Cezary Skoryna

Cezary Skoryna
Data i miejsce urodzenia	28 sierpnia 1840 Warszawa, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	19 kwietnia 1903 Nałęczów, Cesarstwo Rosyjskie
Miejsce spoczynku	cmentarz Bródnowski
Zawód, zajęcie	przemysłowiec

Cezary Franciszek Feliks Skoryna herbu Sielawa (ur. 28 sierpnia 1840 w Warszawie, zm. 19 kwietnia 1903 w Nałęczowie) – polski przemysłowiec działający w branży maszyn dla młynarstwa, społecznik i filantrop.

Po ukończeniu edukacji przejął rodzinną wytwórnię kamieni młyńskich na warszawskiej Pradze. Rozwinął ją w nagradzane na wystawach międzynarodowych przedsiębiorstwo produkujące i sprzedające pełny asortyment maszyn i materiałów dla młynarstwa, aż do budowy gotowych młynów na zamówienie włącznie. Przez pewien czas był też współwłaścicielem firmy kamieniarskiej. Należał do charytatywnej Archikonfraterni Literackiej i Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. Opiekował się cmentarzem cholerycznym w Warszawie i współpracował przy tworzeniu cmentarza Bródnowskiego. Prowadził ożywioną działalność społeczną, zarówno w ramach różnych komisji miejskich, jak też jako osoba prywatna.

Życiorys

Edukacja

Urodził się 28 sierpnia 1840 w Warszawie^[1]. Pochodził ze szlacheckiej rodziny, pieczętującej się herbem Sielawa^[1]. Jego rodzicami byli fabrykant kamieni młyńskich na warszawskiej Pradze Krystian Walenty Skoryna (1805–1851) i Klara z domu Reymond albo Rajmund (1819–1877)^[1], która po śmierci męża prowadziła szynk i zajazd w obrębie posesji fabrycznej^[2].

Do gimnazjum uczęszczał w Warszawie. Po jego ukończeniu wstąpił do Korpusu Kadetów w Brześciu Litewskim, ale wkrótce zrezygnował z kariery w wojsku i podjął studia handlowe w Niemczech^[3][1].

Działalność w przemyśle

Fabryka kamieni młyńskich rodziny Skorynów wraz z okolicą na planach Pragi. Działka hipoteczna 409 zaznaczona owalem

Plan miasta z 1859 roku. Widoczny most łyżwowy u wylotu ulicy Brukowej

Plan miasta z 1867 roku. Widoczny most Kierbedzia ukończony trzy lata wcześniej

Reklama firmy C. Skoryny w piotrkowskiej gazecie „Tydzień”, 1882

Po powrocie do Warszawy przejął w zarząd założone jeszcze w XVIII wieku przedsiębiorstwo rodzinne produkujące kamienie młyńskie, z siedzibą przy ulicy Brukowej na Pradze 1^[1], którym wcześniej kierował jego ojciec^[3]. Polski Słownik Biograficzny podaje jako datę powstania przedsiębiorstwa rok 1794^[1], jednak obchody jego stulecia zostały zorganizowane przez Cezarego Skorynę już w roku 1883^[4].

Działając pod firmą „C. Skoryna”, przedsiębiorstwo zaczęło się prężnie rozwijać, stając się pierwszym krajowym producentem maszyn młynarskich, które wcześniej, z wyjątkiem kół młyńskich, musiano sprowadzać z zagranicy^[3][1]. W 1881 miało 30 pracowników i obrót roczny 150 tysięcy rubli, w 1885 osiągnęło zatrudnienie 100 pracowników i 500 tysięcy rubli obrotu^[1][a]. Około 1890 właściciel przeniósł fabrykę do nowo wybudowanej siedziby na pobliskiej ulicy Olszowej 14. Z czasem powstały także filie przedsiębiorstwa w Petersburgu i Czelabińsku^[1].

Powiększał się również zakres działalności: oprócz tradycyjnych kamieni młyńskich produkowano także kamienie ze specjalistycznego surowca o szczególnie dobrych własnościach technologicznych, sprowadzanego w tym celu z Francji^[2]. Ponadto fabryka rozpoczęła, jako jedna z pierwszych w Królestwie Polskim, produkcję maszyn młynarskich: urządzeń do czyszczenia zboża i kasz, elementów napędowych (motorów parowych i wodnych, transmisji, wałów, trybów, kół pasowych). W produkowanym asortymencie wprowadzano innowacje. Wynalazkami Skoryny były trzywiatrowe wialnie oraz płaszczyzny szmerglowe w łuszczarkach^[1]. W 1890 w ofercie pojawiły się własnej produkcji turbiny wodne Francisa, przeznaczone dla młynów przemysłowych^[1]. Firma przyjmowała także zamówienia na kompletne młyny, od projektu i kosztorysu poczynając, na budowie i wyposażeniu kończąc^[1].

Oprócz produkcji własnej Skoryna handlował także produktami branżowych firm zagranicznych. Sprzedawał między innymi zagraniczne koła młyńskie, angielskie skórzane pasy transmisyjne i szwajcarską gazę jedwabną^[1].

Firma „C. Skoryna” otrzymała wiele nagród na wystawach przemysłowych: w Moskwie (1872, wielki złoty medal), Wiedniu (1873, dyplom uznania), Warszawie (1874, srebrny medal), Paryżu (1878, srebrny medal) i Niżnym Nowogrodzie (1896, srebrny medal)^[1][6]. Skoryna wspierał swoją działalność także reklamą. W 1883 wydał ilustrowany cennik kamieni i maszyn młynarskich, w 1902 zaś obszerny prospekt o charakterze reklamowym i informacyjnym z poradami dla młynarzy^[1]. Reklamował się także w prasie^[7].

Inseraty w pismach ukazujących się w Warszawie i Piotrkowie wskazują, że co najmniej od 1881 roku Cezary Skoryna był także współwłaścicielem firmy „C. Skoryna i H. Neuendorff”, zlokalizowanej na ulicy Olszowej, parcela hipoteczna 415a^[8] lub 415d^[7]. Oferowała ona wszelkie wyroby z marmuru, piaskowca i granitu, w tym pomniki i elementy wyposażenia wnętrz^[8][9]. Na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie zachowały się pomniki nagrobne rodzin Lortsch z 1884 roku i Kociołkiewicz z 1883 roku, oba jej produkcji^[10][11].

Przemysłowiec był też właścicielem nieruchomości na Pradze, w tym domów przy Panieńskiej 6 i 8^[1].

Działalność społeczna

Cezary Skoryna był członkiem Archikonfraterni Literackiej przy katedrze św. Jana, prowadząc w niej działalność charytatywną^[1]. Opiekował się ubogimi mieszkańcami Pragi, udzielał także z własnych środków tanich kredytów przedstawicielom drobnego handlu, nie zwracając przy tym uwagi na ich wyznanie^[3][1].

Należał do Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie^[12][13][14].

Był opiekunem założonego w 1872 na Pradze cmentarza cholerycznego. Nawet po jego przejęciu przez miasto w 1874 z własnych środków opłacał mieszkającego przy nim stróża, który dbał też o zieleń; podczas budowy w 1874 niedalekiej linii kolejowej starał się o zbudowanie drogi dojazdowej do miejsca pochówku^[15]. Później przewodniczył komisji, której zadaniem było znalezienie miejsca na nową nekropolię na Pradze. W tej roli brał udział w wyznaczaniu terenów pod cmentarz Bródnowski^[3][1].

Działał również w komisji, która zajmowała się opieką nad zielenią miejską na Pradze i dzięki której powstało kilka parków i skwerów^[1]. Był także członkiem komisji poborowej, delegowanym przez obywateli miasta. Pilnował w niej zgodnej z prawem procedury poboru do wojska^[1][3].

W 1884 został członkiem komitetu budowy nowego kościoła na Pradze, na którego czele stanął arcybiskup warszawski Wincenty Chościak-Popiel. Efektem jego prac było powstanie i konsekracja w 1901 roku kościoła pod wezwaniem św. Floriana^[16].

Rodzina

Nekrolog Cezarego Skoryny w „Kurierze Warszawskim” nr 111 z 23 kwietnia 1903^[17]

Cezary Skoryna ożenił się w 1881 z Jadwigą Chełmińską^[1]. Ich córka Cezara (1887–1979), nauczycielka, była żoną Władysława Okręta (1870–1910)^[1]. Po drugim mężu nosiła nazwisko Dickstein^[1]. W czasie okupacji należała do organizacji podziemnej Polska Żyje i Armii Krajowej, była więziona na Pawiaku, w Berlinie i w Ravensbrück^[1]. Druga córka Jadwiga Teresa wyszła w 1910 roku za Emila Rauera, przemysłowca i działacza niepodległościowego; małżeństwo to zakończyło się rozwodem^[18]. Bratankiem Cezarego Skoryny był Jan Skoryna, pułkownik saperów Wojska Polskiego^[19].

Cezary Skoryna zmarł 19 kwietnia 1903 w Nałęczowie. Pochowany został na cmentarzu Bródnowskim^[1][3][17]. „Kurjer Warszawski” poświęcił mu wspomnienie pośmiertne, przypominając pionierską rolę w rozwoju przemysłu maszyn młynarskich w zaborze rosyjskim i liczne pola działalności społecznej. Jak napisał autor wspomnienia: „Zmarł powszechnie żałowany wśród sfer przemysłowych i obywatelstwa Pragi, a opłakiwany przez podwładnych i robotników, dla których był opiekunem i ojcem”^[3].

Dalsze losy przedsiębiorstwa

Firma C. Skoryna

Siedziba przedsiębiorstwa „C. Skoryna” przy ul. Olszowej 14, około 1905 roku

List na papierze firmowym „C. Skoryna i S-ka”, 1907 rok

Pawilon przedsiębiorstwa „C. Skoryna” podczas Wystawy Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie w 1909 roku^[6]

Mlewnik walcowy produkcji przedsiębiorstwa „C. Skoryna” zachowany w młynie w Niegowie, z powiększeniem tabliczki znamionowej

Po śmierci Cezarego Skoryny przedsiębiorstwem kierowała rodzina. Ogłoszenie prasowe z 1907 wskazuje, że użytkowało wówczas także posesję Olszowa 6^[20]. Firma wzięła udział w Wystawie Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie w 1909, wystawiając własny pawilon i zdobywając złoty medal w dziale przemysłu mechanicznego^[21]. Prasa podawała, że kierował nią wówczas inżynier Antoni Skoryna, roczny obrót sięgał 300 tysięcy rubli. Produkcja obejmowała, oprócz tysiąca kilkuset kół młyńskich z importowanego kamienia rocznie, także cały szereg maszyn młynarskich i urządzeń napędowych dla nich. Produkty te, jak podawała ówczesna prasa, „rozchodzą się nie tylko po całym kraju naszym, ale i na Litwę, Wołyń, Podole, Inflanty, Białoruś i do całego Cesarstwa”^[6].

Wedle biogramów w Polskim Słowniku Biograficznym, w 1914 roku przedsiębiorstwo zostało sprzedane Emilowi Rauerowi i jego wspólnikowi P. Kozłowskiemu^[1][22], po czym w 1918 miało zakończyć działalność^[1]. Dodatkowe światło na tę transakcję rzuca zachowany akt ślubu dowodzący, że Emil Rauer w 1910 roku został mężem Jadwigi Teresy Skorynówny, córki Cezarego Skoryny^[18], o czym autorzy biogramów w PSB nie wiedzieli. Ponadto Jarosław Zieliński podaje, że przedsiębiorstwo działało nadal w okresie międzywojennym, znane jako Towarzystwo Akcyjne Wytwórni Maszyn „Młynotwórnia”^[23]. Jak wskazuje artykuł z ówczesnej prasy, stało się w rzeczywistości oddziałem spółki Towarzystwo Akcyjne Wytwórni Maszyn Młyńskich „Młynotwórnia” z siedzibą w Poznaniu^[24].

Budynki fabryczne przy Olszowej 14 zostały zburzone w 1944 i nie odbudowano ich^[23]. W trakcie rozpoczętej w 2016 budowy budynku wielorodzinnego inwestor wykopał i wywiózł ich pozostałości. Powstały kontrowersje, czy znajdowały się wśród nich elementy zabytkowe bądź o wartości historycznej. O sprawie doniosły media, informując także, że stołeczny konserwator zabytków złożył zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa^[25][26].

Uwagi

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Skan aktu chrztu numer 205 Cezarego Franciszka Feliksa Skoryny, serwis geneteka.genealodzy.pl Polskiego Towarzystwa Genealogicznego.
• Skan aktu ślubu numer 143 Cezariusza Skoryny i Jadwigi Chełmińskiej, serwis geneteka.genealodzy.pl  Polskiego Towarzystwa Genealogicznego.