System nakładczy

System nakładczy bądź nakładu (chałupnictwo, ros. кустарное производство) – forma organizacji pracy, funkcjonująca głównie w okresie późnego średniowiecza i renesansu, poprzedzająca system manufaktur.

Forma ta dotyczyła zazwyczaj biednych rzemieślników, niezrzeszonych w cechach, którzy zazwyczaj nie posiadali własnych narzędzi i surowców, ani środków na ich zakup. Te były im dostarczane przez bogatych kupców, którzy następnie odkupowali gotowe produkty po odpowiednio niższej cenie. Pozwalało to ominąć wysokie ceny cechów i ograniczyć liczbę pośredników, co zwiększało zysk zbywającego towar kupca, zwanego też nakładcą.

Ten sposób znany był w końcowym okresie średniowiecza głównie w bogatych miastach włoskich i niderlandzkich. Był też jedną z przyczyn stopniowego upadku i zaniku systemu cechowego. Charakteryzował się jednak stosunkowo niższą jakością, gdyż ubodzy rzemieślnicy nie zdawali egzaminów mistrzowskich, do których zobowiązani byli członkowie cechów.

W ograniczonym stopniu system nakładczy funkcjonuje do dziś. Międzynarodowa Organizacja Pracy określa go w Konwencji nr 177[1] i Zaleceniu nr 184[2] (obu z 1996 r.) jako pracę wykonywaną przez pracownika w jego domu (ang. home work, fr. travail à domicile) lub w wybranych przez niego pomieszczeniach, innych niż miejsce pracy przedsiębiorcy. Bez znaczenia pozostaje, kto dostarcza wykorzystywane wyposażenie, materiały lub inny wkład, dopóki pracownik pozbawionym jest stopnia swobody i niezależności gospodarczej niezbędnej do uznania go za pracownika samodzielnego. Chałupnicy powinni mieć zagwarantowaną wolność zrzeszania i inne prawa przysługujące pracownikom najemnym. Konwencja Nr 26 z 1928 o ustanowieniu metod ustalania płac minimalnych[3] zobowiązuje strony ustanowić lub zachować metody pozwalające ustalać minimalne stawki płacy dla pracowników zatrudnionych w przemysłach lub w częściach przemysłów (a w szczególności w przemysłach nakładczych), gdzie nie istnieje skuteczny system ustalania płac w drodze zbiorowych układów pracy lub inaczej, i gdzie płace są wyjątkowo niskie. Trzy inne konwencje (1933) określają ubezpieczenie szeregu kategorii zawodowych, w tym chałupników, na starość[4], inwalidztwo[5] i śmierć[6].

W Polsce osobom wykonującym pracę nakładczą przysługują ograniczone prawa pracownicze, których katalog reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z 1975 r.[7], wydane na podstawie art. 303 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy[8].

Przykłady dawniejszych definicji:

Wg art. 12 dekretu z 11 stycznia 1919 o obowiązkowym ubezpieczeniu na wypadek choroby[9] chałupnikami są wszyscy, wytwarzający u siebie w domu lub innym lokalu pracy wyłącznie lub przeważnie dla jednego lub więcej przedsiębiorców, dla pośrednika, majstra lub kupca, choćby używali własnych surowców i narzędzi pracy i zatrudniali członków rodziny lub obcych pracowników, tych ostatnich jednak nie więcej niż dwóch. Definicję tę powtarzała ustawa z 19 maja 1920 r.[10] w art. 6 dodając w zakończeniu ... członków rodziny lub obcych pracowników, jeżeli ta praca stanowi główną podstawę ich utrzymania. Za chałupników w rozumieniu art. 3 ustawy z 28 marca 1933 r. o ubezpieczeniu społecznym uważane były osoby, które zawodowo wyrabiają, przerabiają lub wykańczają własną pracą, chociażby korzystały z pomocy osób innych, przedmioty zamówione przez jednego lub więcej przedsiębiorców (fabrykantów, kupców, majstrów, pośredników i t. p.) zazwyczaj z dostarczanych przez nich materiałów, jeżeli ta praca wykonywana jest zazwyczaj dla przedsiębiorcy i na jego ryzyko i jeżeli osoby te pracują we własnym mieszkaniu lub w jakiemkolwiek innym miejscu, w którym tryb pracy nie jest normowany przez przedsiębiorcę[11]. Obecnie obowiązująca ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w art. 8 za osobę wykonującą pracę nakładczą uważa osobę zatrudnioną na podstawie umowy o pracę nakładczą[12].

System ten został sparodiowany w książce Terry'ego Prachetta pt. Świat finansjery (tytuł oryginalny – Making money ang. Robienie pieniędzy), gdzie główny bohater, Moist von Lipwig, po przejęciu zarządu nad mennicą miasta Ankh-Morpork dowiaduje się między innymi, że część drobnych monet jest pieczołowicie wytwarzana w domach przez ubogie rodziny, dla których jest to jedyne, przekazywane z pokolenia na pokolenie źródło utrzymania.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Home Work Convention 1996 (No. 177), Konwencja Nr 177 dotycząca pracy nakładczej z 20 czerwca 1996 r.
  2. ↑ Home Work Recommendation 1996 (No. 184), Zalecenie Nr 184 dotyczące domowej pracy nakładczej z 24 czerwca 1996 r.
  3. ↑ Minimum Wage-Fixing Machinery Convention, 1928 (No. 26), Konwencja Nr 26 dotycząca ustanowienia metod ustalania płac minimalnych z 30 maja 1928 r.
  4. ↑ Old-Age Insurance (Industry, etc.) Convention (No. 35), Dz.U. z 1949 r. nr 31, poz. 223
  5. ↑ Invalidity Insurance (Industry, etc.) Convention (No. 37), Dz.U. z 1949 r. nr 31, poz. 227
  6. ↑ Survivors' Insurance (Industry, etc.) Convention (No. 39), Dz.U. z 1949 r. nr 31, poz. 231
  7. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z 31 grudnia 1975 r. w sprawie uprawnień pracowniczych osób wykonujących pracę nakładczą (Dz.U. z 1976 r. nr 3, poz. 19, ze zm.)
  8. ↑ Dz.U. z 2022 r. poz. 1510
  9. ↑ Dz.U. z 1919 r. nr 9, poz. 122
  10. ↑ Dz.U. z 1920 r. nr 44, poz. 272
  11. ↑ Dz.U. z 1933 r. nr 51, poz. 396 (pisownia uwspółcześniona).
  12. ↑ Dz.U. z 2022 r. poz. 1009

Linki zewnętrzne