Chaber bławatek

Chaber bławatek

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Carduoideae
Rodzaj	chaber
Gatunek	chaber bławatek
Nazwa systematyczna
Centaurea cyanus L. Sp. pl. 2:918. 1753
Synonimy Centaurea cyaneum St.-Lag. Centaurea cyanocephala Velen. Centaurea hoffmanniana Asch. Centaurea hortorum Pau Centaurea lanata Roxb. Centaurea pulcherrima Wight ex DC. Centaurea pulchra DC. Centaurea rhizocephala Trautv. Centaurea segetalis Salisb. Centaurea umbrosa A.Huet ex Reut. Cyanus arvensis Moench Cyanus cyanus Hill Cyanus dentato-folius Gilib. Cyanus segetum Hill Cyanus vulgaris Delarbre Jacea segetalis Lam. ex Steud. Jacea segetum Lam. Leucacantha cyanus Nieuwl. & Lunell Setachna cyanus Dulac[3]

Chabry bławatki jako chwasty polne

Bukiet bławatków

Chaber bławatek, bławatek^[4] (Centaurea cyanus L.^[3], w niektórych ujęciach systematycznych Cyanus segetum Hill^[5]) – gatunek rośliny zielnej z rodziny astrowatych. Nazwy ludowe: białasy, głowacz, jasieniec, kardy, kwiatek wołoszek, macoszka, modrak, modrzeńczyk, samosiejka, wasilek, wawer. Występuje w Europie oraz na Syberii Zachodniej^[6]. W Polsce pospolity chwast polny, archeofit^[7].

Morfologia

Pokrój

Roślina zielna, słabo ulistniona, tworzy łany, osiąga wysokość 30–90 cm.

Łodyga

Cienka, prosta, lekko żeberkowana, pajęczynowato owłosiona, rozgałęziona.

Liście

Ułożone skrętolegle, najczęściej równowąskolancetowate, szarozielone, szerokości 2–5 mm. Dolne na ogonkach, z pojedynczymi, małymi ząbkami lub pierzastodzielne z 2-3 łatkami. Górne niepodzielone, siedzące.

Kwiaty

Kwiaty tylko rurkowate. Pojedyncze koszyczki kwiatowe o średnicy 2–3 cm wyrastają na szczytach pędów z łuskowatej, podłużnej okrywy. Przyczepki listków okrywy brzegiem piłkowanoząbkowane lub orzęsione. Korona o 5 rurkowato zrośniętych płatkach o barwie ciemnobłękitnej, czerwonej, różowej lub białej. Kwiaty brzeżne większe, 5 pręcików, słupek dolny, złożony z 2 owocolistków. Okres kwitnienia od maja do września.

Owoce

Jedwabiście puszyste, przeważnie niebieskoszarobrązowe z białym wierzchołkiem niełupki. Jedna roślina wytwarza około 700–1600 nasion^[8].

Biologia i ekologia

• Rozwój: roślina jednoroczna. Kwiaty przedprątne, zapylane przez motyle, muchówki, błonkówki^[9]. Owoce rozsiewane przez wiatr i mrówki. Zachowują zdolność kiełkowania przez 5–10 lat^[8].
• Siedlisko: pola uprawne, gdzie rozsiewany jest razem ze zbożami, nieużytki, przydroża, ugory. Jest chwastem. Często spotykany na glebach ubogich w wapń (roślina wskaźnikowa gleb ubogich w wapń).
• W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Centauretalia cyani^[10].
• Liczba chromosomów 2n=24^[7].

Odmiany uprawne

• Blue Boy – pełne, szafirowoniebieskie koszyczki.
• Jubilee Gem – pełne, niebieskie koszyczki, karłowe (wysokość 35–40 cm).
• Polka Dot – karłowe, pełnokwiatowe, szeroka gama barw.
• Red Boy – pełne, czerwone koszyczki.
• Rosa Ball – pełne, różowe koszyczki.
• Weisser Ball – pełne, białe koszyczki
• Black Ball – pełne, czarne koszyczki

Zastosowanie

• Roślina lecznicza
  • Surowiec zielarski: kwiat bławatka bez kielicha (Flos Cyani sine calicis, Flos Cyani). Zawiera antocyjanidyny, flawonoidy, sole mineralne (w tym dużo manganu), cychorynę, centaurynę^[11].
  • Działanie: moczopędne, żółciopędne i przeciwzapalne. Ze względu na bardzo łagodne działanie przeciwzapalne stosowany przy zapaleniu spojówek i w pediatrii. Napar z kwiatów zalecany jest przy chorobach nerek, stanach zapalnych kłębków i miedniczek nerkowych, przy niewydolności krążenia i w kamicy nerkowej. Zewnętrznie stosuje się go przy trudno gojących się ranach i owrzodzeniach^[11], w stanach zapalnych oczu (w zapaleniu brzegów powiek, zapaleniu spojówek, wiosennym zapaleniu spojówek, nadwrażliwości na promienie słoneczne, promieniowanie z ekranów telewizyjnych)^[12].
  • Zbiór i suszenie: kwiat zbierać w słoneczny dzień, rano, po obeschnięciu rosy. Zbiera się płatki, wyrywając je z koszyczka. Zebrane kwiaty należy suszyć bardzo szybko w zacienionym i silnym przewiewie, aby nie zblakły, gdyż wówczas tracą własności lecznicze. Susz szczelnie zamknąć i przechowywać w ciemności.
• Roślina ozdobna – stosowana na kwiat cięty i rabaty.
• Barwnik – w czasach, gdy nieznane były sztuczne barwniki, z płatków brzeżnych bławatka wytwarzano niebieską farbę w połączeniu z ałunem, która doskonale barwiła wełnę. Sam sok barwi papier i przetwory spożywcze na niebiesko.
• Roślina miododajna
• Roślina jadalna: jadalne płatki^[13].
• Roślina kosmetyczna: używany przy łupieżu i grzybicy skóry głowy.
• Roślina może zawierać niewielkie ilości kwasu pruskiego, dlatego niekiedy działa trująco na zwierzęta (gł. konie i krowy)^[14]
• Nasiona zawierają ok. 28% tłuszczu, a w liściach znajduje się do 300 mg% witaminy C^[14]

• 

  Pąk kwiatostanowy

• 

  Kwiatostan

• 

  Łodyga

• 

  Nasiona

• 

  (c) Marek Slusarczyk, CC BY 3.0

  Jadalne płatki chabra jako dekoracja lodów

Uprawa

• Uprawia się przede wszystkim odmiany pełne – wszystkie kwiaty mają dużą i rurkowatą koronę koloru białego, różowego, purpurowego i niebieskiego.
• Sposób uprawy: termin siewu przypada na marzec – kwiecień, w rozstawie 20–30 cm. Ilość nasion na 1000 roślin: 2–3 g. Rośliny kwitną po około 10 tygodniach od siewu.

Znaczenie w kulturze

• Symbol pruskiej skromności (patrz cnoty pruskie), ulubiony kwiat Wilhelma I, kojarzący się z błękitem pruskim.

Przypisy