Chad gadja
Chad gadja[a] (aram. חַד גַדְיָא, hebr. גדי אחד, gedi echad, tłum. jedno koźlę) – popularna piosenka o charakterze dziecięcej wyliczanki, śpiewana podczas sederu w Pesach.
Pochodzenie
Oryginalnie powstała w języku aramejskim, ale Żydzi syryjscy i marokańscy śpiewają ją w ladino lub po arabsku; znana jest też jej wersja hebrajska[1]. Chad gadja po raz pierwszy została odnaleziona w ręcznie spisanym sidurze z 1406, pochodzącym z Wormacji. Jej tekst został ukryty w manuskrypcie prawdopodobnie przez rabina Eleazara z Wormacji (1150–1217)[2]. Piosenkę drukowano potem w Praskiej Hagadzie, po raz pierwszy w 1590[3][1].
Treść
Chad gadja opowiada o tym, jak ojciec za dwa pieniążki kupił koźlę, które zagryzł kot, którego zjadł pies, którego zbił kij, który strawił ogień, który zalała woda, którą wypił wół, którego zarżnął rzeźnik, którego z kolei zabił Anioł Śmierci. Wyliczanka kończy się zgładzeniem Anioła Śmierci przez Boga. Każda zwrotka powtarza poprzednie wersy, a początkowy zwrot „chad gadja” (jedno koźlątko) stanowi refren na końcu każdego wersu[4][1].
Znaczenie
Piosence nadano symboliczne znaczenie, Koźlę miało reprezentować lud Izraela prześladowany przez wielkie narody, które za karę dostawały się pod panowanie innych potęg. Ojciec symbolizował Boga, a dwa pieniążki, za które kupił koziołka – Mojżesza i Aarona lub dwie Tablice Dziesięciorga Przykazań[4][1].
Pierwotnie Chad gadja była przyśpiewką, zajmującą dzieci biorące udział w świątecznym posiłku i przypominającą, że nie ma grzechu bez kary. Z czasem jednak zaczęto ją traktować bardzo poważnie. Istnieją nawet wzmianki, że wyśmiewający się z niej zostali obłożeni cheremem za okazywanie w ten sposób lekceważenia rabinom, którzy włączyli piosenkę do obrzędów pesachowych[4][1].
W kulturze popularnej
W 1989 własną wersję piosenki Chad Gadja zaproponowała izraelska piosenkarka Chawa Alberstein. Poruszała w niej problemy moralne związane z okupacją Palestyny i „cyklem przemocy” związanej z pierwszą intifadą. Wykonywanie utworu zostało początkowo zakazane przez rząd, jednak pod naciskiem opinii publicznej zakaz został zniesiony[5].
Uwagi
Przypisy
- ↑ a b c d e Chad gadja. [w:] Żydowski Instytut Historyczny [on-line]. [dostęp 2017-09-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-17)]. (pol.).
- ↑ Eleazar ben Jehuda ben Kalonymos z Wormacji. [w:] Żydowski Instytut Historyczny [on-line]. [dostęp 2017-09-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-17)]. (pol.).
- ↑ Rabbiner Joel Berger: Zwei Pessachlieder und ihre Geschichten. [w:] Juedische Allgemeine [on-line]. 2016-04-21. [dostęp 2017-09-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-16)]. (niem.).
- ↑ a b c Unterman 52 ↓.
- ↑ Juliet Spitzer: A Chad Gadya for Our Time. ritualwell.org. [dostęp 2017-09-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-17)]. (ang.).
Bibliografia
- Alan Unterman: Encyklopedia tradycji i legend żydowskich. Warszawa: Książka i Wiedza, 1994. ISBN 83-05-12933-0. (ang.).
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
(c) Dr. Avishai Teicher Pikiwiki Israel, CC BY 2.5
Chad Gadya column in Castra center, Haifa