Chełmno

Chełmno
miasto i gmina
Ilustracja
(c) Kazimierz Mendlik, CC BY-SA 3.0

Widok na rynek starego miasta
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Powiat

chełmiński

Prawa miejskie

28 grudnia 1222/1233 (odnowione w 1251)

Burmistrz

Artur Mikiewicz (2018)

Powierzchnia

13,86 km²

Wysokość

75 m n.p.m.

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość


19 510[1]
1407,6 os./km²

Strefa numeracyjna

(+48) 56

Kod pocztowy

86-200

Tablice rejestracyjne

CCH

Położenie na mapie powiatu chełmińskiego
Mapa konturowa powiatu chełmińskiego, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Chełmno”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Ziemia53°20′57″N 18°25′22″E/53,349167 18,422778
TERC (TERYT)

0404011

SIMC

0983066

Hasło promocyjne: Miasto zabytków i zakochanych
Urząd miejski
ul. Dworcowa 1
86-200 Chełmno
Strona internetowa
BIP

Chełmno (niem. Culm, Kulm) – miasto w Polsce, w województwie kujawsko-pomorskim, siedziba powiatu chełmińskiego; leży w dolinie Dolnej Wisły, nad Wisłą, u ujścia Fryby.

Chełmno położone jest 40 km na północ od Torunia i 30 km na południowy zachód od Grudziądza. W pobliżu znajduje się most przez Wisłę na trasie drogi krajowej nr 91. Większość miasta, włącznie z historycznym centrum Chełmna, leży na wysokiej skarpie odległej około 1,5 km od Wisły, pozostałe osiedla – głównie wielkopłytowe – na wschód i południe od niego. Miasto jest stolicą historyczno-geograficznego regionu ziemia chełmińska. Łącznie z Toruniem jest najstarszym miastem regionu i jednocześnie w północnej Polsce (prawa miejskie na prawie chełmińskim w 1232 lub 1233 roku[2]). W 2005 Stare Miasto w Chełmnie zostało wpisane na listę pomników historii.

Chełmno liczy 19 510 mieszkańców (31 grudnia 2019)[1].

Położenie

Chełmno zajmuje obszar 13,86 km², w tym: użytki rolne: 47%, użytki leśne 4% (2002)[3]; zajmuje 0,63% powierzchni powiatu.

Sąsiednie gminy: Chełmno (gmina wiejska), Kijewo Królewskie, Stolno, Świecie

Demografia

Miasto ma 20 622 mieszkańców (31 grudnia 2013)[4]:

OpisOgółemKobietyMężczyźni
Jednostkaosób%osób%osób%
Populacja20 62210010 77252,2985047,8
Gęstość zaludnienia
[mieszk./km²]
1487,9777,2710,7

Piramida wieku mieszkańców Chełmna w 2014 roku[5].
Piramida wieku Chelmno.png

Nazwa

Nazwa Chełmno ma charakter topograficzny. Pochodzi od słowa chełm, oznaczającego wzgórze. Dosłownie oznacza osadę na wzgórzu. Najstarszy zapis to Chołmien. Od tej nazwy powstały niemieckie nazwy Colmen, a potem Culm[6].

Historia

Pierwotnie gród chełmiński znajdował się na górze św. Wawrzyńca w obecnej wsi Kałdus. W XI wieku Piastowie wznieśli tam obronny gród wyznaczający prawdopodobnie północny punkt ówczesnej granicy ich państwa[7]. Budowa katedry w tym miejscu, potwierdzona odkryciem pozostałości bazyliki romańskiej z XI w. (niedokończonej ze względu na reakcję pogańską), świadczy o wadze grodu w tym okresie, który do XII w. pełnił funkcję grodu kasztelańskiego. Pierwotnie Chełmno i okoliczne obszary znajdowały się w piastowskim Królestwie Polskim[8].

W 1228 zakon krzyżacki, zająwszy te obszary, wybrał Chełmno na stolicę ziemi chełmińskiej. W latach 1230–1250 było ono głównym miastem zakonu i siedzibą I Komturii, a 1236–1251 siedzibą diecezji chełmińskiej. 28 grudnia 1232 łącznie z Toruniem otrzymało prawa miejskie (odnowione po pożarze w 1251), które stały się wzorem dla lokacji około 200 miast wschodniopomorskich i mazowieckich. W tym czasie miasto nosiło nadaną przez Krzyżaków nazwę Kulm (łac. Culm). W połowie XIII wieku przeniesione na obecne miejsce, z lokacją na surowym korzeniu. Odtąd rozpoczął się rozwój miasta, które wstąpiło do Hanzy, jednak nie zyskując tak dużego znaczenia jak Toruń. Od 1466 na mocy II pokoju toruńskiego miasto Chełmno przeszło ponownie w granice Korony Królestwa Polskiego, jako część Prus Królewskich, zwanych też Prusami Polskimi[8]. Od 1473 i ponownie, reaktywowane, po upadku, w 1692, działała Akademia Chełmińska współpracująca z Akademią Krakowską.

Na przełomie XVI i XVII wieku miasto należało do dóbr stołowych biskupów chełmińskich[9]. W XVIII w. Chełmno podupadło, w 1772 znalazło się w zaborze pruskim po I rozbiorze Polski. Od 1806 w Księstwie Warszawskim, 1815 w Prusach (Wlk. Ks. Poznańskie), 1817 w Prusach Zachodnich. W XIX wieku miasto rozwijało się, mimo że nie powstały w Chełmnie żadne większe fabryki (poza browarem i cegielnią). W tym okresie wybudowano w Chełmnie większość zachowanych kamienic, głównie w obrębie starego miasta oraz w okolicach ulicy Dworcowej, będącej przedłużeniem ulicy Grudziądzkiej i wraz z nią tworzącej główną oś miasta. W 1842 roku powstała miejska sieć wodociągowa, a w 1867 roku uruchomiono gazownię miejską. Po zjednoczeniu Niemiec w 1871 roku miasto w składzie niemieckiej prowincji Prusy Zachodnie. W czasach zaboru niemieckiego, ze względu na strategiczne położenie Chełmna, powstał w mieście stały garnizon, na który składały się koszary przy obecnej ul. 22 Stycznia, Biskupiej i obecnej al. 3 Maja.

Do Polski Chełmno powróciło 22 stycznia 1920 roku. W okresie międzywojennym miasto nadal rozwijało się: rozbudowano sieć wodociągową, gruntownie odnowiono kościół farny, założono istniejące do dziś zgromadzenie księży Pallotynów, wybudowano wały przeciwpowodziowe, a także utworzono zalążek miejskiego muzeum. W tym okresie miasto opuściło wielu Niemców oraz większość społeczności żydowskiej (niemal w całości zasymilowanej). Ostatnim starostą chełmińskim był Zygmunt Gużewski.

Chełmno zostało zajęte przez Niemców bez walki 5 września 1939 roku i rozpoczęła się niemiecka okupacja. W czasie okupacji Niemcy w lesie w pobliskich Klamrach wymordowali polską elitę. Prześladowania dotknęły także chełmińskich Żydów, zniszczona została położona przy ulicy Poprzecznej synagoga oraz kirkut położony przy ulicy 3 Maja (nieopodal murów miejskich). Nie wiadomo, ilu mieszkańców Chełmna zginęło w Holocauście, jednak społeczność żydowska Chełmna zniknęła całkowicie. Straty materialne miasta były niewielkie, przetopiono jedynie dzwony z kościoła farnego, zniszczono kapliczkę ze źródełkiem oraz zamurowano niszę z Matką Boską na bramie Grudziądzkiej. Wycofujący się Niemcy podpalili także magazyn znajdujący się w okolicach obecnego osiedla im. Franciszka Raszei. 28 stycznia 1945 roku do miasta wkroczyły oddziały 70 Armii 2 Frontu Ukraińskiego[10].

Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 14 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Chełmnie[11]. Na terenie miasta w 1945 funkcjonował także obóz NKWD[12].

Po wojnie w mieście powstało kilka zakładów przemysłowych; najważniejszymi są wciąż istniejące: Fabryka Akcesoriów Meblowych (FAM) oraz zakłady Ursus. Wybudowano także osiedla bloków, które dzięki umiejscowieniu ich na obrzeżach miasta nie zakłóciły zabytkowej panoramy.

Przynależność i funkcja administracyjna miasta Chełmna od 1807 roku
OkresPaństwoZwierzchnośćJednostka administracyjnaStatus miastaFunkcja miasta
1807–1815Księstwo WarszawskieCesarstwo Francuskiedepartament bydgoski (Département de Bydgoszcz)pol. Powiat chełmiński

fr. Le district Chelmno

Miasto i siedziba podprefekta (starosty)
1815–1824Królestwo PrusProvinz Westpreußen, Regierungsbezirk MarienwerderLandkreis KulmMiasto i siedziba landrata (starosty)
1824–1878Królestwo Prus od 1871 Cesarstwo NiemieckiePreußen, Regierungsbezirk MarienwerderLandkreis KulmMiasto i siedziba landrata
1878–1920Cesarstwo NiemieckieProvinz Westpreußen, Regierungsbezirk MarienwerderLandkreis KulmMiasto i siedziba landrata
1920–1939Rzeczpospolita Polskawojewództwo pomorskiePowiat chełmińskiMiasto i siedziba powiatu ziemskiego
1939–1945III Rzesza NiemieckaReichsgau Danzig-Westpreußen, Regierungsbezirk BrombergLandkreis KulmMiasto i siedziba powiatu ziemskiego
1945 luty-kwiecień***Rzeczpospolita Polskawojewództwo pomorskiePowiat chełmińskiMiasto i siedziba powiatu ziemskiego
1945–1950Rzeczpospolita Polskawojewództwo pomorskiePowiat chełmińskiMiasto i siedziba powiatu ziemskiego
1950–1952Rzeczpospolita Polskawojewództwo bydgoskiePowiat chełmińskiMiasto i siedziba powiatu ziemskiego
1952–1975Polska Rzeczpospolita Ludowawojewództwo bydgoskiePowiat chełmińskiMiasto i siedziba powiatu ziemskiego
1975–1989Polska Rzeczpospolita Ludowawojewództwo toruńskieGmina ChełmnoMiasto i siedziba gminy Chełmno
1989–1998Rzeczpospolita Polskawojewództwo toruńskieRejon grudziądzkiMiasto i siedziba gminy Chełmno
od 1999Rzeczpospolita Polskawojewództwo kujawsko-pomorskiePowiat chełmińskiMiasto i siedziba władz powiatu

W latach 1975–1998 w województwie toruńskim.

Zabytki

Chełmno jest bogate w zabytki, zachowało się sześć gotyckich kościołów, prawie nienaruszony średniowieczny układ urbanistyczny oraz prawie cały obwód murów miejskich, renesansowy ratusz, a także wiele kamienic, z których najstarsze sięgają XIII w. 20 kwietnia 2005 roku Stare Miasto zostało wpisane na listę Pomników historii. Zabytki Chełmna są na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego[13][14].

Układ urbanistyczny pochodzi prawdopodobnie z czasu drugiej lokacji, po 1251.


  • Dawna fara, parafialny kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, zajmujący południowy, narożny przyrynkowy blok zabudowy; zbudowano go prawdopodobnie w dwóch fazach w latach 1280–1320.
  • Renesansowy ratusz, przebudowany z gotyckiego XIII-wiecznego w latach 1567–1572 i 1584–1596, z rozbudowaną attyką, jeden z najcenniejszych zabytków renesansu w północnej Polsce.
  • Pofranciszkański kościół św. Jakuba i Mikołaja, trójnawowy z prostokątnym prezbiterium, budowany od końca XIII do pierwszej ćwierci XIV w.
  • Podominikański kościół św. ap. Piotra i Pawła, gotycki, pierwotnie dwunawowy, przebudowany w XIV w. na trójnawowy (z bardzo wąską nawą północną), a następnie zbarokizowany w XVIII w. W pierwotnej postaci zachowało się prezbiterium.
  • Zespół klasztorny ss. Miłosierdzia, dawniej cysterek, następnie benedyktynek: kościół śś. Jana Chrzciciela i Ewangelisty, z bogatym wyposażeniem wnętrza z przełomu XVI / XVII w. i XVIII w.; klasztor zbudowany od trzeciej ćwierci XIII do początku XIV w., przebudowany na przełomie XVI i XVII w. i w stylu neogotyckim w XIX i XX w., do najstarszych elementów należy tzw. wieża Mestwina (w której rzekomo książę miał być więziony), prawdopodobnie dawna strażnica krzyżacka z pierwszej połowy XIII w.; na terenie klasztoru znajduje się również dawna brama Merseburska i dom konwentu – pozostałość gotyckiego zamku, przebudowana w XIX w.
  • Kościół Ducha Świętego, zbudowany w latach 1280–1290, ceglany o drewnianym sklepieniu kolebkowym, pierwotnie kościół szpitalny.
  • Kaplica św. Marcina.
  • Prawie kompletny obwód murów miejskich z basztami (jedne z najdłuższych takich murów w Polsce – 2,3 km)[15].
  • Barokowy budynek Akademii Chełmińskiej, przebudowany w XIX w.
  • Dawna poczta z czwartej ćwierci XVII w., przebudowana w połowie XIX w. i w 1911
  • Klasycystyczna rogatka z ok. 1810 (ul. Toruńska 21)
  • Arsenał z 1811, przebudowany w 1885 (obecna biblioteka publiczna)
  • Dawne koszary korpusu kadetów z 1776 (ul. 22 Stycznia 16) i szkoła kadetów.
  • Liczne zabytkowe kamienice, m.in.:
    • Kamienica Cywińskich, gotycka, z drugiej połowy XIII w., przebudowana w 1570 i ponownie w stylu klasycystycznym, z wmurowanymi w fasadzie fragmentami rzeźbiarskimi dwóch portali renesansowych.
    • Kamienica przy ul. Grudziądzkiej 18, gotycka z przełomu XIII i XIV w., przebudowywana w XIX i pocz. XX w., z zachowaną w dobrym stanie gotycką elewacją tylną
    • Kamienice przy Rynku, m.in. nr 5 i 6 (dawny dom kupiecki), z zachowanymi reliktami gotyckimi, przebudowywane w XVI, XVII, XIX i XX w.
    • Kamienica późnobarokowa z drugiej połowy XVIII w. przy ul. Grudziądzkiej 36.
    • Kamienica klasycystyczna z 1. poł. XIX w. przy Rynku 12
    • zespół domów z końca XVIII – pocz. XIX w. przy ulicach Ducha Św. i 22 Stycznia, zbudowanych po I rozbiorze Polski dla pracowników manufaktury sukna
    • kamienice w stylu historyzmu, secesji i wczesnego modernizmu przy ul. Grudziądzkiej, Dworcowej, Młyńskiej, pl. Wolności
  • Spichrze, m.in. spichrz szachulcowy z przełomu XVIII i XIX w. przy ul. Podmurnej 7.
  • Pozostałości twierdzy Chełmno na przedpolach miasta.
  • Cmentarz parafialny, umiejscowiony na zboczu wzgórza tuż przy murach miejskich z wieloma zabytkowymi grobowcami.
  • Okazały gmach starostwa z 1911 roku (obecny urząd miasta).
  • W Parku Pamięci i Tolerancji im. dr L. Rydygiera jest park miniatur zamków krzyżackich, wykonanych w skali 1:30. Miniatury odwzorowują pierwotny wygląd dziewięciu zamków: z Radzynia Chełmińskiego, Bierzgłowa, Grudziądza, Papowa Biskupiego, Kurzętnika, Rogóźna, Torunia, Pokrzywna oraz zamku wysokiego w Malborku. Zwiedzanie jest bezpłatne[16].

Transport

Drogowy

Obecnie funkcjonuje w mieście jedynie dworzec PKS, który jednak dzięki bliskości ważnej trasy komunikacyjnej oferuje przejazdy do wielu większych miast m.in. Torunia, Bydgoszczy (do 21 marca 2021)[17], Łodzi, Gdańska, Warszawy, a także do większości okolicznych miasteczek. Miasto znajduje się przy drodze krajowej nr 91, a 20 km od Chełmna, nieopodal w miejscowości Lisewo jest się wjazd na autostradę A1. Na obszarze administracyjnym miasta znajduje się także most na Wiśle, jeden z ważniejszych w kraju, co w czasach komunistycznych było powodem stacjonowania w Chełmnie licznego garnizonu.

Kolejowy

W przeszłości do Chełmna prowadziły dwie linie kolei, do Kornatowa (zlikwidowana w 1991 roku) oraz do Torunia przez Unisław (połączenia zlikwidowano w 1969 roku[18]).

Miasto doświadcza wykluczenia komunikacyjnego nie mając bezpośredniego dostępu do transportu kolejowego. Najbliższy dworzec jest oddalony o 10,5 km w Terespolu Pomorskim (20 połączeń w kierunkach: Bydgoszcz Główna, Grudziądz, Gdynia Główna, Gdynia Chylonia, Słupsk).

Lotniczy

Około 6 km na południe od miasta znajduje się lądowisko Watorowo.

Rowerowy

Wspólnoty wyznaniowe

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące związki wyznaniowe:

Kościół garnizonowy wybudowany w 1875 roku jako świątynia protestancka dla Królewskiego Korpusu Kadetów
Kaplica św. Marcina, obecnie rzymskokatolicki kościół filialny na ul. Toruńskiej

Kościół Adwentystów Dnia Siódmego:

  • Zbór w Chełmnie

Kościół rzymskokatolicki:

Kościół Zielonoświątkowy:

Świadkowie Jehowy:

Miasta partnerskie

Ludzie związani z Chełmnem

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Wyniki badań bieżących – Baza Demografia, Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2020-07-16].
  2. Maciej Dorna, About the date when the foundation privilege was granted to Chełmno and Toruń, „Zapiski Historyczne”, T. LXXX: 2015, s. 84–120.
  3. Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
  4. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2013 r. (stan w dniu 31 XII). GUS. [dostęp 2014-10-05]. (pol.).
  5. Chełmno w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  6. Halina Turska, Nazwy miejscowe powiatu chełmińskiego, [w:] M. Biskup (red.), Dzieje Chełmna i jego regionu. Zarys monograficzny, Toruń 1968.
  7. Marek Dulnicz, Mazowsze w wieku, [w:] Ziemie Polskie w X wieku i ich znaczenie w kształtowaniu się nowej mapy Europy, Kraków 2000, s. 200–213.
  8. a b https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/c/735-chelmno/96-historia-miejscowosci/67065-historia-miejscowosci
  9. Inwentarz dóbr biskupstwa chełmińskiego z roku 1614 : z uwzględniem późniejszych do r. 1759 inwentarzy, Toruń 1927, IV.
  10. Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Sport i Turystyka, 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 775.
  11. Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944–1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-13] (pol.).
  12. Józef Dębiński, Komunistyczne obozy koncentracyjne w Polsce pojałtańskiej, „Studia Włocławskie” (16 (2014)), 2014, s. 63.
  13. Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 kwietnia 2005 r. w sprawie uznania za pomnik historii, Sejm [dostęp 2017-11-22].
  14. Rejestr zabytków nieruchomych. NID.
  15. Zamek krzyżacki w Chełmnie.
  16. Park miniatur zamków krzyżackich w Chełmnie.
  17. Autobus z Bydgoszczy do Chełmna? Społecznicy starają się o pieniądze na utworzenie linii
  18. Ogólnopolska Baza Kolejowa, www.bazakolejowa.pl [dostęp 2019-05-03] (pol.).
  19. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-23].
  20. Układy partnerskie. [w:] Urząd Miasta Chełmna [on-line]. chelmno.pl. [dostęp 2018-06-23].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Kuyavian-Pomeranian Voivodeship location map.svg
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.83 N
  • S: 52.28 N
  • W: 17.16 E
  • E: 19.88 E
REF new (questionmark).svg
Autor: Sławobóg, Licencja: LGPL
Icon for missing references
Wikimedia Community Logo.svg
Logo społeczności Wikimedia. Proszę zauważyć, że w przeciwieństwie do większości logotypów związanych z ruchem Wikimedia, to logo nie jest zarejestrowane jako znak towarowy.
Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodow.svg
Autor: Author: Olek Remesz (wiki-pl: Orem, commons: Orem), Licencja: CC-BY-SA-3.0
Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów - ogólny wzorzec, nie związany z konkretnym przedziałem czasowym, szczególnie w odniesieniu do postaci orła
Pomnik Historii logo.svg
Logo Pomników Historii Polski
Chełmno, kościół Świętego Ducha.jpg
Autor: 1bumer, Licencja: CC BY 3.0
Chełmno, kościół fil. pw. św. Ducha, XIII/XIV
Grudziądzka Gate 02(js) Chełmno (Poland).jpg
Autor: Jerzy Strzelecki, Licencja: CC BY-SA 3.0
Brama Grudziądzka w Chełmnie
Chełmno, zespół królewskiego katolickiego gimnazjum, ob. zespół szkół.JPG
Autor: Magdalenadreścik, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Chełmno, zespół królewskiego katolickiego gimnazjum, ob. zespół szkół
Piramida wieku Chelmno.png
Autor: Polskawliczbach, Licencja: CC BY-SA 2.5 pl
Piramida wieku mieszkańców Chełmna, 2014
CHEŁMNO, AB-032.jpg
Autor: Antekbojar, Licencja: CC BY-SA 4.0
Deptak Starego Miasta.
2010.10.28 CHEŁMNO (4).jpg
Autor: Kozak1410, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Chełmno, wieża przy klasztorze cystersek, XIII/XIV brak zabytków w zespole
Hanseatenwimpel.svg
Hanseatic Flag
Chełmno County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Chełmno County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 53.45 N
  • S: 53.16 N
  • W: 18.26 E
  • E: 18.75 E
SM Chełmno Ratusz (4) ID 601491.jpg
Autor: Sławomir Milejski, Licencja: CC BY-SA 4.0
Chełmno, ratusz, ob. Muzeum Ziemi Chełmińskiej, 1567-1597, 1884-1887
Chełmno - ławeczka zakochanych - panoramio.jpg
(c) rysnal, CC BY-SA 3.0
Chełmno - ławeczka zakochanych
Hansestadt Lubeck Tatiana Yagunova Watercolor painting 2014.jpg
Autor: Tatiana Yagunova / Татьяна Ягунова, Licencja: CC BY-SA 4.0
Lubeka (Akwarela Tatiany Yagunovej) — główne miejsce Ligi Hanzeatyckiej. Związek Hanzeatycki — organizację kupiecką pod kierownictwem doświadczonego racjonalnego ośrodka kupieckiego — Wolnego Miasta Lubeki. Opublikowano:
Haupthandelsroute Hanse.png
Main trading routes of the Hanseatic League in northern Europe.
Chełmno - Brama Grudziądzka ( XIII w.) - panoramio.jpg
(c) rysnal, CC BY-SA 3.0
Chełmno - Brama Grudziądzka [ XIII w.]
Chełmno, prochownia, strona tylna.JPG
Autor: Magdalenadreścik, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Chełmno, prochownia, XIII/XIV
Chapel of St. Martin 2017.jpg
Autor: Lumaca, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kaplica Św Marcina w Chełmnie
Chełmno - panoramio (1).jpg
(c) Kazimierz Mendlik, CC BY-SA 3.0
Chełmno
Chełmno, kościół św. Piotra i św. Pawła (1).jpg
Autor: 1bumer, Licencja: CC BY-SA 4.0
Chełmno, podominikański kościół św. Piotra i św. Pawła, fasada
Chelmno Baszta Panienska 1.jpg
Autor: Andrzej Otrębski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Chełmno - Baszta Panieńska
Chelmno spichlerz.jpg
Autor: Andrzej Otrębski, Licencja: CC BY-SA 3.0
Chełmno - dawny spichlerz
Chelmno fragment rynku.jpg
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Chełmno - widok z Rynku na skrzyżowanie ulic Biskupiej i Rybackiej. Na wprost kamienica przy ul. Biskupiej 2.
CHEŁMNO, AB-091.jpg
Autor: Antekbojar, Licencja: CC BY-SA 4.0
Gmach Urzędu Miasta.
Chełmno, garnizonowy kościół Matki Boskiej Częstochowskiej.jpg
Autor: 1bumer, Licencja: CC BY 3.0
Chełmno, Aleja 3 Maja 3 - dawny kościół ewangelicki, obecnie rzymskokatolicki (garnizonowy) p.w. MB Częstochowskiej, 1874-1875
Chelmno001(js).jpg
Autor: Jerzy Strzelecki, Licencja: CC BY 3.0
Chełmno - panorama z opisem zabytków
Church of Assumption of the Blessed Virgin Mary 04(js) Chełmno (Poland).jpg
Autor: Jerzy Strzelecki, Licencja: CC BY-SA 3.0
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie
CHEŁMNO, AB-005.jpg
Autor: Antekbojar, Licencja: CC BY-SA 4.0
Gmach Poczty Polskiej.
CHEŁMNO, AB-034.jpg
Autor: Antekbojar, Licencja: CC BY-SA 4.0
Wspaniała narożna kamienica.