Cezary Jellenta

Cezary Jellenta

Napoleon Hirszband

Data i miejsce urodzenia	13 kwietnia 1861 Warszawa
Data i miejsce śmierci	1 września 1935 Otwock
Miejsce spoczynku	Cmentarz ewangelicko-reformowany w Warszawie
Zawód, zajęcie	pisarz krytyk literacki
Alma Mater	Cesarski Uniwersytet Warszawski
Dzieci	Stefan
Odznaczenia

Cezary Jellenta (ur. 13 kwietnia 1861 w Warszawie, zm. 1 września 1935 w Otwocku) – pisarz i krytyk literacki i artystyczny; pisywał pod pseudonimami: Ary, Euzebiusz, Florestan, Orestes, Orpion, Robon Dion, Jan Zarycz, Alastor, C.J.

Życiorys

Urodził się jako Napoleon Hirszband^[a][1] w rodzinie urzędnika bankowego Hermana Hirszbanda. Kształcił się w II Gimnazjum w Warszawie (do 1880), na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim na wydziale prawnym (do 1884), a następnie w Monachium, gdzie studiował filozofię. Literaturę zawodowo rozpoczął uprawiać około roku 1880, współpracując z pismami „Prawda” i „Ateneum”. Karierę adwokacką, rozpoczętą w 1885, porzucił około 1888, wrócił do niej w 1893, ale po 1905 pozostawał adwokatem już tylko formalnie, pochłonięty publicystyką i pisarstwem. Związany z radykalną inteligencją, rzecznik literatury Młodej Polski. Redagując w latach 1903–1906 „Ateneum” współpracował m.in. z Wacławem Nałkowskim, z filologiem i orientalistą Ignacym Redlińskim, z pisarzem i satyrykiem Adolfem Nowaczyńskim; drukował Tetmajera, Micińskiego, Żuławskiego, przekłady Czechowa, Wellsa i innych.

„Ateneum” nie stroniło także od aktualnej problematyki politycznej: cykl artykułów popierających rewolucję 1905 roku w Rosji stał się przyczyną konfiskaty pisma. U Jellenty przeprowadzono rewizję; w obawie przed aresztowaniem uciekł na początku 1906 z rodziną do Niemiec, gdzie mieszkał m.in. w Berlinie, Lipsku i Dreźnie. W 1908 wznowił w Niemczech wydawanie „Ateneum”, ale ukazały się tylko dwa numery pisma. W tym czasie nawiązał kontakty z przedstawicielami niemieckiej socjaldemokracji, spotykał się m.in. z Augustem Beblem i Karlem Liebknechtem W 1911 Jellenta przeniósł się z Niemiec do leżącego w granicach Austro-Węgier Krakowa i rozpoczął w 1912 redagowanie miesięcznika kulturalnego „Rydwan” prowadząc równocześnie odczyty na Uniwersytecie Jagiellońskim i w innych miastach Galicji. Po ogłoszeniu przez władze carskie w 1914 amnestii dla przestępców politycznych wrócił do Warszawy, gdzie podjął współpracę z „Kurierem Porannym”.

Po wojnie wznowił na krótko w 1919 wydawanie „Rydwanu”, a od 1923 do 1927 redagował czasopismo o tematyce muzyczno-teatralnej „Biały Paw”. Był delegatem na zjazd Związku Zawodowego Literatów Polskich 4 lutego 1922 w Warszawie^[2]. Zwolennik Piłsudskiego, co znalazło wyraz m.in. w jego twórczości („Józef Piłsudski jako pisarz i mówca”, Warszawa 1929). W latach 1926–1933 podróżował kilkakrotnie po Europie wygłaszając w różnych krajach (Francja, Belgia, Holandia, Niemcy, Austria, Czechosłowacja, Rumunia) cykle odczytów popularyzujących kulturę i literaturę polską. Odczyty te prezentował także w różnych miastach w Polsce.

Grób pisarza Cezarego Jellenty na cmentarzu reformowanym przy ul. Żytniej w Warszawie

Od 1934 wypoczywał i leczył się w Otwocku, gdzie zmarł. Pochowany na Cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym w Warszawie (kwatera T-2-8)^[3]. 1 września 1937 została poświęcona tablica na grobie Cezarego Jellenty^[4].

19 marca 1936 Prezydent RP odznaczył Cezarego Jellentę pośmiertnie Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski za zasługi na polu pracy literackiej^[5][6].

Miał dwóch synów: Alfreda, który zginął młodo w wojnie polsko-bolszewickiej w sierpniu 1920 i Stefana (1899-1991), który m.in. brał udział jako oficer w kampanii wrześniowej 1939 roku, w której bronił warszawskiego Grochowa i Saskiej Kępy oraz walczył w 336 pułku piechoty pod dowództwem generała Waleriana Czumy, a po wojnie napisał biografię ojca.

Publikacje

Napisał m.in.: „Byrona w urywkach”; przekład „Italien” Heinego w wyborze pism Heinego (1889); „Studia i szkice filozoficzne” (1891); „W przesileniu – wykrawki z życia” (1894); „Wszechpoemat i najnowsze jego dzieje” (1894); „Eusapjada”; „Forpoczty” (wraz z Wacławem Nałkowskim i Marią Komornicką, 1895); „Galeria ostatnich dni” (1897); „Nurty-ogniwa dramatyczne” (1896, 1891); „Juliusz Słowacki dzisiaj” (1900); „Cyprian Norwid” (1909); „Wiatraki Don Chichota. Pamiętnik-scenariusz” (opis podróży po Europie, 1933); nowele, powieści (cykl „Krwawe lilie” 1924-1929), pamiętnik z okresu I wojny światowej „Wielki zmierzch” (1924), a także ostatnia książka Jellenty – wydane w 1935 „Sosny otwockie – obraz miasta uzdrowiska” (reprint w roku 2000, w 65. rocznicę śmierci).

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• S. Orgelbranda Encyklopedia Powszechna (1898), t. 7, Warszawa 1898
• Polski Słownik Biograficzny, Ossolineum, tom XI, Wrocław–Warszawa–Kraków 1964–1965, s. 146–147, oprac. Roman Taborski
• „Łódź w Ilustracji”, 12 IX 1937, nr 37, s. 5 (reprod. zdj. PAT grobu C. Jellenty po uroczystości poświęcenia pomnika nagrobnego)
• „Gazeta Otwocka”, luty 2001.

Linki zewnętrzne

• Ateneum - cyfrowa kopia czasopisma wychodzącego w latach 1876-1901
• Ateneum - cyfrowa kopia czasopisma wychodzącego w latach 1903-1908 (zeszyty 1-6 z 1903 r.)
• Ateneum - cyfrowa kopia czasopisma wychodzącego w latach 1903-1908 (roczniki 1903, 1904, 1908)