Chengdu J-10

Chengdu J-10

Dane podstawowe
Państwo	Chiny
Producent	Chengdu Aircraft Industry Corporation
Typ	myśliwiec wielozadaniowy
Konstrukcja	konstrukcja półskorupowa ze stopów aluminium, podwozie trójkołowe, wysuwane hydraulicznie
Załoga	1 (samoloty treningowe – 2)
Historia
Data oblotu	1996
Lata produkcji	od 2003
Dane techniczne
Napęd	jeden silnik odrzutowy
Wymiary
Rozpiętość	11,34 m
Długość	16,47 m
Wysokość	4,73
Powierzchnia nośna	45,56m2
Masa
Własna	9920 kg
Startowa	19 295 kg
Uzbrojenia	5500 kg
Zapas paliwa	4500 l (dodatkowo 4000 l w opcjonalnych zewnętrznych zbiornikach)
Osiągi
Prędkość maks.	2.0 Ma
Prędkość przelotowa	1,2 Ma
Prędkość wznoszenia	290 m/s
Pułap	18 km
Dane operacyjne
Uzbrojenie
dwulufowe działko 23 mm rakiety powietrze-powietrze, bomby o masie do 4500 kg[1]
Użytkownicy
Chińska Republika Ludowa, Pakistan
Rzuty

Chengdu J-10 (Jian-10; chiń. upr. 歼十; chiń. trad. 殲十; pinyin Jiān shí) – chiński współczesny naddźwiękowy myśliwiec wielozadaniowy. Jednosilnikowy dolnopłat w układzie aerodynamicznym "kaczka". W grudniu 2006 r. nazwany "Dziarski Smok" (ang. Vigorous Dragon)^[2].

Założenia projektu

Prace nad nowoczesnym chińskim myśliwcem rozpoczęto w zakładach Chengdu Aircraft Industry Corporation w Chengdu oraz Instytucie 611 w 1984 roku, z wykorzystaniem doświadczeń z wcześniejszego niezrealizowanego projektu J-9^[3]. Z uwagi jednak na skrytość chińskich programów zbrojeniowych, wiele faktów dotyczących powstania, produkcji i służby J-10 nie jest pewna i oparta jest w dużej mierze na spekulacjach, a oficjalne informacje nie zawsze są wiarygodne^[3]. Początkowa konfiguracja przewidywała samolot w układzie "kaczka" zbliżony do Mirage 2000, lecz z usterzeniem przednim^[4]. Przyjmuje się, że na ostateczny kształt samolotu miała wpływ współpraca z Izraelem i przekazanie Chinom projektu zarzuconego myśliwca IAI Lawi, do którego J-10 jest bardzo podobny i ma ten sam układ aerodynamiczny, lecz jest większy^[4]. Oficjalnie jednak fakt kooperacji nie został potwierdzony^[3]. Song Wencong (obecny dyrektor projektu) odrzuca wszelkie spekulacje twierdząc, że konstrukcje opracowano na podstawie wcześniejszych prac nad J-9. Podkadłubowy regulowany wlot powietrza, różniący się od stałego wlotu w Lavi, został opracowany przy współpracy ze specjalistami rosyjskimi z OKM MiG^[4].

Problemy projektu

Na początku lat osiemdziesiątych wstrzymano prace na rzecz uruchomienia produkcji J-7C (licencyjny MiG-21MF). Kolejnym problemem było dobranie jednostki napędowej, wzorem dla silnika WS-10 miał być cywilny amerykański CFM 56, jakie zakupiono w 1982 roku^[5]. Program budowy tego silnika nie przebiegał zgodnie z planem, co na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych opóźniło prace rozwojowe. Po ociepleniu się stosunków między Chinami i Rosją możliwy stał się zakup Su-27. Zakup nowoczesnego myśliwca za granicą pozwolił na przesunięcie konieczności opracowania własnej konstrukcji i ulepszenie Chengdu J-10. Kolejną zaletą polepszenia stosunków chińsko-rosyjskich była możliwość zakupu silników Lulka-Saturn AL-31F (w wersji AL-31FN)^[4]. Pierwsze silniki dotarły do Chin w 1997 roku^[2]. Problemem była większa masa oraz rozmiary nowego silnika, co spowodowało konieczność zmian konstrukcyjnych. W latach dziewięćdziesiątych pojawił się trend na samoloty wielozadaniowe, tak więc zespół musiał rozpocząć modyfikacje idące w kierunku rozszerzenia możliwości samolotu. W 1991 roku powstała pełnowymiarowa makieta samolotu, jednakże w nieostatecznej konfiguracji^[4].

Pierwsze loty

Prawdopodobnie pierwszym prototypem był samolot 1001 (numer boczny 01). Według amerykańskiego wywiadu, pierwszy lot odbył się w połowie 1996 roku, jednak problemy z konstrukcją spowodowały przerwanie prób (w 1997 roku jeden z dwóch prototypów miał ulec katastrofie)^[6]. W kolejnym prototypie 1003 (los 1002 nieznany) wprowadzono modyfikacje, jego napęd stanowił AL-31FN. Samolot został oblatany 23 marca 1998 roku^[2] i został oficjalnie nazwany pierwszym prototypem. Samolot 1004 przeznaczono do prób awioniki (pierwszy lot 1998). Prototyp 1006 przeznaczony został do prób uzbrojenia. Powstały jeszcze samoloty o numerach 1013 i 1016, które służyły do zintegrowania awioniki. W sierpniu 2003 (według innych danych, w 2005) przeprowadzono pierwsze próby uzupełniania paliwa w locie^[7]. Pierwsze zdjęcia samolotu ujawniono w 2001 roku, a oficjalnie ujawniono jego istnienie i nadano mu nazwę "Dziarski Smok" 29 grudnia 2006 r^[2].

Samoloty seryjne

Produkcja seryjna rozpoczęła się na przełomie 2002 i 2003 roku w Zakładach Lotniczych nr 132 w Chengdu, produkcję na pełną skalę rozpoczęto w 2005 roku, jednak była ona stosunkowo niewielka. W 2012 roku poinformowano o uruchomieniu drugiej linii produkcyjnej i osiągnięciu możliwości produkcji 40 samolotów rocznie^[2]. Pierwsza seria produkcyjna liczyła około pięćdziesięciu samolotów, na co wskazuje liczba dostarczonych silników AL-31FN. Do końca 2006 roku zbudowano około stu maszyn. ChRL zamówiła łącznie trzysta J-10A. W 2012 roku półoficjalnie poinformowano o wyprodukowaniu 120 samolotów^[2].

Wersje

• J-10A – podstawowa wersja myśliwska
• J-10S – dwumiejscowa wersja szkolno-bojowa, oblatana wg niektórych informacji 26 grudnia 2003 r.^[8]
• J-10AY i J-10SY – spekulatywne oznaczenie jedno- i dwumiejscowych samolotów zespołu akrobacyjnego 1 Sierpnia, ze zdemontowaną częścią wyposażenia^[8]
• J-10AH – spekulatywne oznaczenie samolotów lotnictwa marynarki^[7]
• J-10B – zmodernizowana wersja myśliwska z innym chwytem powietrza, spłaszczonym nosem kadłuba, głowicą optroniczną przed kabiną, inną stacją radiolokacyjną, wyższym statecznikiem. Oblatana 27 grudnia 2008 r^[9]. Od 2011 roku stosowane są silniki WS-10B^[9]

Dotychczasowa służba

Na początku roku 2003 J-10 trafiły do 3 Doświadczalnego Pułku Lotniczego w Chengdu i 13 Pułku Prób Liniowych w Cangzhou-Canxian^[2]. W 2003 roku zostały zaprezentowane najwyższej kadrze dowódczej. Ujawniono jednak później, że w lutym 2003 roku przekazano wojsku jedynie pięć przemalowanych prototypów^[2]. Pierwszą liniową jednostką został 13 lipca 2004 roku 131. Pułk Lotnictwa Myśliwskiego w Mengazi. Do końca 2006 roku jednostka ta przyjęła trzydzieści dwie etatowe maszyny. J-10 trafiły również do 130. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego i 3. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego. W 2013 roku identyfikowano 8 pułków używających J-10, w tym pułk 4. Dywizji Lotnictwa Marynarki Wojennej^[10].

Opis techniczny

Chengdu J-10A i J-10S

J-10 to wielozadaniowy samolot myśliwski w układzie „kaczka” wykonany głównie ze stopów aluminium.

Kadłub: konstrukcja półskorupowa^[11], z podłużnicami i wręgami oraz pracującym pokryciem. Materiałem konstrukcyjnym prawdopodobnie są głównie stopy aluminium, z niewielkim udziałem tytanu i kompozytów^[11]. Prostokątny, regulowany wlot powietrza umieszczony pod kadłubem. W przedniej części znajduje się stacja radiolokacyjna, następnie kokpit, dalej wyposażenie elektroniczne, za wlotem powietrza znajduje się komora podwozia przedniego. W części środkowej umieszczone są zbiorniki paliwa, kanał doprowadzający powietrze do silnika i wnęki podwozia głównego. Na końcu znajduje się silnik kończący się dyszą wylotową.

Skrzydło: przejście między kadłubem a skrzydłem jest wyprofilowane. Skrzydło ma kształt podwójnej delty. Na krawędzi natarcia zewnętrznej części skrzydła znajdują się sloty, a na krawędzi spływu umieszczone są lotki i klapy.

Usterzenie: maszyna ma stosunkowo duże przednie usterzenie płytowe. Statecznik pionowy o dużej powierzchni ma antenę informującą o opromieniowaniu przez radar, umieszczoną w dolnej jego części. W szerszej tylnej części statecznika znajduje się pojemnik spadochronu hamującego i jeszcze jedna antena system ostrzegawczego.

Podwozie: trójpodporowe, z tylnym podwoziem głównym, chowane hydraulicznie do kadłuba^[5]. Przedni wózek podwozia dwukołowy, koła wyposażone w hamulce tarczowe i system zapobiegania poślizgowi.

Silnik: Początkowo napęd J-10 miał stanowić rozwijany razem z samolotem silnik WS-10, który bazował na CFM 56. Jednak rozwój silnika zahamowały liczne problemy i Chińczycy nie zdążyli zbudować go na czas. W przyszłości planuje się zastosować WS-10A Taihang, który ma być oparty na AL-31F. Ciąg tego silnika wynosić ma 110 kN. Ze względu na opóźnienia projektu WS-10 musiano zastosować inną jednostkę napędową, okazał się nią rosyjski silnik Lulka-Saturn AL-31FN który różni się od AL-31F tym, że ma inaczej umieszczone skrzynki agregatów (pod, a nie nad turbiną)^[4]. Ciąg normalny wynosi 67 kN, maksymalny z dopalaczem 122 kN, stopień dwuprzepływowości wynosi 0,53^[11].

J-10A

Zbiorniki paliwa w kadłubie mieszczą ok. 4500 litrów paliwa, plus ok. 4200 litrów w dodatkowych zewnętrznych zbiornikach (ok. 800 l w podkadłubowym i po ok. 1700 l w dwóch podskrzydłowych)^[11].

Wyposażenie: stacja radiolokacyjna bazująca na rosyjskim radarze Żuk (prawdopodobnie eksportowej wersji Żuk-10PD)^[12]. Stacja Żuk-10PD może wykrywać cele w odległości ok. 140 km, może śledzić 24 cele i naprowadzać na 4 rakiety^[12].

Uzbrojenie stałe stanowi dwulufowe działko 23 mm Typ 23-2 (kopia radzieckiego GSz-23Ł) umieszczone pod kadłubem po lewej stronie^[13]. Samolot posiada 11 belek do podwieszania uzbrojenia i wyposażenia oraz zbiorników paliwa: 6 pod skrzydłami i 5 pod kadłubem^[13]. Stosowane są pociski kierowane powietrze-powietrze: bliskiego zasięgu PL-8 samonaprowadzane na podczerwień (kopia izraelskich Python 3), średniego zasięgu PL-11 naprowadzane półaktywnie radarowo (kopia włoskich Aspide-1, będących rozwinięciem AIM-7H) i nowsze średniego zasięgu PL-12^[14]. Z uzbrojenia powietrze-ziemia stosowane są klasyczne bomby wagomiaru 250-500 kg (największa udokumentowana na zdjęciach liczba to 10 bomb 250 kg), bomby kierowane laserowo 500 kg i niekierowane pociski rakietowe 90 mm w siedmioprowadnicowych wyrzutniach^[1].

Przypisy

Bibliografia

• Chengdu Jianji-10 (J-10), "Lotnictwo" 9/2007
• Tomasz Szulc. Chiński myśliwiec J-10. „Lotnictwo”. 9/2013. XVI (150), s. 56-71, wrzesień 2013. ISSN 1732-5323.