Szczecioszczękie

Szczecioszczękie

Chaetognatha
Leuckart, 1854
Okres istnienia: kambr wczesny–dziś PreЄ Є O S D C P T J K Pg N Q
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Podkrólestwo	tkankowce właściwe
Typ	szczecioszczękie

Szczecioszczękie, szczecioszczęki (Chaetognatha), strzałki morskie – typ drobnych morskich, drapieżnych zwierząt bezkręgowych o strzałkowato wydłużonym, dwubocznie symetrycznym ciele z otworem gębowym otoczonym cedzącymi szczeciami i chitynowymi kolcami. Kształtem ciała przypominają ryby. W zapisie kopalnym są nieliczne. Najstarsze skamieniałości pochodzące z kambru są słabo zachowane.

Występowanie

Są to zwierzęta pospolicie, często licznie, występujące w wodach morskich o pełnym i niepełnym zasoleniu. Większość z nich żyje w strefie wód ciepłych, do głębokości 200 m, nieliczne żyją głębiej (do 3000 m) lub w słonawych wodach jaskiń. W Morzu Bałtyckim występują dwa gatunki z rzędu Aphragmophora: strzałka bałtycka i strzałka mała^[1].

Morfologia

Szczecioszczękie posiadają szklisto przezroczyste, strzałkowate ciało długości 2–120 mm, spłaszczone grzbietowo-brzusznie, okryte wielowarstwowym nabłonkiem, zróżnicowane na krótki odcinek głowowy, wydłużony tułów i lancetowaty ogon. Po obu stronach ciała większości gatunków znajduje się jedna para (a u niektórych głębinowych dwie pary), stabilizujące płetwy boczne, a ogon zaopatrzony jest w płetwę ogonową. Przy pomocy ruchów tej płetwy oraz skurczów całego ciała zwierzęta te są w stanie sprawnie i stosunkowo szybko pływać. U gatunków głębinowych spotyka się jaskrawo czerwone zabarwienie.

Głowa ma kształt rozpłaszczony, owalny lub stożkowaty. Wokół leżącego po jej brzusznej stronie aparatu gębowego znajdują się duże, oskórkowe, ruchliwe szczeciny chwytne (od 4 do 14), proste lub hakowate, pomocne przy zdobywaniu pokarmu; od nich wywodzi się nazwę tej grupy. W stanie spoczynku szczecinki osłonięte są fałdem skórnym. Otwór gębowy otacza 1 lub 2 rzędy drobnych ząbków. Na wyraźnie wydzielonym odcinku głowowym znajdują się parzyste, czarniawe oczy kubkowe, które mogą spoglądać we wszystkich kierunkach.

Przedstawicielom tego typu brak wyspecjalizowanych narządów oddechowych, krążenia i wydalniczych. Układ pokarmowy przebiega od otworu gębowego, przez gardziel połączoną z rurowatym jelitem środkowym przebiegającym przez całą długość tułowia, do jelita tylnego zakończonego położonym po stronie brzusznej na końcu tułowia otworem odbytowym.

Biologia

Większość przedstawicieli tego typu pływa w wodach pelagialnych utrzymując niemal pionową pozycję ciała. Po wypatrzeniu ofiary rzucają się na nią błyskawicznie. Pożywieniem szczecioszczękich jest morski plankton: głównie okrzemki, pierwotniaki, drobne skorupiaki (widłonogi, wioślarki) oraz larwy ryb. Niektóre gatunki zdolne są do bioluminescencji, czyli samodzielnego emitowania światła na drodze kontrolowanych reakcji chemicznych. Są obojnakami; jajniki umieszczone są w tułowiu, a jądra w części ogonowej. Zapłodnienie następuje w toni wodnej, a z jaj wylęgają się od razu młodociane formy podobne do dorosłych.

Klasyfikacja

Pozycja systematyczna Chaetognatha była od dawna przedmiotem licznych dyskusji. Na podstawie stosunkowo dobrze poznanych danych morfologicznych i embriologicznych stanowisko systematyczne tej grupy zwierząt było różnie oceniane^[2]. Szczecioszczękie były tradycyjnie zaliczane do wtóroustych^[3] (Deuterostomia), a więc uważane za stosunkowo bliskich krewnych strunowców. O ich ewolucyjnym zaawansowaniu miała też świadczyć obecność płetw usprawniających lokomocję. Badania genetyczne małej jednostki rybosomalnej (SSU) wykluczyły jednak pokrewieństwo z wtóroustymi^[4]. Podobieństwo morfologiczne i anatomiczne kolców chwytnych sugeruje ich pochodzenie od wczesnopaleozoicznych protokonodontów (†Protoconodonta)^[5]. Szczecioszczękie zostały zaliczone do pierwoustych (Protostomia), ale ich pozycja wewnątrz tej grupy nadal pozostaje niejasna^[6].

Systematyka

Typ dzieli się na dwie gromady, z których Archisagittoidea grupuje wyłącznie przedstawicieli wymarłych; najbardziej znanymi z nich są gatunki z rodzaju Amiskwia. Wyróżnia się ok. 130 żyjących gatunków szczecioszczękich.

• gromada: †Archisagittoidea
• gromada: Sagittoidea
  • rząd: Aphragmophora
    • rodzina: Sagittidae (ok. 60 gatunków)
    • rodzina: Bathybelidae (1 gatunek, Bathybelos typhlops)
    • rodzina: Pterosagittidae (1 gatunek, Pterosagitta draco)
    • rodzina: Pterokrohniidae (1 gatunek, Pterokrohnia arabica)
  • rząd: Monophragmophora
    • rodzina: Heterokrohniidae (ok. 25 gatunków)
  • rząd: Biphragmophora
    • rodzina: Spadellidae (ok. 20 gatunków)
    • rodzina: Eukrohniidae (ok. 10 gatunków)
    • rodzina: Bathyspadellidae (1 gatunek, Bathyspadella edentata)
    • rodzina: Krohnittellidae (2 gatunki)
    • rodzina: Krohnittidae (3 gatunki)

Podany system klasyfikacji pochodzi z pracy: R. Bieri, 1991. Systematics of the Chaetognatha w: The biology of Chaetognatha, Bone, Q., H. Kapp & A.C. Pierrot-Bults (eds.). Oxford University Press, Oxford: 122-136.

Przypisy

Bibliografia

• Czesław Jura: Bezkręgowce : podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-14595-8.
• Mały słownik zoologiczny. Bezkręgowce. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1984. ISBN 83-214-0428-6.