Charnockity

Dajki czarnokitowe w anortozycie (Norwegia)

Czarnokity (charnockity) – skały magmowe, których nazwa pochodzi od nagrobka (był użyty jako materiał do jego budowy) Joba Charnocka w Kalkucie.

Współwystępują najczęściej z anortozytem lub norytem. Niezależnie od genezy są skałami szarawymi, średnio lub gruboziarnistymi odznaczające się bezładną bądź tylko częściowo kierunkową (gnejsową) teksturą.

Geneza

Pogląd co do genezy tych skał był podzielony przez lata na różne fronty wśród badaczy.

• głębinowe (abisalne) kwaśne skały magmowe,
• skały metamorficzne powstałe w warunkach metamorfizmu regionalnego.
• skała metamorficzna przeobrażone poprzez metasomatozę jako produkt przeobrażenia głębinowych skał magmowych, gnejsów, granulitów, a także niektórych hornfelsów.

Dokładniejsze badania wykazały, iż skały grupy czarnokitu są „suchymi” maficznymi lub ultramaficznymi dyferencjatami magm anortozytowych.

Cechy

Składa się przede wszystkim z kwarcu, plagioklazów (oligoklaz–labrador), skaleni potasowych, oraz piroksenów najczęściej reprezentowanych przez hipersten. Pobocznie w zależności od odmiany występują biotyt, hornblenda, granaty, salit. Jako minerały akcesoryczne występują magnetyt, tytanomagnetyt, apatyt, kordieryt, cyrkon, oraz monacyt.

Szczególną cechą pomocną w identyfikacji (z uwzględnieniem analizy pod mikroskopem petrograficznym jest całkowity brak minerałów zawierających wodę (amfibole), czyli występują tylko pirokseny, oraz wykształcenie pertytów, lub antypertytów w przypadku mangerytu i jotunitu.

Systematyka

Trójkąt QAP dla skał czarnokitowych

• 2c - alkaliczno-skaleniowy czarnokit
• 3c - czarnokit
• 4c - opdalit
• 5c - enderbit
• 6c⁺ - hiperstenowo-kwarcowy alkaliczno skaleniowy sjenit
• 7c⁺ - hiperstenowy kwarcowy monzodioryt
• 8c⁺ - mangeryt
• 9c⁺ - hiperstenowy kwarcowy monzodioryt
• 10c⁺ - hiperstenowy kwarcowy dioryt
• 6c - hiperstenowy alkaliczno-skaleniowy sjenit
• 7c - hiperstenowy sjenit
• 8c - hiperstenowy monzonit (jeśli zawiera mezopertyt określa się go jako mangeryt)
• 9c - jotunit
• 10c - hiperstenowy dioryt

Mangeryt i Jotunit charakteryzują się ponadto wykształceniem antypertytów. Żadna skała z grupy czarnokitu nie ma swojego odpowiednika wylewnego.

Występowanie

Należą do skał rzadkich. W świecie czarnokity są szczególnie znane z Dekanu w Indiach (rejon Madrasu). Występują także na Sri Lance (skąd najczęściej jest eksportowany), Madagaskarze, Kongu, Nigerii, RPA, Australii, Rosji, Argentynie, Norwegii, Szwecji, Finlandii oraz na Ukrainie.

W Polsce zostały stwierdzone wierceniami w krystalicznym podłożu Suwalszczyzny.

Zastosowanie

• Kamień budowlany, dekoracyjny, okładzinowy,
• Interesuje ponadto wielu naukowców i kolekcjonerów.

Zdjęcia

• 

  Czarnokit w formie zgładu jako płyta okładzinowa

• 

  na jednym z Katowickich sklepów odzieżowych

• 

  nieopodal Teatru Śląskiego im. Stanisława Wyspiańskiego

Bibliografia

• WacławW. Ryka WacławW., AnnaA. Maliszewska AnnaA., Słownik petrograficzny, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1982, ISBN 83-220-0150-9, OCLC 69507580 .