni Sułtan Imperium Osmańskiego również 115-ci Kalif İslamu; Mehmed VI.
Mozaffar-ed-Din Shah Qajar - 1.jpg
Mozaffar-ed-Din Shah Qajar (1853-1907), Shah of Persia during 1896-1907.
Bokassa colored.png
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Jean-Bedel Bokassa (1970s)
Sultan Mehmed V of the Ottoman Empire cropped.jpg
35. Sułtan Imperium Ottomańskiego i 114. kalif İslamu, Mehmed V
Black and white photo of emperor Meiji of Japan.jpg
Emperor Meiji of Japan (1852-1912) in 1890.
Vua Thanh Thai.jpg
Emperor Thành Thái of Vietnam
Bundesarchiv Bild 146-2004-0096, Kaiser Wilhelm II..jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 146-2004-0096 / E. Bieber / CC-BY-SA 3.0
Flag of the Empire of Vietnam (1945).svg
Flag of the Empire of Vietnam, used from 12 June to 30 August, 1945
Sunjong of the Korean Empire.jpg
Sunjong of the Korean Empire Portrait