Cezaria Baudouin de Courtenay Ehrenkreutz Jędrzejewiczowa

Cezaria Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa
Ilustracja
1934
Państwo działania

 Polska
 Wielka Brytania

Data i miejsce urodzenia

2 sierpnia 1885
Dorpat, gubernia inflancka, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

28 lutego 1967
Londyn, Wielka Brytania

Zawód, zajęcie

etnolog

Profesor zwyczajny docent doktor habilitowany nauk filozoficznych
Specjalność: etnografia, etnologia, językoznawstwo, muzeologia
Alma Mater

Uniwersytet Petersburski

Habilitacja

1922 – etnologia
Uniwersytet Warszawski

Profesura

25 stycznia 1934

Polska Akademia Umiejętności
Status

członek rzeczywisty

Nauczyciel akademicki
Uniwersytet

Stefana Batorego

Zakład

Etnografii i Etnologii

Stanowisko

profesor zwyczajny

Okres zatrudn.

1924–1934

Uniwersytet

Warszawski

Katedra

Etnografii Polski

Stanowisko

profesor zwyczajny

Okres zatrudn.

1934–1939

Biuro

Studiów Bliskiego i Środkowego Wschodu w Jerozolimie

Okres zatrudn.

1941–1945

Instytut

Polski Humanistyczny Instytut Naukowy w Jerozolimie

Okres spraw.

1945–1947

Poprzednik

S. Swianiewicz

rektor
Uniwersytet

Polski Uniwersytet na Obczyźnie

Okres spraw.

1958–28 lutego 1967

Poprzednik

Tadeusz Brzeski

Następca

Tadeusz Sulimirski

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi
Cezaria Baudouin de Courtenay Ehrenkreutz Jędrzejewiczowa
Data i miejsce urodzenia

2 sierpnia 1885
Dorpat

Data śmierci

28 lutego 1967

Małżonka premiera Rzeczypospolitej Polskiej
Okres

od 10 maja 1933
do 13 maja 1934

Małżonek

Janusz Jędrzejewicz

Poprzednik

Janina Prystorowa

Następca

Anna Kościałkowska

Cezaria Anna Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa, ps. Cyprian Dobrzyński (ur. 2 sierpnia 1885 w Dorpacie[1], zm. 28 lutego 1967 w Londynie) – polska etnolog, pierwsza polska przedstawicielka fenomenologii w badaniach nad kulturą ludową, pierwsza rektor w historii polskiej akademii[2]. Żona premiera II RP Janusza Jędrzejewicza.

Życie prywatne

Dzieciństwo spędziła w Dorpacie (dzisiejsze Tartu), który był ówcześnie ważnym ośrodkiem naukowym. Jej ojcem był językoznawca Jan Niecisław Baudouin de Courtenay (prowadził na dorpackim uniwersytecie Katedrę Gramatyki Porównawczej), a matką Romualda z Bagnickich[3].

Edukację w szkole rozpoczęła dopiero w wieku 13 lat, gdy wraz z rodziną przeprowadziła się do Krakowa. W tym okresie rozpoczęła się jej przyjaźń z Anielą Gruszecką. Wskutek intryg na Uniwersytecie Jagiellońskim powstałych wokół osoby jej ojca przeprowadziła się z rodziną do Petersburga, gdzie kontynuowała naukę w gimnazjum. W Petersburgu rozpoczęła studia na Wyższych Kursach Żeńskich, a następnie na Wydziale Historyczno-Filologicznym Uniwersytetu Petersburskiego[1], gdzie na fali liberalizacji po rewolucji 1905 roku kobiety mogły studiować w charakterze „wolnego słuchacza”.

W 1910 r. w Krakowie poślubiła ucznia swego ojca Maxa Vasmera, slawistę, późniejszego następcę Aleksandra Brücknera na katedrze slawistyki i etnologii na Uniwersytecie Berlińskim. Małżeństwo to rozpadło się po trzech latach.

Od 1916 roku była żoną Stefana Ehrenkreutza, profesora prawa i senatora II RP, z którym miała trójkę dzieci – zmarłą tragicznie córkę Krystynę (1917–1927) oraz synów: Tadeusza (1919–1976), żołnierza Armii Krajowej na Wileńszczyźnie, i Andrzeja (1921–2008), historyka-orientalistę – profesora na Uniwersytecie Michigan w Ann Arbor (USA), a potem współtwórcę Australijskiego Instytutu do Spraw Polskich[4]. W 1933 roku rozwiodła się i poślubiła prezesa Rady Ministrów RP Janusza Jędrzejewicza. Po wybuchu wojny ewakuowała się z rodziną do Lwowa, następnie do Kosowa, Rumunii, Bukaresztu, by ostatecznie znaleźć się w Palestynie. W 1947 roku wraz z rodziną ewakuowana została do Wielkiej Brytanii. Cztery lata później umarł jej mąż, ona zaś zaangażowała się w rozwój nauki oraz w umacnianie środowiska akademickiego na obczyźnie.

Cezaria Anna Baudouin de Courtenay w młodości

Praca zawodowa

W latach 1927–1935 była profesorem etnografii i etnologii na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, a 1935–1939 na Uniwersytecie Warszawskim. Kierowniczka sekcji etnologicznej Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej. Była jedną z współzałożycielek Polskiego Instytutu Naukowego w Jerozolimie. W 1911 jako jedna z pierwszych kobiet uzyskała dyplom I stopnia Petersburskiego Cesarskiego Uniwersytetu na podstawie rozprawy pt. „Język modlitewnika maryjnego, wieku XVI wydanego przez prof. Ptaszyckiego”, napisanej pod kierunkiem prof. Tadeusza Zielińskiego. W czasie studiów powołała do życia (wraz z Zofią Sadowską, Stanisławą Adamowiczową i Kazimierą Iłłakowiczówną) Stowarzyszenie Polek „Spójnia”, skupiające kobiety studiujące na uczelniach petersburskich. W okresie petersburskim przygotowała dwie prace lingwistyczne: „Ałbanja i Ałbańcy” oraz „Kamień Latyr i Gorod Ałtyr”.

W kolejnych latach powróciła do Królestwa, gdzie pracowała w żeńskich prywatnych gimnazjach warszawskich: Sabiny Tegazzo-Chmielewskiej, Zofii Sierpińskiej i Marii Tołwińskiej. W 1922 roku uzyskała habilitację na Uniwersytecie Warszawskim na podstawie rozprawy „Św. Cecylia – przyczynek do genezy apokryfów” (publ. w 1922 roku w czasopiśmie „Lud”).

W latach 1924–1927 jako docent na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie prowadziła wykłady z etnografii i etnologii, a także ogromnie istotne dla niej badania terenowe, włączające studentów[5]. W tym samym czasie prowadziła również lekcje w Państwowym Gimnazjum Żeńskim jako etatowa nauczycielka. W 1929 mianowana została profesorem nadzwyczajnym etnologii i etnografii na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Stefana Batorego. Na bazie swoich badań nad kulturą ludową Wileńszczyzny założyła przy uniwersytecie Muzeum Etnograficzne, tworząc pierwszą kolekcję wokół tkanin ludowych zebranych na wystawę w 1925 r.[5] Opublikowała w tym czasie następujące prace: „Wskazówki dla zbierających przedmioty dla Muzeum Etnograficznego Uniwersytetu Stefana Batorego”, „Obrzędy weselne ludu polskiego jako forma dramatyczna”, „Zwyczaje weselne ludu polskiego”. W 1933 roku powzięto uchwałę o powołaniu Katedry Etnografii Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim, na jej kierownika wyznaczono Cezarię de Baudouin de Courtenay. Rok później (1934) mianowana została profesorem zwyczajnym[5]. W 1936 roku opublikowała: „Dwie kultury, dwie nauki” oraz „Folk Dances and Wedding customs”. Udzielała się w Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet, a w 1937 roku podpisała protest w sprawie „getta ławkowego”.

W czasie pobytu w Palestynie zatrudniona była w Biurze Studiów Bliskiego i Środkowego Wschodu, mającego być podstawą do odbudowy orientalistyki w powojennej Polsce. W tym czasie napisała następujące rozprawy: „Święty Jerzy patronem harcerstwa”, „Kalendarz świętojerski lub zbadany w Bazylice św. Grobu w Jerozolimie”, „Święty Jerzy – studium kulturologiczne”, „Antonina Czarniecka, pątniczka z Zamojszczyzny”, „Huculski Bereza i rumuńska Brezeia na tle zwyczajów Bożego Narodzenia”.

W Londynie (po 1947 roku) była współzałożycielką Polskiej Rady Naukowej na Obczyźnie (powstałej w 1948 roku), która dwa lata później przekształciła się w Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie. Często udzielała się na posiedzeniach naukowych Rady, jej referaty opublikowane zostały na łamach „Rocznika Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie”. Należała także do Zrzeszenia Profesorów i Docentów Polskich Szkół Akademickich na Obczyźnie (od 1948) oraz do grona naukowców związanych z Polskim Uniwersytetem na Obczyźnie (PUNO). W roku 1958 wybrana została na rektora tej uczelni. Była członkinią Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu oraz Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland. Jej symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 21-4-4,5)[6].

Grób Baudouin de Courtenay'ów na cmentarzu Powązkowskim

Publikacje

Książki

  • Święta Cecylia. Przyczynek do genezy apokryfów (1922).
  • Ze studiów nad obrzędami weselnymi ludu polskiego (część 1, 1929).
  • Łańcuch tradycji. Teksty wybrane (2005). ISBN 83-235-0110-6.

Artykuły

  • 1923 Materiał naukowy i przedmiot etnologii, „Lud”, t. 22, s. 26–32.
  • 1933 Zakład Etnologii Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie i jego zadania, „Balticoslavica”, t. 1, s. 75–98.

Ordery i odznaczenia

Przypisy

  1. a b Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 30.
  2. Zofia Sokolewicz, Cezaria Anna Baudouin de Courtenay–Vasmer–Ehrenkreutz–Jędrzejewiczowa 1885–1967, [w:] Piotr Salwa, Andrzej Kajetan Wróblewski (red.), Portrety Uczonych. Profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego 1915−1945, A−Ł, Monumenta Universitatis Varsoviensis, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s.72–80, ISBN 978-83-235-2142-6.
  3. D. Zamojska, Cezaria Baudouin de Courtenay‑Ehrenkreutz‑Jędrzejewiczowa, [w:] Anna Żarnowska, Andrzej Szwarc (red.), Kobieta i społeczeństwo na ziemiach polskich w XIX w, t. t.4, 1995, s.157, ISBN 978-83-85490-43-2.
  4. Polski Petersburg, www.polskipetersburg.pl [dostęp 2021-09-12].
  5. a b c Dorota Zamojska, Cezaria Anna Baudouin de Courtenay-Vasmer-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa (1885–1967), „Nauka i Szkolnictwo Wyższe” (2/38), 2011, s.15–25, ISSN 12310298.
  6. Cmentarz Stare Powązki: NAŁĘCZ MAŁACHOWSCY, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-03-10].
  7. M.P. z 1929 r. nr 247, poz. 578 „za zasługi na polu pracy niepodległościowej, naukowej i społecznej”.
  8. Dalszy ciąg uroczystości wileńskich. Przemówienia i gratulacje. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 235 z 12 października 1929. 
  9. M.P. z 1939 r. nr 65, poz. 130 „za zasługi na polu pracy społecznej”.

Bibliografia

  • Draus J., Życie i działalność Cezarii Baudouin de Courtenay-Jędrzejowiczowej (1885–1967), [w:] Losy Polek żyjących na obczyźnie i ich wkład w kulturę i naukę świata. Historia i współczesność, pod red. Agaty i Zbigniewa Judyckich, Wydawnictwo Czelej, Lublin 1999.
  • Zadrożyńska A., Zamojska D., Cezaria Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowa, [w:] Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne, t. 1., red. E. Fryś-Pietraszakowa, A. Kowalska-Lewicka, A. Spiss, PTL, Wrocław – Kraków 2002, s. 3–7.

Media użyte na tej stronie

Romualda Baudouin de Courtenay - grób.jpg
Autor: Krzem Anonim, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób Romualdy Baudouin de Courtenay na Cmentarzu Powązkowskim (kwatera 21, rząd 4, grób 4, 5)
Cezaria Jędrzejewiczowa.jpg
Cezaria Baudouin de Courtenay Ehrenkreutz Jędrzejewiczowa Polish scientist art. (historian and anthropologist). She was one of the pioneers of ethnology in Poland and one of the first scientists to adopt phenomenology in studies on the folk culture