Chełm Śląski

Artykuł

50°6′25″N 19°11′42″E

- błąd

39 m

WD

50°6'34"N, 19°11'36"E, 50°9'N, 19°11'E

- błąd

39 m

Odległość

319 m

Chełm Śląski
wieś
Ilustracja
Fragment centrum wsi
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Powiat

bieruńsko-lędziński

Gmina

Chełm Śląski

Liczba ludności (2019)

6326

Strefa numeracyjna

32

Kod pocztowy

41-403[1]

Tablice rejestracyjne

SBL

SIMC

0941518

Położenie na mapie gminy Chełm Śląski
Mapa konturowa gminy Chełm Śląski, w centrum znajduje się punkt z opisem „Chełm Śląski”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Chełm Śląski”
Położenie na mapie powiatu bieruńsko-lędzińskiego
Mapa konturowa powiatu bieruńsko-lędzińskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Chełm Śląski”
Ziemia50°06′25″N 19°11′42″E/50,106944 19,195000
Strona internetowa
Panorama wsi, z prawej kościół Trójcy Przenajświętszej (2006)

Chełm Śląski (niem. Groß Chelm) – wieś w Polsce, w województwie śląskim, w powiecie bieruńsko-lędzińskim, w gminie Chełm Śląski, położona na Pagórach Jaworznickich przy drodze wojewódzkiej nr 934.

W latach 1973–1975 w gminie Imielin (obejmującej 3 sołectwa: Chełm Śląski, Kopciowice i Dziećkowice)[2][3]. W latach 1975–1977 dzielnica Tychów[4][5]. W 1977 r. Chełm Śląski został włączony w granice administracyjne Mysłowic[6]. W latach 1977–1994 dzielnica Mysłowic[5][7]. Od 30 grudnia 1994 r. w reaktywowanej gminie Chełm Śląski (obejmującej Chełm Śląski i Kopciowice)[7] (gmina Chełm istniała wcześniej w latach 1945–1954).

Miejscowość jest siedzibą gminy Chełm Śląski. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa katowickiego. 30 grudnia 1994 r. Chełm Śląski oraz Imielin wyłączono z Mysłowic[8].

Integralnymi częściami wsi są: Błędów, Chełm Mały i Gamrot.

Nazwa

Miejscowość nosiła wcześniej historyczną polską nazwę Chełm. Nazwę w zlatynizowanej staropolskiej formie Chelm wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis[9].

Obecna nazwa Chełm Śląski została wprowadzona Zarządzeniem nr 74 Prezesa Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 1966 r. w sprawie zmiany i ustalenia nazw niektórych miejscowości i zastąpiła poprzednią nazwę wsi Chełm, w powiecie tyskim, w której mieściła się siedziba gromadzkiej rady narodowej[10].

Geografia

Na północnych krańcach Chełmu Śląskiego usytuowany jest zbiornik wody pitnej, oficjalnie nazwany zbiornikiem Dziećkowice – teren po byłej kopalni piasku w Imielinie. Największym wzniesieniem jest Chełmska Góra zwana również Smutną Górą (284,57 m n.p.m.), z przeszłości zachowały się liczne stawy pohodowlane w tym tzw. Pacwowe Stawy i osadnik w rejonie ul. Błękitnej.

Na ochronę z punktu widzenia kulturalnego i przyrodniczego zasługują: Dolina Przemszy, tzw. Smutna Góra, górny odcinek potoku Mąkołowiec z zespołem Pacwowych Stawów. Wartość kulturową posiadają kościół parafialny pw. Świętej Trójcy, krzyże przydrożne: obok drogi do osady Gamrot, na dawnym cmentarzu cholerycznym na Smutnej Górze i przy ul. Chełmskiej.

Gospodarka

W 1843 roku w rozpoczyna eksploatację węgla kamiennego kopalnia "Simonsseegen" [Simons Seegen] ("Błogosławieństwo Szymona") nad. 22V/5 VI 1843 r., eksploatowała w latach 1843–1845. Należała do kupców Moryca Tichauera, Loebela Perlsa i innych przedsiębiorców. W początkach XX w. Franciszek Hubert von Tiele -Wincker nabył większość kuksów, które w 1923 roku przejęło Górnośląskie Towarzystwo Akcyjne dla Gruntów Kopalń. Produkcja w 1843 roku wynosiła około 2 tys. ton.[11]

W 1843 roku w rozpoczyna eksploatację węgla kamiennego kopalnia "Agnessegen" [Agnes Segen] ("Błogosławieństwo Agnieszki") nad. 10/26 VII 1843 r. W roku 1845 produkcja wynosiła około 600 ton. Kopalnia należała w połowie do skarbu państwa, w drugiej połowie do kilku przedsiębiorców (porucznik Fryderyk Muller, szychtmistrz Emanuel Holleck, szynkarz Moryc Freund i innych. W latach 1901–1906 wykupił 100,4 kuksów[12] Franciszek Hubert von Tiele -Wincker. W 1928 roku udział ten przejęło Górnośląskie Towarzystwo Akcyjne dla Gruntów Kopalń w Mysłowicach, które jednak nie podjęło eksploatacji.[13]

W roku 1846 rozpoczyna działalność kopalnia "Chełm" nad. 4/16 III 1846 r. eksploatowała w latach 1853–1873. Należała po połowie do Ignacego Eiseneckera z Mikołowa i do księcia Maksymiliana Jana Ludwika Sułkowskiego. W 1851 r. Eiseneckler przejął całą kopalnię, a w roku 1870 kupił ją Fryderyk Wolff z Mysłowic. W tym samym czasie utworzono Gwarectwo Chełm, które w 1884 r. przejęło również kopalnię Renard i zmieniło nazwę na Gwarectwo Hrabiego Renard. W związku z tym, większość udziałów przejęli dotychczasowi właściciele kopalni Renard. Produkcja kopalni Chełm w 1873 roku wynosiła 5,4 tys. ton.[14]

W roku 1846 rozpoczyna działalność kopalnia "Emanuelstrost" [Emanuels Trost] ("Pociecha Emanuela") nad. 7IV/ 23 V 1846 r., powiększona 4 I 1867 roku, eksploatowała w latach 1847–1873. Należała do kupca Loebela Perlsa, Loebela Danzigera i innych udziałowców. W latach 1871–1890 nabył kopalnię Gustaw Henryk Ruffer i od tego czasu należała do rodziny Rufferów. W 1922 roku przejęło ją Górnośląskie Towarzystwo Akcyjne dla Gruntów Kopalń w Mysłowicach, które jednak nie podjęło eksploatacji. Produkcja w 1873 roku wynosiła około 2 tys. ton.[15]

W roku 1846 rozpoczyna działalność następna kopalnia "Hermannsgluck" [Herrmanns Glück] ("Szczęście Hermana") nad. 22X/ 5 XI 1846 r. , eksploatowana w latach 1847–1848. Należała do kupca Hermana Mullera, kupca Zygfryda Guradze, kasjera Jana Schwerdtfegera i innych przedsiębiorców. W latach 1899–1901 większość udziałów nabył Franciszek Hubert von Tiele -Wincker. W 1923 roku udział ten przejęło Górnośląskie Towarzystwo Akcyjne dla Gruntów Kopalń w Mysłowicach, które jednak nie podjęło eksploatacji. Produkcja w 1848 roku wynosiła około 640 t.[16]

Na terenie Kopciowic w roku 1858 zaczęła funkcjonować kopalnia "Saxonia" (nad.17. 11. 1858r.)[17] Właścicielem kopalni był Franciszek Hubert von Tiele -Wincker [18].

W roku 1916 na terenie Chełma Wielkiego, Imielina oraz Nowego Bierunia funkcjonuje kopalnia "Clemenze". 14.10.1916 r. - data nadania, 27.10.1916 r. data zatwierdzenia funkcjonowania kopalni.[19]

W 1924 roku na terenie Chełmu Wielkiego działały Nasycalnie Drzewa - które zostały wykupione przez Zakłady Impregnacyjne z Katowic od firmy „Riitgerswerke A. G.“ wzgl. od firmy „Danziger Parkettfabrik und Impragnierwerke G. m. b. H. u. Com. Ges. Danzig-Schellmuhl“. Przeciętne zatrudnienie w Zakładzie Impregnacyjnym Wielki Chełm w 1925 roku wynosiło 30-40 robotników. Zakłady te impregnowały materiał drzewny, głównie podkłady kolejowe dla Dyrekcji Kolei w Katowicach, Poznania i Gdańska oraz innych przedsiębiorstw państwowych lub prywatnych. Nasycanie odbywało się olejami, dostarczanymi przez Związek Koksowni. Zakład w Wielkim Chełmie nasycał również materiały kopalniane (kopalniaki) roztworami specjalnych soli impregnacyjnych. Produkcja w 1925 r. - Zakład w W. Chełmie 12.073 cbm. - z adnotacją, iż zakład był częściowo unieruchomiony[20].

W 1947 roku na mocy Zarządzenia Ministra Przemysłu z dnia 26 listopada 1946 roku o ogłoszeniu pierwszego wykazu nadań górniczych, przechodzących na własność Państwa pola górnicze leżące w Chełmie Wielkim i Kopciowicach zostały upaństwowione. (Tutaj Mały Chełmek to jest Chełm Mały)[21].

PIERWSZY WYKAZ NADAŃ GÓRNICZYCH
Lp.Nazwa i numer pola górniczegoMiejsce położenia - miejscowośćMiejsce położenia - powiatOznaczenie hipoteczne - numer wykazuOznaczenie hipoteczne - sądWłaściciel nadaniaNumer i data dokumentu nadawczegoMinerał
1.Cons. Steinkohlenbergwerk ClemenseChełm Wielki, Imielin, Nowy BieruńKatowiceXVIII-4MysłowiceGórnośląska Spółka Akcyjna Dla Górnictwa w Katowicach27.05.1916r.Węgiel
2.Zenon 739Chełm WielkiPszczynaXIII, XIVMysłowiceHans Werner Lothar Freiherr von Thiele Winkler23.05.1943 r.Węgiel
3..Emanuels Trost 287Chełm WielkiPszczynaXIVMysłowiceHans Werner Lothar Freiherr von Thiele Winkler23.5.1846 r. , 4.1.1867 r.Węgiel
4.Hetmann 426Mały ChełmekPszczynaXIVMysłowiceHans Werner Lothar Freiherr von Thiele Winkler22.10.1846 r. , 8.11.1846 r.Węgiel
5.Porąbek 589Porąbek, Ścierń, KopciowicePszczynaXII-347MysłowiceHugo von Graeve Heins, Koetz Teodor StarkI 6087  ; 6.7.1872 r.Węgiel
6.Heinrich Anton 410Czarnuchowiec, Zabrzeg, Kopciowice, BiasowicePszczyna-MysłowiceFriedrich Wolft Carl KnoblauchI 6088  ; 12.7.1872 r.Węgiel

Na mocy Orzeczenia nr 15 Ministra Górnictwa z dnia 29 grudnia 1950r. o przejściu pól górniczych na węgiel kamienny na własność Państwa - dwa pola węglowe leżące w Kopciowicach przechodzą na własność państwową.[22]

Załącznik do Orzeczenia Nr 15 Ministra Górnictwa z dnia 29 grudnia 1950 r.
Lp.Nazwa i numer pola górniczegoMiejsce położenia - miejscowośćMiejsce położenia - powiatOznaczenie hipoteczne - tomOznaczenie hipoteczne - wykazOznaczenie hipoteczne - sądWłaściciel nadania
1.PorąbekPorąbek, Ścierń, KopciowicePszczynaXII347MysłowiceGwarectwo Porąbek i inni
2.Heinrich AntonCzarnuchowiec, Zabrzeg, Kopciowice, BiasowicePszczyna-MysłowiceGwarectwo Heinrich Anton i inni

W roku 1951 w Dzienniku Urzędowym Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 1 grudnia 1951 roku nr 19 widnieje ogłoszenie o sporządzeniu protokołów zdawczo-odbiorczych przejętych przedsiębiorstw na własność Państwa. Pola górnicze na węgiel kamienny Heinrich Anton które już nie należy do Gwarectwa Heinrich Anton oraz pole Porąbek z dniem 17 grudnia 1951 w Dyrekcji KWK Piast-Ziemowit w Lędzinach zostały spisane w spisach zdawczo-odbiorczych. [23]

W latach 1957–1963 działała na terenie Chełmu Wielkiego (obecnie Śląskiego) płytka kopalnia przy kopalni „Piast” w Lędzinach. Uruchomiona została w 1957 roku a zlikwidowana 15 grudnia 1963 roku. Maksymalna produkcja kopalni w Chełmie Wielkim w 1963 roku wynosiła 53 628 t.

W Chełmie Śląskim znajduje się Fabryka Wentylatorów „FAWENT” S.A. Zakład rozpoczął swoją działalność w kwietniu 1951 r. jako Przedsiębiorstwo „Urządzenia Klimatyzacyjne” Śląski Zakład Produkcji Pomocniczej w Chełmie Wielkim, a pierwszy wentylator wyprodukowano już 22 listopada tego roku. Od 1956 roku zakład posiadał status przedsiębiorstwa państwowego o nazwie Wytwórnia Urządzeń Wentylacyjnych, a od 1961 roku występuje już pod nazwą Fabryka Wentylatorów „FAWENT”. Fabryka w roku 1995 przekształciła się z przedsiębiorstwa państwowego w Spółkę Akcyjną o nazwie Fabryka Wentylatorów „FAWENT” S.A.[24]

Przypisy

  1. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 143 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  2. ↑ Uchwała Nr XX/99/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r. w sprawie utworzenia gmin w województwie katowickim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 20 grudnia 1972 r., Nr. 12, Poz. 103).
  3. ↑ Dz.U. 1975 nr 15, poz. 87.
  4. ↑ Dz.U. 1975 nr 15, poz. 8.
  5. ↑ a b Dz.U. 1977 nr 3, poz. 15.
  6. ↑ Chełm Śląski w Dzienniku Zachodnim. slask.naszemiasto.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-17)]..
  7. ↑ a b Dz.U. 1994 nr 132, poz. 671.
  8. ↑ Dz.U. z 1994 r. nr 132, poz. 671.
  9. ↑ Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przezdziecki, Tom II, Kraków 1864, s. 225.
  10. ↑ M.P. z 1966 r. nr 72, poz. 335.
  11. ↑ Jerzy Jaros, Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, 5 listopada 1984, s. 96.
  12. ↑ Stanisław Gisman: Słownik górniczy. Katowice: Instytut Węglowy, 1949.
  13. ↑ Jerzy Jaros, Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, 5 listopada 1984, s. 20-21.
  14. ↑ Jerzy Jaros, Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, 5 listopada 1984, s. 34.
  15. ↑ Jerzy Jaros, Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, 5 listopada 1984, s. 40.
  16. ↑ Jerzy Jaros, Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich, 5 listopada 1984, s. 52.
  17. ↑ Verzeichnis der Steinkohlenbergwerke im Oberschlesischen Steinkohlenbecken : Anlage zur Flöz-Übersichtskarte und zur Grubenfelderkarte des Oberschlesischen Steinkohlenbeckens 1: 50000, Preußischen Oberbergamt, 1926, s. 49.
  18. ↑ Jahrbuch für den Oberbergamtsbezirk Breslau : ein Führer durch die im Oberbergamtsbezirk Breslau liegenden Werke der Montan-Industrie. 1. Jahrgang (bis 1912) 1913. [dostęp 2022-04-28].
  19. ↑ Verzeichnis der Steinkohlenbergwerke im Oberschlesischen Steinkohlenbecken : Anlage zur Flöz-Übersichtskarte und zur Grubenfelderkarte des Oberschlesischen Steinkohlenbeckens 1: 50000, Preußischen Oberbergamt, 1926, s. 19.
  20. ↑ Dzieje i rozwój Wielkich Katowic jako ośrodka górnośląskiego przemysłu i stolicy autonomicznego woj. śląskiego 1926, s. 160-161 [dostęp 2018-09-28].
  21. ↑ ZARZĄDZENIE MINISTRA PRZEMYSŁU z dnia 26 listopada 1946 r.o ogłoszeniu pierwszego wykazu nadań górniczych, przechodzących na własność Państwa. [dostęp 2022-04-28].
  22. ↑ Orzeczenie nr 15 Ministra Górnictwa z dnia 29 grudnia 1950r. o przejściu pól górniczych na węgiel kamienny na własność Państwa. [dostęp 2022-05-10].
  23. ↑ Dzienniku Urzędowym Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 1 grudnia 1951 r. [dostęp 2022-05-10].
  24. ↑ FAWENT – największa polska fabryka wentylatorów. [data dostępu: 2018-05-17].

Bibliografia

  • Jerzy Jaros: Słownik historyczny kopalń węgla na ziemiach polskich. Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1984, s. 33, 85. ISBN 83-00-00848-6.
Gmina Chełm Śląski
Siedziba gminy
Sołectwa
Wsie niesołeckie
  • Błędów

POL gmina Chełm Śląski COA.svg

Media użyte na tej stronie

Silesian Voivodeship location map2.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of en:Silesian Voivodeship with counties (powiats) and municipalities (gminas). Geographic limits of the map:
  • N: 51.1617 N
  • S: 49.2956 N
  • W: 17.8872 E
  • E: 20.0559 E
Bieruń-Lędziny County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Bieruń-Lędziny County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 50.18 N
  • S: 50.01 N
  • W: 19.02 E
  • E: 19.27 E
Chelm Slaski-panorama.jpg
Chełm Śląski - panorama
Chelm Slaski (1).jpg
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Chełm Śląski - okolice kościoła.