Charles Alexander Eastman

Charles Alexander Eastman

Data i miejsce urodzenia	19 lutego 1858 W pobliżu Redwood Falls, w dzisiejszej Minnesocie
Data i miejsce śmierci	8 stycznia 1939 Detroit

Charles Alexander Eastman (ur. 19 lutego 1858 w pobliżu Redwood Falls, w dzisiejszej Minnesocie, zm. 8 stycznia 1939 w Detroit), znany też pod imieniem Ohiyesa (w języku Siuksów – „Zwycięzca”) – Indianin wychowany w tradycyjnej grupie północnoamerykańskich Siuksów ze wschodniego odłamu Santee. Uczeń rządowych szkół z internatami, jeden z pierwszych dyplomowanych lekarzy medycyny tubylczego pochodzenia w USA, reformator, działacz społeczny i obrońca praw tubylczych Amerykanów. Jeden z pierwszych indiańskich pisarzy i publicystów w Ameryce Północnej, nauczyciel i wychowawca młodzieży, współtwórca światowego skautingu.

Życiorys

Młodość

Urodzony w pobliżu Redwood Falls w dzisiejszej Minnesocie^[1], był synem Jacoba Eastmana (indiańskie imię ojca He-Wakandi-Ota znaczy „Dużo błyskawic”^[2]), potomka długiej linii wodzów Santee i Mary Nancy Eastman (indiańskie imię matki Wakantankanwin w języku Siuksów znaczy „Bogini"”^[3]). Jego matka była córką białego kapitana i malarza Setha Eastmana oraz Indianki z plemienia Siuksów Mdewakanton i zmarła przy porodzie.

W 1862 roku ojciec Ohiyesy wziął udział w powstaniu Santee Dakotów pod wodzą Taoyateduty (Małej Wrony), które wybuchło gdy Dakoci uznali, że USA nie wywiązują się ze swoich traktatowych zobowiązań. Ohiyesą opiekowała się wówczas jego babka Uncheeda^[4]. Jak później wspominał, to właśnie jej zawdzięczał większość swojej praktycznej wiedzy o życiu tradycyjnej społeczności tubylczej z pogranicza północnoamerykańskiej Krainy Lasów i Wielkich Równin, jak i o pierwotnych sposobach przetrwania w tipi na łonie natury^[5].

Uwięziony za udział w powstaniu, ojciec Ohiyesy nawrócił się na chrześcijaństwo i w 1873 roku został ułaskawiony. Osiadł wówczas we Flandreau na Terytorium Dakoty, odnalazł syna w obozie Santee w południowej Manitobie i zabrał go ze sobą. Za namową ojca i przykładem starszego brata także Charles przyjął nową religię^[6]. He-Wakandi-Ota doradził mu, by podjął naukę w szkole misyjnej z internatem, ponieważ „książki są łukami i strzałami białych”. Eastman poszedł w ślady brata i uczył się najpierw w Santee w stanie Nebraska (1873), a potem w Beloit College w Wisconsin (1876). Będąc zdolnym uczniem, zdobywał kolejne stypendia na naukę – m.in. w prestiżowym Dartmouth College w Nowej Anglii – a w 1887 rozpoczął studia medyczne na Boston University. W 1890 został jednym z pierwszych w USA (obok Carlosa Montezumy) dyplomowanych lekarzy medycyny tubylczego pochodzenia i jako rządowy lekarz podjął pracę w zamieszkanym przez Siuksów rezerwacie Pine Ridge w Dakocie Pd. Tam uczestniczył m.in. w ratowaniu ofiar wojskowej masakry Siuksów z grupy wodza Big Foot (Wielkiej Stopy) nad strumieniem Wounded Knee 29 grudnia 1890. Tam też poznał swoją przyszłą żonę, przybyłą do kraju Siuksów z Nowej Anglii rządową inspektorkę oświaty Elaine Goodale.

Zdziwiony powszechnością fałszywych opinii i rasistowskich uprzedzeń wobec Indian, sam zaczął wygłaszać prelekcje o życiu Siuksów i pisywać artykuły dla prasy. „Moim głównym celem było nie tyle zabawianie, co odkrywanie przed Amerykanami prawdziwego charakteru Indian. Przypisywanie im barbarzyńskiej i okrutnej natury wywodzi się z okresu przejściowego, kiedy to silne trunki, ogromne pokusy i komercjalizm białego człowieka doprowadziły do głębokiej demoralizacji. Moja kampania miała na celu przekazanie informacji o Indianach i ich prawdziwym miejscu w amerykańskiej historii” – wspominał później w swojej autobiografii.

U progu sławy

Masakra nad Wounded Knee, własna bezsilność wobec wszechwładnej roli armii i korupcja rządowego agenta do spraw Indian w Pine Ridge wstrząsnęły młodym indiańskim lekarzem, który – jak sam pisał – „nie tak dawno zawierzył chrześcijańskiej miłości i wzniosłym ideałom białego człowieka”. W 1893 wraz z rodziną opuścił rezerwat i spróbował prywatnej praktyki medycznej w Saint Paul w Minnesocie^[7], by następnie przyjąć stanowisko inspektora do spraw Indian zaproponowane mu przez YMCA (Chrześcijańskie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej). Podróżując po rezerwatach, w ciągu czterech lat założył ok. 40 oddziałów tego stowarzyszenia. W latach 1894-1897 zabiegał w Waszyngtonie o wznowienie rządowej pomocy dla swojego plemienia, wstrzymanej w 1862 po powstaniu Siuksów w Minnesocie. Podejmował również kolejne próby pisarskie^[8].

Zdobywanie pozycji w nowym dla niego świecie wymagało pokonania wielu trudności i rozczarowań. Eastman nie chciał jednak rezygnować z tej drogi, ponieważ wiedział, że każdy jego sukces może być wykorzystany jako argument w dyskusjach na temat możliwości Indian. W 1900, ubiegając się o kolejną posadę rządową, pisał tak: „Mogę nazwać siebie żywym zaprzeczeniem argumentów przeciw edukacji Indian. Bez podstawowego wykształcenia przeszedłem drogę od indiańskiego obozu do życia w college’u i powiodło mi się. I to w tym samym roku, w którym Sitting Bull (Siedzący Byk) unicestwił Custera” (25 czerwca 1876 w bitwie nad Little Big Horn w Montanie)”^[8].

W kolejnych latach pracował m.in. jako rządowy lekarz w rezerwacie Siuksów Crow Creek (gdzie, starając się bronić Indian, ponownie popadł w konflikt z tamtejszym agentem rządowym) i jako nauczyciel w założonej przez generała Pratta szkole zawodowej dla Indian w Carlisle w stanie Pensylwania (w 1899). Od 1903, po przeniesieniu się z rodziną i szóstką dzieci do Amherst w stanie Massachusetts, skupił się na pisarstwie i współtworzeniu rodzącego się właśnie w USA ruchu skautów i skautek. W 1910 wraz z Ernestem Thompsonem Setonem z Woodcraft Indians (Indianie Puszczańscy) i Danielem Carterem Beardem z Sons of Daniel Boone był współtwórcą Boy Scouts of America (Amerykańscy Harcerze). Na zlecenie rządu weryfikował też indiańskie imiona i opracowywał spisy nowych angielskojęzycznych nazwisk Siuksów.

Działalność w wieku dojrzałym

Porządkowanie indiańskich nazwisk oraz kwestii własnościowych i dziedziczenia ziemi przez Indian zakończył w 1909. Był już wówczas znanym adwokatem praw Indian, popularnym pisarzem oraz autorem odczytów o tradycyjnej kulturze, historii i religii Siuksów. Tej działalności społecznej i popularyzatorskiej poświęcił się w kolejnych latach. Jak sam wówczas pisał, chciał zabiegać o tworzenie przez państwo takich warunków, by „młodzi Indianie przygotowali się do podejmowania decyzji na własnej ziemi, zanim będzie za późno” (co wielu mu współczesnych uważało za pogląd zbyt radykalny i nieodpowiedzialny). Wielokrotnie uczestniczył m.in. w Konferencjach Przyjaciół Indian nad jeziorem Mohonk w stanie Nowy Jork i korespondował z licznymi zwolennikami reform w polityce rządu federalnego w stosunku do Indian. Od 1910 wyszukiwał też w rezerwatach dzieła indiańskiego rzemiosła i kupował je dla amerykańskich muzeów.

Podobnie jak większość ówczesnych reformatorów (zarówno białych jak i nielicznych wykształconych Indian) opowiadał się za szybkim włączeniem Indian w główny nurt amerykańskiego społeczeństwa. Szansy na przetrwanie Indian upatrywał w ich edukacji i podziale stanowiącej dotąd wspólną własność plemienną indiańskiej ziemi na indywidualne działki (na mocy tzw. ustawy Dawesa z 1887). Miało to umożliwić Siuksom i innym plemionom Wielkich Równin odejście od skazanego na zagładę tradycyjnego sposobu życia wędrownych myśliwych, zajęcie się rolnictwem oraz drobnym rzemiosłem i szybką asymilację. Katastrofalne skutki tej polityki dla tradycyjnych form życia społecznego i gospodarowania Indian zaczął rozumieć dopiero pod koniec życia, gdy baza terytorialna plemion i ich zasoby skurczyły się wielokrotnie. Jednocześnie zbliżenie ras i integracja Indian w kapitalistycznym społeczeństwie nie postępowały zgodnie z oczekiwaniami Eastmana i innych reformatorów.

W 1911 został współzałożycielem i przewodniczącym Towarzystwa Amerykańskich Indian (Society of American Indians) – pierwszej panindiańskiej organizacji w USA, która zrzeszała tubylczych społeczników i reformatorów. Preambuła Towarzystwa, opracowana przy współudziale Eastmana, głosiła m.in. „Nadszedł czas, kiedy rasa Indian amerykańskich powinna wywrzeć szerszy i bardziej jednolity wpływ na resztę obywateli Stanów Zjednoczonych, w zgodzie z postępem i reformą dla dobra rasy Indian w szczególności i ludzkości w ogóle”. Należeli do niego tak znani wówczas Amerykanie indiańskiego pochodzenia, jak: Sherman Coolidge, Charles E. Dagenett, Angel DeCora, John Milton Oskison, Carlos Montezuma, Arthur C. Parker, Henry Red Cloud, Thomas L. Sloan, czy Gertrude Simmons Bonnin (Zitkala Sa).

Z dokumentów wynika, że Towarzystwo liczyło się ze zdaniem Eastmana w takich kontrowersyjnych wówczas sprawach, jak stosunek do polityki Biura do Spraw Indian (Bureau of Indian Affairs), prawo Indian do obrzędowego używania pejotlu czy ich stosunek do udziału w I wojnie światowej. Choć samo Towarzystwo upadło pod koniec lat 20. XX w., to jego doświadczenia, w tym dorobek Eastmana, wykorzystała powstała w 1944 największa współczesna panindiańska organizacja tubylczych Amerykanów – Krajowy Kongres Indian Amerykańskich (National Congress of American Indians).

W 1911 Eastman reprezentował Indian Ameryki Północnej na I Powszechnym Kongresie Ras w Londynie, a w 1923 przewodniczył delegacji, która przyjmowała w USA premiera Wielkiej Brytanii Davida Lloyda George’a. Jedno z jego największych życiowych marzeń spełniło się w 1924, gdy wszyscy Indianie żyjący w granicach USA – w uznaniu ich zasług dla kraju podczas I wojny światowej – otrzymali ostatecznie prawa obywatelskie. „My Indianie nie prosimy o nic niezwykłego, tylko o wolność i prawa, o które walczył twój syn i mój” pisał wówczas, zabiegając nie tylko o formalną, ale i o faktyczną równość Indian i reszty społeczeństwa wobec prawa. Wchodził też w skład tzw. Doradczego Komitetu Stu, który pomógł w przygotowaniu późniejszego tzw. Raportu Meriama (1928) o krytycznym stanie oświaty Indian oraz w opracowaniu polityki „indiańskiego nowego ładu”, zapoczątkowanej nowatorską ustawą o reorganizacji Indian (IRA, 1934) za czasów prezydenta Theodore Roosevelta i komisarza do spraw Indian Johna Colliera.

Odczyty i publikacje

Wykorzystując osobiste wspomnienia z dzieciństwa, doświadczenia z pracy i podróży do wielu indiańskich rezerwatów oraz rozmowy ze współczesnymi mu wodzami Indian, Eastman z powodzeniem występował w wielu znanych wówczas klubach i uczelniach USA i Wielkiej Brytanii oraz publikował swe wspomnienia i opinie na łamach prasy. Pierwsze wspomnienia z myślą o swoich dzieciach zaczął spisywać jeszcze w St. Paul, a żona Elaine zasugerowała mu ich opublikowanie i pomagała później w ich redagowaniu. Jednak największe uznanie i pamięć potomnych przyniosły mu jego książki.

Jego najpopularniejsze dzieła to niewątpliwie dwie części autobiografii Indian Boyhood i From the Deep Woods to Civilisation (obie wydane m.in. po polsku). Opublikował też opowieści o Indianach i ich związkach z przyrodą, zbiór biografii znanych mu osobiście wielkich wodzów Indian, książkę o tubylczej filozofii i indiańskim postrzeganiu religii, a także podręcznik dla rodzącego się właśnie – i chętnie korzystającego z indiańskich umiejętności – amerykańskiego ruchu skautów. Organizując (od 1915) w swej posiadłości w Camp Oahe w New Hampshire letnie „obozy indiańskie” dla młodzieży, pisał: „Będziemy naśladować Indian, bo są to jedyni znani mi ludzie, którzy przyjmują elementy natury jako lekcje same w sobie, bezpośrednio od Wielkiego Dawcy Życia. Zaufajmy naszemu otoczeniu, bo prawa przyrody są z pewnością sprawiedliwe, a zwierzęta prawie zawsze szanują człowieka, jeśli nie staje się agresorem”.

Chociaż opowiadał się za reformami i w zbliżeniu do głównego nurtu amerykańskiego społeczeństwa upatrywał szansy dla przyszłych pokoleń Indian, to z dumą i odrobiną nostalgii za – idealizowanym z upływem czasu – prostym i pięknym „dzikim życiem” dawnych Indian, opowiadał o tradycjach i obyczajach swego ludu. Na odczytach i ekskluzywnych przyjęciach (np. z okazji 70. urodzin Marka Twaina) pojawiał się – i zdaniem współczesnych wyglądał równie dystyngowanie – albo w eleganckim fraku, albo w tradycyjnym stroju i pióropuszu Siuksów. Także w swoim życiu duchowym starał się łączyć elementy chrześcijaństwa i tradycyjnych wierzeń Santee. Uważał zarazem, że „religia Indian jest ostatnią rzeczą, którą biały człowiek byłby w stanie pojąć”.

Od formalnych odczytów wolał bliższe tradycjom swych indiańskich przodków improwizowane wykłady i barwne opowieści, w których często sięgał do własnych wspomnień z młodości. Usiłując prostować fałszywe negatywne stereotypy o “dzikości” tubylczych plemion, podkreślał wrodzone jego zdaniem zalety charakteru oraz rozmaite osiągnięcia Indian. Dowodził ich “nieugiętego męstwa i stoickiej rezygnacji” w obliczu gwałtownych i nieuchronnych zmian w starciu z cywilizacją białego człowieka. Przyznawał, iż Indianie bywają “mało zapobiegliwi i beztroscy, szczerzy, uparci, silni duchem”, ubolewając zarazem nad ich moralnym, gospodarczym i społecznym upadkiem w pozostawionych im skrawkach rezerwatów, gdzie “woda ognista sprawia, że człowiek zapomina o szacunku dla samego siebie”.

U kresu życia

Jego późniejsze prace dotyczą m.in. relacji między dwiema kulturami. Eastman ubolewa w nich nad zgubnymi skutkami kontaktów Indian z alkoholem i bronią palną, nad bezmyślnym wytępieniem bizonów, łamaniem traktatów zawieranych z indiańskimi narodami i nieznanym wcześniej tubylcom okrucieństwem w prowadzeniu wojen. Chociaż krytycznie odnosił się do działalności Biura do spraw Indian (a nawet samego istnienia tej federalnej agencji), to jego kandydaturę rozważano jako potencjalnego Komisarza do spraw Indian^[9].

W latach 1923–1925, za prezydentury Calvina Coolidge’a, Eastman pełnił funkcję rządowego inspektora do spraw Indian. Jednym z jego ostatnich ważnych osiągnięć było ustalenie w 1920 spornej do tej pory daty oraz miejsca pochówku indiańskiej przewodniczki wyprawy badawczej Lewisa i Clarka (1806). Legendarna w USA Sacajawea (Sakakawea) miała być bohaterką kolejnej jego książki, ale nie udało mu się jej ukończyć, podobnie jak książki o wodzu Pontiaku i genealogii własnej rodziny. Serię artykułów o tej popularnej w USA Indiance opublikowała natomiast w 1949 żona Eastmana, która, mimo separacji z mężem w 1921, odziedziczyła większość jego notatek.

Ostatni okres życia Eastmana jest stosunkowo słabo udokumentowany. Choć nadal ufał w przyszłość cywilizacji, stracił część ze swej wcześniejszej wiary w jej możliwości. Coraz częściej zaszywał się samotnie w lasach z czasów młodości. Po kolejnym powrocie z Anglii w 1928 osiadł w niewielkim domu zbudowanym samodzielnie w pobliżu Desbaratas, nad północnym brzegiem jeziora Huron w kanadyjskiej prowincji Ontario. Rozczarowany ludzką niedoskonałością, odnajdywał tam wewnętrzną równowagę, spokój i bliskość natury. Nadal próbował pisać i mimo starszego już wieku oraz słabnącego zdrowia, z upodobaniem oddawał się polowaniu, łowieniu ryb i pływaniu. Podczas Wystawy Światowej w Chicago w 1933 otrzymał pierwszy Medal za Osiągnięcia Indian (Indian Achievement Medal). Zimą chętnie odwiedzał syna mieszkającego w Detroit. Tam zmarł na serce w styczniu 1939 i tam też został pochowany. Rok później obok spoczął jego jedyny syn, Ohiyesa II.

Znaczenie

Jak napisał we wstępie do autobiografii Eastmana Marek Nowocień^[10]

Dzieła Eastmana

• Charles A. Eastman: Indian Boyhood. 1902.
• Charles A. Eastman: Przygody chłopca z plemienia Siouxów. Warszawa: Instytut wydawniczy „ZDRÓJ”.
• Charles A. Eastman: Red Hunters And the Animal People. 1904.
• Charles A. Eastman: Wigwam Evenings: Sioux Folk Tales Retold. 1909.
• Charles A. Eastman, Elaine Eastman: Smoky Day's Indian Evenings. 1910.
• Charles A. Eastman: The Soul of the Indian. 1911.
• Charles A. Eastman: Indian Child Life. 1913.
• Charles A. Eastman: Indian Scout Talks: A Guide for Scout Boys and Campfire Girls. 1914.
• Charles A. Eastman: From the Deep Woods to Civilisation: Chapters in the Autobiography of an Indian. 1916.
• Charles A. Eastman: Indian Heroes and Great Chieftains. 1918.
• Charles A. Eastman: Moje indiańskie dzieciństwo. Poznań: Wyd. Akcydens – TIPI, 1999. ISBN 83-85320-14-8. (wznowiona w 2008).
• Charles A. Eastman: Z lasu do cywilizacji. Autobiografia Indianina. Wielichowo: TIPI, 2005. ISBN 83-919264-1-9.
• Charles A. Eastman: Abecadło zwiadowcy indiańskiego.. Katowice: Biblioteczka Walden, 1998.

Przypisy

Biografie

• Marion Copeland: Charles Alexander Eastman (Ohiyesa). Boise State University, 1978.
• Kay Grabr: Sister to the Sioux: The Memoirs of Elaine Goodale Eastman, 1885-91. University of Nebraska Press, 1978.
• Wilson Raymond: Ohiyesa: Charles Alexander Eastman, Santee Sioux. 1983.