Cherenkov Telescope Array

Wizja artystyczna przyszłego obserwatorium CTA, Źródło: G Perez, IAC

Cherenkov Telescope Array (w skrócie CTA) – międzynarodowy projekt budowy naziemnych obserwatoriów astronomicznych, przeznaczonych do badań wysokoenergetycznego promieniowania gamma za pomocą techniki obrazowania atmosferycznych błysków promieniowania Czerenkowa. Planowane są dwa obserwatoria, po jednym na każdej półkuli Ziemi, a w skład każdego wejdzie kilkadziesiąt zsynchronizowanych ze sobą wielkich teleskopów optycznych. Rejestrowane przez nie błyski niebieskiego światła pozwolą uzyskiwać informacje o promieniowaniu gamma w zakresie energii od 20 GeV do ponad 100 TeV.

W projekt CTA zaangażowanych jest około 1100 naukowców i inżynierów z 28 krajów świata, w tym duży zespół z Polski. Budowa obserwatoriów planowana jest na lata 2014-2022.

Szczegóły projektu

Projekt CTA zakłada budowę dwóch obserwatoriów, każde z zestawem kilkudziesięciu teleskopów. Jedno z nich zostanie wybudowane na półkuli północnej Ziemi głównie w celu obserwacji obiektów znajdujących się poza Drogą Mleczną. Drugie powstanie na półkuli południowej i będzie przeznaczone do obserwacji licznych, widocznych tam dobrze obiektów w pobliżu centrum naszej Galaktyki. W skład każdego z obserwatoriów będą wchodziły teleskopy o trzech rozmiarach: „małe” teleskopy o średnicy zwierciadła 4 m, „średnie” 12 m i „duże” 24 m. Decyzja dotycząca lokalizacji nie została jeszcze podjęta. Wśród propozycji miejsc wymieniane są: Hiszpania, Meksyk, USA, Namibia, Argentyna i Chile. Szacunkowy koszt projektu w latach 2014-2020 to około 200 mln euro. Dla porównania, całkowity koszt budowy, wyniesienia na orbitę i obsługi Kosmicznego Teleskopu Hubble’a szacowany jest na 10 miliardów USD[1].

Wkład Polski w CTA

W Polsce w projekt CTA zaangażowanych jest ponad 70 naukowców i inżynierów z 9 jednostek naukowych, w tym z placówek już wcześniej zaangażowanych w badania promieniowaniu gamma za pomocą obserwatoriów H.E.S.S. i MAGIC. Wszystkie działania inżynieryjne prowadzone są w szerokiej współpracy międzynarodowej, także z polskimi firmami sektora nowoczesnych technologii. Główne zadanie realizowane obecnie w Polsce to całościowa konstrukcja małego teleskopu dla CTA. Decyzja zespołu naukowców o udziale Polski w projekcie CTA została podjęta w roku 2007. Od tego momentu zaangażowanie Polski daje temu krajowi status jednego z głównych uczestników projektu. Koordynatorem Konsorcjum CTA w Polsce jest prof. Michał Ostrowski z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Z inicjatywy Polski, Niemiec i Francji projekt CTA został umieszczony na europejskiej mapie drogowej wielkich infrastruktur badawczych ESFRI. Projekt znajduje się na Polskiej Mapie Drogowej Infrastruktury Badawczej, sporządzonej przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego[2].

Polskie prace w ramach projektu CTA

Prace prowadzone w Polsce obejmują:

  • projekt i budowę prototypu „małego” teleskopu Czerenkowa o średnicy 4 metrów,
  • badania nad lustrami kompozytowymi dla „małych” teleskopów,
  • konstrukcję nowatorskiej szybkiej kamery cyfrowej dla „małych” teleskopów,
  • badania nad możliwością rekonfiguracji aparatury pomiarowej i wyznaczania momentów wyzwalania kamer (tzw. trigger),
  • opracowywanie systemu zapisu, przetwarzania i udostępniania danych zebranych przez teleskopy CTA,
  • analiza merytoryczna danych uzyskanych po rozpoczęciu rutynowej pracy obserwatoriów.

Polskie jednostki naukowe biorące udział w projekcie CTA

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ James Webb Space Telescope (JWST) Independent Comprehensive Review Panel (ICRP) FINAL REPORT. NASA, 2010-10-29. [dostęp 2015-12-19]. (ang.).
  2. ↑ Lista przedsięwzięć umieszczonych na Polskiej Mapie Drogowej Infrastruktury Badawczej. 2014-08-05. [dostęp 2019-11-21].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Cta concept.jpg
Autor: G. Pérez, IAC, Licencja: CC BY-SA 3.0
Artists Impression of Conceptual Design for the Cherenkov Telescope Array