Cezaria Baudouin de Courtenay Ehrenkreutz Jędrzejewiczowa

Cezaria Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa

1934
Państwo działania	Polska  Wielka Brytania
Data i miejsce urodzenia	2 sierpnia 1885 Dorpat, gubernia inflancka, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	28 lutego 1967 Londyn, Wielka Brytania
Zawód, zajęcie	etnolog
Profesor zwyczajny docent doktor habilitowany nauk filozoficznych
Specjalność: etnografia, etnologia, językoznawstwo, muzeologia
Alma Mater	Uniwersytet Petersburski
Habilitacja	1922 – etnologia Uniwersytet Warszawski
Profesura	25 stycznia 1934
Polska Akademia Umiejętności
Status	członek rzeczywisty
Nauczyciel akademicki
Uniwersytet	Stefana Batorego
Zakład	Etnografii i Etnologii
Stanowisko	profesor zwyczajny
Okres zatrudn.	1924–1934
Uniwersytet	Warszawski
Katedra	Etnografii Polski
Stanowisko	profesor zwyczajny
Okres zatrudn.	1934–1939
Biuro	Studiów Bliskiego i Środkowego Wschodu w Jerozolimie
Okres zatrudn.	1941–1945
Instytut	Polski Humanistyczny Instytut Naukowy w Jerozolimie
Okres spraw.	1945–1947
Poprzednik	S. Swianiewicz
rektor
Uniwersytet	Polski Uniwersytet na Obczyźnie
Okres spraw.	1958–28 lutego 1967
Poprzednik	Tadeusz Brzeski
Następca	Tadeusz Sulimirski
Odznaczenia

Cezaria Anna Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa, ps. Cyprian Dobrzyński (ur. 2 sierpnia 1885 w Dorpacie^[1], zm. 28 lutego 1967 w Londynie) – polska etnolog, pierwsza polska przedstawicielka fenomenologii w badaniach nad kulturą ludową, pierwsza rektor w historii polskiej akademii^[2]. Żona premiera II RP Janusza Jędrzejewicza.

Życie prywatne

Dzieciństwo spędziła w Dorpacie (dzisiejsze Tartu), który był ówcześnie ważnym ośrodkiem naukowym. Jej ojcem był językoznawca Jan Niecisław Baudouin de Courtenay (prowadził na dorpackim uniwersytecie Katedrę Gramatyki Porównawczej), a matką Romualda z Bagnickich^[3].

Edukację w szkole rozpoczęła dopiero w wieku 13 lat, gdy wraz z rodziną przeprowadziła się do Krakowa. W tym okresie rozpoczęła się jej przyjaźń z Anielą Gruszecką. Wskutek intryg na Uniwersytecie Jagiellońskim powstałych wokół osoby jej ojca przeprowadziła się z rodziną do Petersburga, gdzie kontynuowała naukę w gimnazjum. W Petersburgu rozpoczęła studia na Wyższych Kursach Żeńskich, a następnie na Wydziale Historyczno-Filologicznym Uniwersytetu Petersburskiego^[1], gdzie na fali liberalizacji po rewolucji 1905 roku kobiety mogły studiować w charakterze „wolnego słuchacza”.

W 1910 r. w Krakowie poślubiła ucznia swego ojca Maxa Vasmera, slawistę, późniejszego następcę Aleksandra Brücknera na katedrze slawistyki i etnologii na Uniwersytecie Berlińskim. Małżeństwo to rozpadło się po trzech latach.

Od 1916 roku była żoną Stefana Ehrenkreutza, profesora prawa i senatora II RP, z którym miała trójkę dzieci – zmarłą tragicznie córkę Krystynę (1917–1927) oraz synów: Tadeusza (1919–1976), żołnierza Armii Krajowej na Wileńszczyźnie, i Andrzeja (1921–2008), historyka-orientalistę – profesora na Uniwersytecie Michigan w Ann Arbor (USA), a potem współtwórcę Australijskiego Instytutu do Spraw Polskich^[4]. W 1933 roku rozwiodła się i poślubiła prezesa Rady Ministrów RP Janusza Jędrzejewicza. Po wybuchu wojny ewakuowała się z rodziną do Lwowa, następnie do Kosowa, Rumunii, Bukaresztu, by ostatecznie znaleźć się w Palestynie. W 1947 roku wraz z rodziną ewakuowana została do Wielkiej Brytanii. Cztery lata później umarł jej mąż, ona zaś zaangażowała się w rozwój nauki oraz w umacnianie środowiska akademickiego na obczyźnie.

Cezaria Anna Baudouin de Courtenay w młodości

Praca zawodowa

W latach 1927–1935 była profesorem etnografii i etnologii na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, a 1935–1939 na Uniwersytecie Warszawskim. Kierowniczka sekcji etnologicznej Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej. Była jedną z współzałożycielek Polskiego Instytutu Naukowego w Jerozolimie. W 1911 jako jedna z pierwszych kobiet uzyskała dyplom I stopnia Petersburskiego Cesarskiego Uniwersytetu na podstawie rozprawy pt. „Język modlitewnika maryjnego, wieku XVI wydanego przez prof. Ptaszyckiego”, napisanej pod kierunkiem prof. Tadeusza Zielińskiego. W czasie studiów powołała do życia (wraz z Zofią Sadowską, Stanisławą Adamowiczową i Kazimierą Iłłakowiczówną) Stowarzyszenie Polek „Spójnia”, skupiające kobiety studiujące na uczelniach petersburskich. W okresie petersburskim przygotowała dwie prace lingwistyczne: „Ałbanja i Ałbańcy” oraz „Kamień Latyr i Gorod Ałtyr”.

W kolejnych latach powróciła do Królestwa, gdzie pracowała w żeńskich prywatnych gimnazjach warszawskich: Sabiny Tegazzo-Chmielewskiej, Zofii Sierpińskiej i Marii Tołwińskiej. W 1922 roku uzyskała habilitację na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie rozprawy „Św. Cecylia – przyczynek do genezy apokryfów” (publ. w 1922 roku w czasopiśmie „Lud”).

W latach 1924–1927 jako docent na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie prowadziła wykłady z etnografii i etnologii, a także ogromnie istotne dla niej badania terenowe, włączające studentów^[5]. W tym samym czasie prowadziła również lekcje w Państwowym Gimnazjum Żeńskim jako etatowa nauczycielka. W 1929 mianowana została profesorem nadzwyczajnym etnologii i etnografii na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Stefana Batorego. Na bazie swoich badań nad kulturą ludową Wileńszczyzny założyła przy uniwersytecie Muzeum Etnograficzne, tworząc pierwszą kolekcję wokół tkanin ludowych zebranych na wystawę w 1925 r.^[5] Opublikowała w tym czasie następujące prace: „Wskazówki dla zbierających przedmioty dla Muzeum Etnograficznego Uniwersytetu Stefana Batorego”, „Obrzędy weselne ludu polskiego jako forma dramatyczna”, „Zwyczaje weselne ludu polskiego”. W 1933 roku powzięto uchwałę o powołaniu Katedry Etnografii Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim, na jej kierownika wyznaczono Cezarię de Baudouin de Courtenay. Rok później (1934) mianowana została profesorem zwyczajnym^[5]. W 1936 roku opublikowała: „Dwie kultury, dwie nauki” oraz „Folk Dances and Wedding customs”. Udzielała się w Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet, a w 1937 roku podpisała protest w sprawie „getta ławkowego”.

W czasie pobytu w Palestynie zatrudniona była w Biurze Studiów Bliskiego i Środkowego Wschodu, mającego być podstawą do odbudowy orientalistyki w powojennej Polsce. W tym czasie napisała następujące rozprawy: „Święty Jerzy patronem harcerstwa”, „Kalendarz świętojerski lub zbadany w Bazylice św. Grobu w Jerozolimie”, „Święty Jerzy – studium kulturologiczne”, „Antonina Czarniecka, pątniczka z Zamojszczyzny”, „Huculski Bereza i rumuńska Brezeia na tle zwyczajów Bożego Narodzenia”.

W Londynie (po 1947 roku) była współzałożycielką Polskiej Rady Naukowej na Obczyźnie (powstałej w 1948 roku), która dwa lata później przekształciła się w Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie. Często udzielała się na posiedzeniach naukowych Rady, jej referaty opublikowane zostały na łamach „Rocznika Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie”. Należała także do Zrzeszenia Profesorów i Docentów Polskich Szkół Akademickich na Obczyźnie (od 1948) oraz do grona naukowców związanych z Polskim Uniwersytetem na Obczyźnie (PUNO). W roku 1958 wybrana została na rektora tej uczelni. Była członkinią Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu oraz Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland. Jej symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 21-4-4,5)^[6].

Grób Baudouin de Courtenay'ów na cmentarzu Powązkowskim

Publikacje

Książki

• Święta Cecylia. Przyczynek do genezy apokryfów (1922).
• Ze studiów nad obrzędami weselnymi ludu polskiego (część 1, 1929).
• Łańcuch tradycji. Teksty wybrane (2005). ISBN 83-235-0110-6.

Artykuły

• 1923 Materiał naukowy i przedmiot etnologii, „Lud”, t. 22, s. 26–32.
• 1933 Zakład Etnologii Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie i jego zadania, „Balticoslavica”, t. 1, s. 75–98.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 października 1929)^[7][8]
• Złoty Krzyż Zasługi (15 marca 1939)^[9]

Przypisy

Bibliografia

• Draus J., Życie i działalność Cezarii Baudouin de Courtenay-Jędrzejowiczowej (1885–1967), [w:] Losy Polek żyjących na obczyźnie i ich wkład w kulturę i naukę świata. Historia i współczesność, pod red. Agaty i Zbigniewa Judyckich, Wydawnictwo Czelej, Lublin 1999.
• Zadrożyńska A., Zamojska D., Cezaria Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa, [w:] Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, t. 1., red. E. Fryś-Pietraszakowa, A. Kowalska-Lewicka, A. Spiss, PTL, Wrocław – Kraków 2002, s. 3–7.